فراموشی مهم ترین وظیفه بانک مرکزی

39سال است که بانک مرکزی وظیفه «حفظ ارزش داخلی و خارجی پول ملی کشور» را برعهده دارد. این وظیفه، بر پیشانی «وظایف واختیارات» بانک مرکزی قرار گرفته اما پرسش این است که آیا بانک مرکزی در طول چهاردهه گذشته، به مهم‌ترین وظیفه خود عمل کرده است؟


برای اینکه بدانیم ارزش پول درایران چه سرنوشتی پیدا کرده، کافی است به سال 1351 بازگردیم. اسکناس هزار تومانی برای نخستین بار در سال 1351 منتشرشد. پیشینیان ما خوب می‌دانند ارزش یک اسکناس هزار تومانی در سال 1351 چقدر بود. مثلا با 18 برگ اسکناس هزارتومانی در سال 1351 می‌شد یک دستگاه پیکان صفر کیلومتر خرید اما با گذشت زمان، هزارتومانی ارزش خود را از دست داد به گونه‌ای که هزارتومان آن دوران، معادل 128 هزار تومان امروز برآورد می‌شود.آیا با 128هزارتومان امروز می‌توان یک دوچرخه خرید؟



کم‌ارزش‌ترین دلار تاریخ ثبت شد
این عنوان را هفته گذشته همکاران ما در «خبرآن‌لاین» بر پیشانی گزارش خود نشاندند و نوشتند: «طی دو روز گذشته چند رکورد بی‌سابقه در بازار آزاد ارز تهران به ثبت رسید. براساس آن، روز گذشته نرخ برابری دلار کانادا در برابر ریال ایران به 13 هزار و 200 ریال رسید. روز شنبه نیز هر دلار آمریکا در برابر 13 هزار و 30 رالد مبادله شد تا بالاترین نرخ مبادله ریال ایران در برابر دلار آمریکا ثبت شود.» اکنون یک هفته پس ازآن گزارش، قیمت ریال ایران در برابر دلار آمریکا به 1335تومان افزایش پیدا کرده و پیش‌بینی‌ها حاکی ازآن است که این روند هم چنان ادامه داشته باشد.


اساسنامه بانک مرکزی 39 سال پیش و براساس نگرش‌های خاص پولی در آن دوران نوشته شده واین درحالی است که درحال حاضر بسیاری از کشورها با عمد در پایین نگه داشتن ارزش پول خود، وارد جنگ‌های ارزی شده‌اند اما نگرانی از کاهش ارزش رالد، هم چنان جزو دغدغه‌های مردم ایران است. نگاه غالب مردم این است که قدرت خرید آنها همواره ثابت بماند وآنها نسبت به کاهش ارزش پول خود حساسیت زیادی دارند.



مبنای بی ارزش بودن پول

«منظور از ارزش پول ملی، قدرت خرید پول هر کشور در بازار کالا و خدمات است بنابراین طبیعی است که هرچه نرخ تورم بالا باشد با یک میزان درآمد ثابت به مقدار کمتری می‌توان از کالا و خدمات استفاده کرد.» مسعود نیلی، با گفتن این سخنان اینگونه نتیجه می‌گیرد که «بنابراین هرچه نرخ تورم بالاتر رود ارزش پول نیز کاهش خواهد یافت». این اقتصاددان همچنین می‌نویسد: «بنابراین تصور اینکه ارزش پول ملی فقط در برابر ارز خارجی معین می‌شود، نادرست است.» با در نظر گرفتن همین اصول است که می‌توان برای پیدا کردن کم‌ارزش‌ترین پول‌ها در دنیا به سراغ بالاترین تورم‌ها رفت. همان‌گونه که زیمبابوه که دچار سوپرتورم است ارزش پولش آن قدر افت می‌کند که «درشت‌ترین» اسکناس تاریخ را چاپ می‌کند.


از طرفی توجه به شاخص تورم به عنوان یکی از اصلی‌ترین شاخص‌های اقتصادی موجب شده تا هرماه موسسات مختلف از بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول گرفته تا موسسات غیرانتفاعی کوچک به دنبال سنجش این شاخص و استفاده از آن در تصمیم‌ها و سیاست‌های اقتصادی باشند. همین آمارها نیز کشورهای جهان را در رتبه‌های مختلف یک رده‌بندی براساس تورم قرار می‌دهد. اگر چه در هر سال بارها و بارها ممکن است این رتبه دستخوش تغییرات شود. با این همه براساس آخرین آمارهایی که در ماه‌های اخیر اعلام شده کشورهایی که بالاترین تورم فعلی و به تبع آن پول‌های کم ارزش – نه الزاما کم‌ارزش‌ترین‌ها-را در دنیا به خود اختصاص داده‌اند، مشخص شده‌اند. چهار کشور آفریقایی، چهار کشور آسیایی و دو کشور از آمریکای لاتین در لیست ده کشور اول از نظر بالا بودن نرخ تورم جای گرفته‌اند. کشورهایی که علاوه بر تورم بالا جملگی دارای پول کم‌ارزشی هستند.


اما اگر جدیدترین آمار مربوط به نرخ تورم ایران را نیز در این لیست وارد کنیم ما جایگاه سوم را به خودمان اختصاص خواهیم داد. جایگاهی که اگر هنوز در این رده‌بندی‌های بین‌المللی لحاظ نشده، دلیلش نبود آمار بوده است. آماری که در ایران در بلاتکلیفی بین مرجع اعلام‌کننده سرگردان است. آخرین آماری که بانک جهانی از نرخ تورم کشور ما دارد مربوط به سال گذشته و معادل 1/10 درصد است. جدیدترین آمار از شاخص تورم را رئیس کل بانک مرکزی سه‌شنبه اعلام کرد: نرخ تورم مهرماه در ایران 1/19 محاسبه شده است. براساس آمار محمود بهمنی ایران اکنون سومین کشور دنیا از نظر بالا بودن نرخ تورم است. عدم حضور کشوری با بحران سوپرتورم هم چون زیمبابوه نیز به دلیل نبود آمار مشخص از این کشور است. چرا که تورم افسار گسیخته این کشور بر هیچ خواننده علاقه‌مندی پوشیده نیست.


آسمان نوشت:


ونزوئلا
تازه‌ترین نرخ تورم در ونزوئلا در آگوست 2011 برابر با 8/25 درصد اعلام شد. از سال 1973 تا 2010 میانگین نرخ تورم در ونزوئلا 51/26 درصد بوده که البته نقطه اوج آن هم نرخ تورم تاریخی 18/115 درصد در سپتامبر 1996 است. در این بین نرخ 22/3 درصدی در فوریه 1973 نیز کمترین تورم این کشور در طی این دوران بوده است. این کشور آمریکای جنوبی که اکنون بر اساس آمار منتشر شده بالاترین نرخ تورم فعلی را در جهان دارد با جمعیتی معادل 28 میلیون و 834 هزار نفر، درآمد سرانه 11 هزار و 590 دلاری را در آمار بانک جهانی به ثبت رسانده است. پول ملی ونزوئلا بولیوار نام دارد و هر یک دلار آمریکا معادل 29/4 بولیوار است.


ویتنام
نرخ تورم ویتنام در آخرین اعلام رسمی آن که به سپتامبر 2011 برمی‌گردد 22 درصد اعلام شده که باعث شده تا این کشور از لحاظ بدی این شاخص در رتبه دوم لیست قرار بگیرد. واحد پول ملی این کشور آسیای شرقی که در سال‌های اخیر میزبان کارخانجات و سرمایه‌های خارجی بوده، دونگ (Dong) است. هر یک دلار آمریکا ارزشی معادل 20 هزار و 960 دونگ ویتنام دارد. پول ملی ویتنام حداقل در برابر دلار آمریکا ضعیف‌ترین واحد پولی است.


کنیا
در سپتامبر 2011 جدیدترین نرخ تورم کشور آفریقایی کنیا معادل 3/17 درصد اعلام شد. اولین کشور آفریقایی حاضر در لیست کشورهای با تورم بالا، بیش از 40 میلیون و 500 هزار نفر جمعیت دارد و درآمد سرانه‌اش چیزی معادل 775 دلار است. واحد پول ملی این کشور تورم‌زده شیلینگ است. باید 7/95 شیلینگ کنیا بدهید تا بتوانید یک دلار آمریکا بگیرید. قرار گرفتن در رده سوم کشورهای با تورم بالا در دنیا علاوه بر افزایش قیمت کالاها در این کشور، باعث کاهش ارزش پول آن نیز شده است.


تانزانیا
تانزانیا دیگر کشور آفریقایی است که از تورم بالا رنج می‌برد. تورمی که جدیدترین نرخ اعلام شده آن در ماه گذشته یعنی سپتامبر 2011 برابر با 8/16 درصد بوده است. چهارمین رده لیست و دومین کشور آفریقایی حاضر نزدیک به 45 میلیون نفر جمعیت دارد و درآمد سرانه آن از محل تولید ناخالص داخلی در حدود 514 دلار است. اگر بخواهید به ارزش پول ملی تانزانیا در برابر ارز خارجی پی ببرید باید بدانید که هر یک دلار آمریکا تقریبا 74/1 شیلینگ تانزانیا می‌ارزد.


آنگولا
سومین کشور آفریقایی حاضر در لیست ده کشور با بالاترین نرخ تورم، کشور آنگولاست که تورم اعلام شده آن در ماه آگوست 2011 معادل 7/13 درصد است. آنگولا جمعیتی معادل 19 میلیون و 81 هزار و 912 نفر را در خود جای داده و درآمد سرانه آن از محل تولید ناخالص داخلی این کشور بیش از چهار هزار دلار است. واحد پول ملی آنگولا، کوآنزا نام دارد. برای خرید یک دلار باید 16/95 کوآنزا هزینه کنید.


مغولستان
مغولستان به عنوان دومین کشور آسیایی حاضر در این لیست تورمی معادل 9/11 درصد دارد. این نرخ تورم شهر اولانباتور پایتخت مغولستان است که در سپتامبر 2011 اعلام شده است. مغولستان با شرایط جوی نه چندان مساعد خود جمعیتی اندک و کمتر از 3 میلیون نفر را در خود جای داده که همین باعث شده با تولیدناخالص داخلی شش میلیارد دلاری درآمد سرانه‌اش نیز بیش از دو هزار و 200 دلار باشد. مغول‌ها از واحد پولی تاگریک (Tugrik) استفاده می‌کنند و برای خرید یک دلار آمریکا باید 5/1327 تاگریک پرداخت کرد.


پاکستان
جدیدترین نرخ تورم در پاکستان در سپتامبر 2011 معادل 5/11 درصد اعلام شده است. از سال 2003 تا 2010 میانگین نرخ تورم در پاکستان 15/10 درصد بوده که نقطه اوج آن در آگوست 2008 و برابر با 33/25 درصد و پایین‌ترین نرخ آن نیز 41/1 درصد در جولای 2003 ثبت شده است. پاکستان سومین کشور آسیایی این رده‌بندی است. پاکستان که در سال‌های اخیر همواره شاهد کشمکش‌های درونی، تروریسم و کودتا بوده در کنار نرخ تورم بالا ارزش پولی کمی نیز دارد. یک دلار آمریکا برابر با 8/85 روپیه پاکستان است.


بنگلادش
جدیدترین نرخ تورم بنگلادش در آگوست 2001 معادل 3/11 درصد اعلام شد و این تورم دو رقمی باعث شد تا قاره پهناور آسیا یک نماینده دیگر هم در لیست کشورهایی که تورم بالایی دارند داشته باشد. بنگلادشی‌ها واحد پولی تاکا (Taka) را برای خود انتخاب کرده‌اند که با توجه به ارزش آن در برابر دلار آمریکا جزو پول‌های ضعیف به شمار می‌رود. برای مبادله کردن تنها یک دلار آمریکا باید 32/76 تاکا پرداخت کرد.


بولیوی
بولیوی نهمین کشوری است که در لیست کشورهایی با تورم بالا قرار می‌گیرد. در آگوست 2011 جدیدترین نرخ تورم بولیوی 43/10 درصد اعلام شد که اگر چه میزان آن بسیار کمتر از تورم کشور همسایه‌اش ونزوئلاست اما باز هم مانع از این نشده که این کشور در لیست تورم‌های بالا قرار نگیرد. این کشور آمریکای لاتین که از قضا همانند ونزوئلا رابطه خوبی با کشور ما برقرار کرده با جمعیت نزدیک به 10 میلیون نفری خود درآمد سرانه‌ای در حدود 1900 دلار دارد. واحد پول بولیوی بولیوار است و هر یک دلار آمریکا با 29/4 بولیوار مبادله می‌شود.



نیجریه
دهمین کشور در لیست تورم بالاها باز هم یک کشور آفریقایی به نام نیجریه است که جدیدترین نرخ تورم اعلام شده آن در همین ماه گذشته یعنی سپتامبر 2011 برابر با 3/10 درصد بوده است. نیجریه بیش از 158 میلیون نفر جمعیت دارد و درآمد سرانه آن نیز حدود 1200 دلار محاسبه می‌شود. نیارا واحد پول این کشور است که با توجه به تورم و نرخ برابر دلار پول ضعیفی محسوب می‌شود. برای خرید یک دلار باید 43/158 نیارا پرداخت کرد.


ایران
ایران را جزو ده کشور این لیست نمی‌بینیم اما تنها کافی است که به آمار اعلام شده از سوی رئیس کل بانک مرکزی توجه کنید. نرخ تورم 1/19 درصدی مهرماه ما را در رده سوم این لیست بالاتر از کنیا و پایین‌تر از ویتنام قرار می‌دهد. البته با توجه به اینکه مرجع رسمی اعلام نرخ تورم مرکز آمار ایران است و این مرکز در دفعات قبلی همیشه رقمی بالاتر از بانک مرکزی اعلام کرده بعید نیست حتی از ویتنام هم پیشی گرفته باشیم و دومین تورم بالا در دنیا باشیم.