بررسی‌‌‌‌‌ها نشان می‌دهد، شرایط فعلی در صنایع تکمیلی پتروشیمی، تحت‌تاثیر افت محسوس تقاضا و کاهش انگیزه‌‌‌‌‌های تولید وخرید در این بخش، وضعیت رکود شدید را نشان می‌دهد که این شرایط رکودی، نمایانگر بی‌‌‌‌‌انگیزگی فعالان پتروشیمی در هر دو حوزه تولید مواد اولیه از یک‌سو و تولید محصولات نهایی پتروشیمی از سوی دیگر است. در شرایطی که در سال‌های گذشته، رقابت ۴۰ تا ۵۰‌درصدی در بازار تقاضای محصولات پتروشیمی، سطوح معمول و متداول رقابت در این بازار بوده‌است اما داده‌ها و بررسی‌‌‌‌‌ها نشان می‌دهد هم‌اکنون رقابت تقاضا در این بخش به سطوح حداقلی کاهش ‌یافته‌است. کارشناسان بورس‌کالا معتقدند، رکود در صنایع تکمیلی پتروشیمی موضوعی به‌شدت جدی است و این جدی‌بودن را می‌توان از وضعیت و آمارهای معاملات رصد کرد. افت میزان رقابت برای خرید محصولات پتروشیمی، به میزانی محسوس است که حتی در دوره‌‌‌‌‌های رواج و اوج کاربرد ارز نیمایی در مبادلات، این شرایط تجربه نشده بود و بازار شاهد حجم معاملات بالاتری بود. بررسی‌‌‌‌‌ها نشان می‌دهد نبود نقدینگی کافی در سمت تقاضا، رکود وافت قیمت در بازارهای جهانی، مشکلات تامین مالی و سختگیری بانک‌ها در اعطای تسهیلات به واحدهای تولیدی، مسائل ومشکلات مالیاتی و کمرنگ‌شدن جاذبه‌‌‌‌‌های سرمایه‌گذاری در تولید محصولات اولیه و نهایی پتروشیمی به علت بازار ضعیف و...، از مهم‌ترین مشکلات تشدید عمق رکود در این بازار هستند، ضمن آنکه اثرات سوء تحریم‌ها، اثر قطعی برق و ناترازی انرژی و همچنین افزایش ریسک‌های غیراقتصادی که منجر به کمرنگ‌شدن ذهنیت فعالیت متعادل در بخش‌های مختلف تولیدی از جمله تولید محصولات پتروشیمی می‌شود، از دیگر عوامل موثر در این رکود هستند.

رقابت تنها در حد رفع نیاز

بررسی‌‌‌‌‌ها درباره وضعیت بازار محصولات پتروشیمی نشان می‌دهد؛ در بازار تقاضا، رقابت به‌شدت کاهش‌یافته‌است. از سوی دیگر این کاهش رقابت اما به‌معنای افت جدی معاملات نیست.رصد آمارهای مربوط به معاملات بازار محصولات پتروشیمی حاکی از آن است که بازار تنها در حال تامین حداقل‌‌‌‌‌های خود در این زمینه است و عرضه وتقاضا در شرایط رکود فعلی به تعادل جدیدی رسیده‌است؛ این وضعیت نشان می‌دهد که جذابیتی برای خرید در بازار محصولات تکمیلی پتروشیمی وجود ندارد واگر کسی حتی با نیت صادرات کالایی را خریداری می‌کند، بازهم فعالیت در این زمینه از جذابیت کافی برای او برخوردار نیست. «پایین‌بودن شدید رقابت برای خرید» حاکی از آن است که بازار با نوعی رکود عمیق روبه‌روست؛ یعنی متوسط قیمت‌گذاری در بازار چندان تفاوتی با نرخ ارز نیمایی یا ارز مبادله‌‌‌‌‌ای ندارد.

پول نیست؛ بانک‌ها سختگیری می‌کنند

این موارد نشان‌دهنده چند موضوع یا به بیان بهتر چند نارسایی است؛ اول اینکه وضعیت فعلی نشان می‌دهد «پول» در بازار نیست و تقاضا با مشکل نقدینگی روبه‌روست. از سوی دیگر، سختگیری بانک‌ها در اعطای تسهیلات وهمچنین افزایش نرخ بهره همه مواردی هستند که باعث می‌شود به هر دلیل چرخ صنعت کمتر بچرخد و رکود به قیمت کاهش تورم را تجربه کنیم. رصد وضعیت فعلی نشان‌دهنده آن است که قیمت تمام‌شده تولیدات در مقایسه با سه ماه گذشته کاهش جدی داشته و درخصوص پلی‌‌‌‌‌پروپیلن‌‌‌‌‌ها که از کالاهای مهم پلیمری هستند شاهدهستیم که رقابت به سطح ناچیزی رسیده؛ آن‌‌‌‌‌هم در گروه‌های کالایی که رقابت‌های بالای ۴۰ تا ۵۰‌درصد معمول و مرسوم بوده‌است. رکود در مواد اولیه مورد‌استفاده در تولید لوله و اتصالات وهمچنین ظروف یکبار مصرف وکالاهایی از این قبیل و حتی کامپاند‌سازی بیش از سایر گروه‌های کالایی خود را نشان می‌دهد و از این‌رو شاید از اهمیت بالاتری برخوردار باشد، به‌طوری‌که وضعیت فعلی نشان‌دهنده آن است که بازار با عقبگرد محسوس تقاضا روبه‌رو شده‌ و کاهش تقاضای مواد اولیه نیز بیانگر آن است که محصولات نهایی به‌سادگی به‌فروش نمی‌رسند. نکته دیگر اینکه در گذشته کسانی که از منابع مالی خوبی برخوردار بوده و وضعیت تولیدی بهتری هم داشته‌‌‌‌‌اند، به‌سادگی در بازار رقابت می‌کردند اما عدم‌رقابت در روزهای اخیر نشان‌دهنده آن است که هم پول در بازار نیست وهم تقاضا به میزان کفایت در بازار وجود ندارد.این نبود تقاضا هم در حوزه مواد اولیه و هم دربخش فروش محصولات نهایی پتروشیمی خود را نشان می‌دهد.

مازاد عرضه و نبود انگیزه صادرات

یک بحث دیگر مربوط به موجودی انبارهاست. با توجه به کاهش تقاضا و رکود در بازارهای داخلی، با افزایش موجودی انبارها روبه‌رو هستیم؛ این مازاد و انباشت موجودی انبارها در گروه‌های کالایی متفاوتی دیده می‌شود؛ یعنی هم در بازار، هم در واحدهای مصرف‌کننده پلیمرها و هم در واحدهای تولیدکننده پلیمرها، مشهود است. تحت‌تاثیر این شرایط، هم‌اکنون حجم کالای بسیار زیادی در انبارها وجود دارد اما تقاضایی برای آن وجود ندارد. این مطلب نشان می‌دهد که حتی تولیدکننده‌‌‌‌‌های برخی گروه‌های کالایی که از شرایط ساده‌‌‌‌‌تری برای صادرات برخوردارند نیز هم‌اکنون تمایل چندانی به صادرات نداشته باشند. به موازات همه این موارد باید رکود در بازارهای جهانی را مدنظر قرار داد. این تصور که به دلیل تحریم و کاهش سطح ارتباطات اقتصادی و غیراقتصادی با سایر کشورهای دنیا، اثرپذیری بازارهای داخلی ما از شرایط بازارهای جهانی کمتر است و بنابراین رکود در بازارهای جهانی به بازارهای داخلی ما سرایت نمی‌کند چندان درست نیست. در سال‌های گذشته بارها وبارها اشتباه‌بودن این ادعا اثبات شده‌است. حتی اگر ما در وضعیت تحریمی باشیم، از آنجا که تمایل به صادرات در گروه‌های مختلف کالایی در کشور به نسبت حجم اقتصادمان، تمایل بالایی است، نمی‌توان انکار کرد رکود و کاهش قیمت در بازارهای جهانی و هر نوع تحول و نوسان اقتصادی در دنیا، در نهایت به کشور ما هم سرایت خواهد کرد. از سوی دیگر، ایران به هر حال یک صادرکننده نفت‌خام و مواداولیه است و هرگونه وقفه در صادرات می‌تواند به تنهایی ریسک‌های بزرگی را برای تولید در زنجیره ارزش این محصولات به‌همراه داشته‌باشد. همه این موارد نشان می‌دهد که باید نگران وضعیت تولید باشیم.

بحران برق برای صنایع

از سوی دیگر، قطعی برق در تابستان و ناترازی انرژی از این محل، برای صنایع تبدیل به بحران شده‌است، به‌طوری‌که قطعی برق را باید به‌عنوان یک نگرانی خیلی بزرگ قلمداد کرد؛ واقعیت آن است که برخی از شهرک‌های صنعتی بین دو تا سه روز در هفته برق ندارند و همین مطلب به‌معنای آن است که راندمان تولید در روزهای‌گرم سال‌شاید ۳۰‌درصد کاهش پیدا کند و این ۳۰‌درصد در شرایطی است که ضایعات مواد اولیه وضایعات محصول هم افزایش پیدا می‌کند و بنابراین ریسک‌های جانبی بیشتری را به واحدها تحمیل می‌کند. قطعی برق در فصل تابستان و قطعی گاز در فصول سرد دو بحران مهم صنایع در بحث انرژی است که باعث می‌شود در مقاطع مختلف زمانی ظرفیت‌های تولیدی نتوانند به میزان کافی و با حداکثر راندمان به‌کار گرفته شوند. در شرایطی که واحدهای تولیدی محصولات پتروشیمی به دلیل این ناترازی انرژی و قطعی مکرر و مستمر برق، عملا توانایی تولید ندارند، خرید مواد اولیه برای تولید عملا توجیهی برای آنها ندارد. با توجه به این شرایط روزهای سختی در تولید مشاهده می‌شود؛ سختگیری بانک‌ها در اعطای تسهیلات وسیاست‌های انقباضی پولی، از دیگر عواملی است که بحران نقدینگی را برای واحدهای تولیدی تشدید کرده‌است. تولیدکننده‌‌‌‌‌ها در حالی برای خرید مواد و محصولات اولیه با مشکل تامین مالی رو به هستند که بانک‌ها هم به‌راحتی تسهیلات موثر با بهره مناسب را در اختیار آنها قرار نمی‌دهند.

در شرایطی که تولیدکننده‌‌‌‌‌ها با بحران فروش و بازگشت سرمایه در زمان مناسب روبه‌رو هستند بانک‌ها هم همکاری موثری در حوزه تامین مالی از مسیر وام وتسهیلات با نرخ بهره مناسب با آنها ندارند. در کنار بحران‌های گفته‌شده در بحث تامین انرژی و تامین مالی، وضعیت اخذ مالیات و مباحث و الزامات مربوط به شفافیت‌‌‌‌‌ها در این حوزه که بر فرآیندهای کاری بسیاری از واحدهای تولیدی از جمله واحدهای کوچک‌تر که باید فرآیندهای تولیدی و مالی خود را منظم‌‌‌‌‌تر از قبل ارائه کنند، از دیگر عوامل موثر بر فعالیت صنایع هستند. همه این موارد در شرایطی در توصیف عوامل اثرگذار و شکل‌دهنده شرایط فعلی صنایع موثر هستند که از همه مهم‌تر، نگرانی‌های اجتماعی و سیاسی اخیر و مشخص‌نبودن چشم‌‌‌‌‌انداز پیش‌‌‌‌‌رو ذهنیت فعالیت متعادل را از اهالی بازار دریغ کرده‌است. تشدید ریسک‌های غیراقتصادی تحت‌تاثیر رخدادهای اخیر خاورمیانه که منجر به افزایش تنش‌های سیاسی در این منطقه شد، یکی از عواملی است که توان پیش‌بینی و واکنش براساس چشم‌‌‌‌‌انداز پیش‌‌‌‌‌رو را از صاحبان صنایع وتولیدکننده‌‌‌‌‌ها تا حد زیادی سلب کرده‌است؛ در واقع هم‌اکنون تولیدکننده‌‌‌‌‌ها در وضعیتی به‌سر می‌برند که می‌توان از آن به‌نوعی عدم‌قطعیت یاد کرد. همه این موارد در بروز شرایط رکودی فعلی موثر بوده‌اند به‌گونه‌ای که می‌توان گفت مجموعا شرایط فعلی در بازار محصولات پتروشیمی بیانگر رکودی بی‌سابقه در دو دهه‌اخیر است.