پایه پولی یکی از متغیرهای بسیار مهم پولی است که از آن به عنوان پول پرقدرت هم یاد شده و طبق ترازنامه بانک مرکزی از دو بخش منابع و مصارف تشکیل می شود.

هرگونه افزایش در پایه پولی منجر به افزایش چند برابر آن در نقدینگی می‌شود اما اینکه چرا پایه پولی در سال های اخیر افزایش قابل ملاحظه‌ای داشته و رقم نقدینگی را به مرز 600 هزار میلیارد تومان رسانده از دیدگاه های مختلف قابل بررسی است با این حال در مجموع نظرات کارشناسان اقتصادی مؤید این است که، عمده‌ترین دلایل رشد نقدینگی را می‌توان در اقدامات و سیاست‌های مختلفی جست‌و‌جو کرد که تبدیل دلارهای نفتی به ریال و تزریق آن به اقتصاد کشور، سیاست‌های انبساطی بودجه‌ای بدون در نظر گرفتن ظرفیت‌ها و بسترهای رشد اقتصادی، اعطای دستوری تسهیلات بانکی به ویژه به بخش دولتی برای جبران نقدینگی آنها، کسری بودجه پنهان دولت و افزایش هزینه‌های جاری، ناتمام ماندن طرح‌های عمرانی و سنگین‌تر شدن کفه تقاضا در برابر عرضه، ابهام در بهره‌وری و مدیریت بنگاه‌داری دولتی و جبران کاستی‌های آنها با ابزارهای پولی، خلق نقدینگی توسط مؤسسات اعتباری خارج از نظارت بانک مرکزی، حجم بدهی دولت به نظام بانکی و افزایش بی‌رویه بدهی‌های معوق و برداشت بی‌رویه و فاقد پشتوانه لازم از خزانه بانک مرکزی توسط بانک‌های عامل از مهمترین این دلایل هستند.

بر این اساس در ادامه بررسی گزارش معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رییس جمهور در مورد تغییرات بازار پولی از دولت پنجم تا یازدهم به تحولات بازار پولی در دولت هفتم و هشتم یعنی دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی پرداخته خواهد شد.

رشد 15 درصدی پایه پولی در دولت هفتم و هشتم

در فاصله سال‌های 76 تا 83 پایه پولی با متوسط نرخ رشد سالانه 15.6 درصد از رقم پنج هزار و 251 میلیارد تومان در سال 1376 به رقم 15 هزار و 120 میلیارد تومان در سال 1383 افزایش یافت. که نسبت به دوره دولت قبلی رشد پایه پولی حدود 6.6 درصد کاهش یافته است.

طی دوره مورد بررسی، نرخ رشد اسکناس و مسکوک به‌طور متوسط سالانه 16.5 درصد و نرخ رشد سالانه سپرده‌های دیداری 21.8 درصد رسیده ، یعنی رشد سپرده‌های دیداری در سال های 76 تا 83 نسبت به دوره قبلی حدود 11 درصد کاهش یافته است.

این در حالی است که حجم نقدینگی نیز از رقم 13هزار و 428 میلیارد تومان در سال1376 به 68 هزار و 586 میلیارد تومان در سال 1383 افزایش یافته است.

بر این اساس رشد نقدینگی در دولت خاتمی نسبت به رشد 500 درصدی در دولت هاشمی حدود 100 درصد کمتر است.

خالص دارایی های خارجی بانک مرکزی به 18 هزار میلیارد تومان رسید

همچنین در این دوره اجزای پایه پولی بر حسب منابع یعنی خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی با نرخ رشد متوسط سالانه 36.4 درصد از رقم بالغ بر 594 میلیارد تومان در سال 1376 به حدود 18 هزار و 328 میلیارد تومان در سال 1383 رسیده است.

در عین حال خالص بدهی بخش دولتی به بانک مرکزی به‌طور متوسط سالانه 6.7 درصد رشد یافت که در مقایسه با دوره قبل، بیش از 10 درصد بهبود یافته است.

در این دوره میزان رشد سالانه سپرده‌های بخش دولتی نزد بانک مرکزی 23.1درصد و میزان بدهی بخش دولتی به بانک مرکزی 12.4 درصد بوده است این در حالی است که میزان بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی فقط 9.7 درصد رشد افزایش یافت که در مقایسه با دوره قبل بیش از 44 درصد بهبود یافته است.