روابط ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی در هفته ی گذشته، مهم ترین رویداد مرتبط با مساله ی هسته یی بود. از سفر نمایندگان آژانس به تهران و توافق دو طرف بر سر اقدام های عملی جدید گرفته تا انتشار گزارش «یوکیو آمانو» مدیرکل آژانس درباره ی برنامه ی هسته یی کشورمان و تاکید بر پایبندی تهران بر تعهداتش.

روز سه شنبه نمایندگان آژانس بین المللی انرژی اتمی با مقام های سازمان انرژی اتمی ایران درباره ی مواردی که در چارچوب «توافق همکاری دو طرف» که سال گذشته به امضای آنها رسید، گفت و گو کردند که نتیجه ی آن توافق دو طرف درباره ی پنج اقدام عملی دیگر بود که ایران باید تا سوم شهریور (25 اوت) آنها را انجام دهد.

این پنج اقدام عملی عبارتند از: اطلاع رسانی درباره انفجارهای آزمایشی احتمالی قوی در مقیاس وسیع و مطالعات انتقال نوترون، اطلاع رسانی و فراهم کردن امکان دسترسی بازرسان به یک مرکز تحقیقات و توسعه سانتریفیوژ، همچنین کارگاه های مونتاژ سانتریفیوژ، تولید روتور آن و تجهیزات ذخیره سازی، و به سرانجام رساندن تدابیر حفاظتی مرتبط با رآکتور IR-40.

سه روز پس از توافق ایران و آژانس، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز گزارش دوره یی خود درباره ی برنامه هسته یی ایران را منتشر کرد و در آن از اقدام های اعتمادساز ایران سخن گفت.

آمانو ضمن اشاره به توافق سه شنبه ی ایران و آژانس تاکید کرد که ایران به تعهداتش بر اساس توافقنامه ی آذرماه پارسال با گروه 1+5، تاکنون عمل کرده است؛ از جمله، چهار پنجمِ ذخیره ی اورانیوم غنی سازی شده ۲۰ درصد خود را خنثی کرده و اکنون کمتر از ۴۰ کیلوگرم از این ذخیره دارد.

ایران طی سال های گذشته همواره همکاری نزدیکی با آژانس بین المللی انرژی اتمی داشته و این نهاد نیز همواره بر صلح آمیز بودن برنامه ی هسته یی ایران تاکید کرده است. با وجود این، از زمان روی کارآمدن دولت «حسن روحانی» و در راستای افزایش اعتمادزایی و شفافیت از طرف ایران، همکاری دو طرف وارد فصل جدیدی شده است. بسیاری از ناظران معتقدند پیشرفت در همکاری های ایران و آژانس می تواند بستری مناسب برای پیشبرد گفت و گوهای هسته یی ایران و 1+5 باشد.

***امیدواری به گفت و گوهای هسته یی

گرچه نشست چندی پیش ایران و گروه 1+5 موسوم به وین 4 با هدف تدوین سند توافق نهایی، بدون پیشرفت بود اما دو طرف توافق کردند که بار دیگر در روزهای 26 تا 30 خرداد در وین گردهم آیند و برای دستیابی به نتیجه ی نهایی تلاش کنند.

بر اساس توافق اولیه ی ایران و گروه 1+5 دو طرف 6 ماه فرصت دارند تا به توافق نهایی و فراگیر دست یابند؛ مهلتی که 29 تیر پایان می یابد؛ هرچند در صورتی که دو طرف موفق به امضای توافق نهایی در این مدت نشوند، می توانند این مهلت را 6 ماه دیگر نیز تمدید کنند.

بی تردید حل و فصل اختلاف بر سر مساله ی هسته یی ایران که عمقی نزدیک به یک دهه دارد، به زمان نیاز دارد و کندی در روند گفت و گوها امری بدیهی و شاید لازم باشد؛ چرا که می تواند سنگ بنای توافقی محکم و پایدار را بگذارد.

حسن روحانی که این هفته برای شرکت در نشست سران کنفرانس تعامل و اقدامات اعتمادسازی در آسیا «سیکا» به شانگهای چین رفته بود، روز پنجشنبه در جمع خبرنگاران گفت: نباید انتظار داشت موضوعی که سال ها بین دو طرف محل اختلاف بوده است در دو یا سه جلسه مذاکرات به نتیجه برسد.

وی در عین حال نسبت به حصول توافق کلی و نهایی با ۱+۵ ابراز خوشبینی کرد و گفت: هنوز زمان و فرصت لازم وجود دارد که حتی تا پایان شش ماه اول بتوان به توافق رسید.

روحانی تاکید کرد: با رویکرد برد- برد و به دور از زیاده خواهی و تهدید می توان گفت و گوهای جاری در مورد برنامه هسته یی ایران را به توافق نهایی رساند به نحوی که حقوق هسته یی ایران تضمین ونگرانی های مشروع طرف های مذاکره نیز برطرف شود.

«محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه هم دستیابی به توافق را ممکن دانست و نسبت به از دست رفتن فرصت هشدار داد. وی روز یکشنبه در پیامی توییتری نوشت: توافق ممکن است. باید توهمات کنار گذاشته شود. نباید مانند سال ۲۰۰۵ فرصت از دست برود.

***از خوشحالی مخالفان تا هشدار «سرلشکر»

مخالفان توافق هسته یی هفته ی گذشته نیز از پای ننشستند و بر طبل مخالفت خود کوبیدند. بی نتیجه بودن نشست وین 4 البته، صدای این طبل را بلندتر کرد و مخالفان، این نشست را حجتی بر ادعای خود مبنی بر بی نتیجه بودن کل فرایند گفت و گوها دانستند.

«حسین شریعتمداری» مدیرمسوول روزنامه ی کیهان که همیشه تندترین انتقادها و موضع گیری ها را علیه گفت و گوهای هسته یی داشته است و روزنامه ی وی هیچ زمان تیتری با محتوای خوشبینی نسبت به مذاکره ها منتشر نکرده، روز یکشنبه 28 اردیبهشت در سرمقاله ی این روزنامه با عنوان «خوشبختانه بی نتیجه ماند!» از بی نتیجه بودن نشست وین 4 استقبال کرد و نوشت: در آخرین ساعات روز جمعه - به وقت تهران - معلوم شد مذاکرات سه روزه ایران و1+5 در وین، خوشبختانه بی نتیجه مانده است. شاید تصور شود استفاده از قید «خوشبختانه» برای اعلام شکست و بی نتیجه ماندن مذاکرات هسته ای وین4، نامتعارف و «بدبینانه» است ولی این واقعیت قابل تردید نیست که مذاکرات هسته ای به دلایلی که پیش از این بارها گفته و نوشته ایم، هرگز به نتیجه مطلوب نمی رسد.

در رویکری مشابه روزنامه ی «اورشلیم پست» رژیم صهیونیستی نیز ضمن بیان این که گفت و گوها میان ایران و گروه 1+5 شکست خورده است، نوشت: اکنون با توجه به شکست مذاکره کنندگان در دستیابی به هرگونه توافق، رسیدن به راه حل نهایی برای پایان دادن به نگرانی های بین المللی در خصوص برنامه ی هسته یی ایران تا 20 ژوییه دور از دسترس به نظر می آید.

«مهدی مطهرنیا» عضو هیات علمی دانشگاه و صاحبنظر در مسایل بین المللی برخی کسانی را که دست به تخریب و حاشیه سازی علیه دولت می زنند، «کاسبان تحریم» نام نهاد. وی اظهار داشت: یک عده یی کاسبان تحریم اند، از تداوم تحریم ها سود می برند و سرمایه گذاری هایی کلان انجام داده اند که به این سرمایه گذاری های کلان در صورت حل و فصل موضوع هسته یی بسیار ضربه می خورد. برخی دیگر کسانی هستند که عصیان خواهان تحریم اند؛ آن ها تمایل دارند تحریم ها ادامه یابد، شکاف دولت-ملت در ایران تشکیل شود و عصیان در توده های مردم بر ضد حکومت و دولت شکل بگیرد.

جدای از برخی مخالفت ها در مورد گفت و گوهای هسته یی، بسیاری از شخصیت ها از جمله چهره های مهم اصولگرا در ایران، از رویکرد دولت در این ارتباط دفاع کردند؛ اقدامی که در هفته های گذشته نیز دیده شد و نشان داد که به نتیجه رسیدن توافق هسته یی، مورد خواست بسیاری از گروه های سیاسی از اصولگرا تا اصلاح طلب است.

«علی اکبر ولایتی» مشاور رهبر معظم انقلاب در امور بین الملل و رییس مرکز تحقیقات استراتژیک هفته ی گذشته در سخنانی ضمن ابراز حمایت و خوشبینی خود به آینده ی گفت و گوهای هسته یی گفت: معتقد نیستم گفت و گوهای هسته یی به بن بست رسیده است. تا زمانی که طرف ها مانند ایران حسن نیت خود را نشان بدهند، امید برای آینده ی مثبت در گفت و گوها وجود دارد. این گفت و گوها، گفت و گوهای آسانی نیست و مذاکره کنندگان ما تمام تلاش خود را صرف کرده اند. گفت و گوها پایان نیافته است و در خردادماه ادامه خواهد یافت. امیدواریم که مذاکره ها به نتایج مثبتی برسد.

«محمدرضا باهنر» نایب رییس مجلس شورای اسلامی و از چهره های شاخص جریان اصولگرا نیز ضمن اینکه اعضای تیم گفت و گوکننده ی هسته یی کشورمان را «سرداران جبهه ی دیپلماتیک» خواند، گفت: نرسیدن به توافق نهایی در گفت وگوی گذشته به معنای این نیست که این فرایند پایان یافته است؛ ما همچنان با پافشاری بر اصول و رعایت خطوط قرمز به این گفت و گوها ادامه خواهیم داد.

همچنین «محمد نبی حبیبی» دبیر کل حزب موتلفه ی اسلامی در نشست دبیران این حزب، پایداری تیم مذاکره کننده ی هسته یی ایران روی اصول نظام جمهوری اسلامی ایران را قابل تقدیر دانست و تاکید کرد: ملت ایران با پشتیبانی از اعضای تیم گفت و گوکننده ی هسته یی ذره یی از مواضع حق طلبانه خود کوتاه نخواهد آمد.

اما قاطع ترین و جدی ترین موضع گیری در این ارتباط را «سید حسن فیروزآبادی» رییس ستاد کل نیروهای مسلح گرفت. فیروزآبادی دوشنبه ی هفته ی گذشته 29 اردیبهشت در مراسم اعطای دانش نامه به دانش آموختگان دکتری دانشگاه عالی دفاع ملی ضمن حمایت از دولت و شخص رییس جمهوری نسبت به رفتار برخی رسانه های وابسته به نهادهای نظامی در مورد دولت هشدار داد.

وی با بیان اینکه باید به این رییس جمهوری افتخار کنیم و شکرگزار وجود ایشان باشیم تصریح کرد: مدیران رسانه ها از انتشار اخباری که موجب تشویش اذهان مردم، تضعیف دولت و تخریب برخی از اقدام ها می شود جلوگیری کنند... رسانه هایی که به نوعی به نیروهای مسلح مرتبطند، خطا می کنند و برابر مشی و منویات رهبری حرکت نمی کنند که باید روش شان را اصلاح کنند.

بسیاری از تحلیلگران، حمایت رییس ستادکل نیروهای مسلح از دولت روحانی را ناشی از درک حساسیت های وضعیت کنونی کشور و نگرانی وی نسبت به افزایش تحرکات و مانع تراشی های برخی افراد و گروه ها در مسیر گفت و گوهای هسته یی میان ایران و گروه 1+5 می دانند؛ گفت و گوهایی که در صدر برنامه های کشور و دولت قرار گرفته است و هدف آن نخست تامین حقوق هسته یی کشورمان و دوم خارج کردن کشور از فضای تحریم های ظالمانه است.

«حشمت الله فلاحت پیشه» در ارزیابی سخنان رییس ستادکل نیروهای مسلح به گروه پژوهش های خبری ایرنا گفت: دولت در شرایط فعلی نیاز زیادی به حمایت و پشتیبانی در راستای تحقق برنامه های داخلی و خارجی خود دارد. سرلشکر فیروزآبادی به عنوان عضوی از شورای عالی امنیت ملی و با درک موقعیت دولت، به وظیفه ی خود در حمایت از گفت و گوهای هسته یی و درکل سیاست خارجی دولت یازدهم عمل کرده است.

«صادق زیباکلام» نیز با تقدیر از این اقدام رییس ستاد کل نیروهای مسلح گفت: دلیل چنین اقدامی بیش از همه این است که ایشان به دلیل جایگاه نظامی و سیاسی که داراست، در مقایسه با دیگران اِشراف بیشتری نسبت به مسایل مختلف و تاثیرهایی که بر کشور باقی می گذارند، دارند. بنابراین دغدغه و نگرانی که ایشان برای کشور حس می کنند خیلی بیشتر از اعضای جبهه پایداری، دلواپسان و ... است.

استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران در توصیف یکی دیگر از دلیل های ورود مستقیم فیروزآبادی به این مساله تصریح کرد: طی ماه های گذشته و با تشدید بی رویه ی مخالفت ها با دولت، بسیاری از افراد به این نتیجه رسیده اند که مخالفان، دغدغه یی فراتر از صلاح و منافع کشور را در سر می پرورانند و نگرانی آن ها از میان رفتن فرصتی است که گفت و گوهای هسته یی برای بازارگرمی و اظهارنظر در اختیار آن ها قرار داده بود. این افراد از گفت و گوهای هسته یی همچون ابزاری در راستای تحکیم و تداوم موقعیت سیاسی خود بهره برداری کردند.

به اعتقاد زیباکلام، اظهار نظر فیروزآبادی را می توان پاسخی به نگرانی بی مورد مخالفان تندروی دولت در زمینه ی گفت و گوهای هسته یی دانست که با مخالفت های خود این تصور را ایجاد می کنند که فرماندهان ارشد نظامی کشور از قصد غرب مطلع نیستند و در صورت طرح دوباره ی این مساله، برخورد قاطعی با آن نخواهند کرد.