«حسن روحانی» که روز دوشنبه 19 خرداد به ترکیه سفر کرد و با مقام های این کشور دیدار و گفت و گو کرد، عصر روز سه شنبه آنکارا را به مقصد تهران ترک کرد و بدین ترتیب پرونده ی این سفر دو روزه بسته شد.

روحانی که در صدر هیاتی بلندپایه متشکل از وزیران امور خارجه، فرهنگ و ارشاد اسلامی، ارتباطات و فناوری اطلاعات، نفت، کشور، راه و شهرسازی، اقتصاد، رییس دفتر رییس جمهوری، مدیران سازمان میراث فرهنگی، سازمان استاندارد و همچنین رییس کل بانک مرکزی به ترکیه سفر کرده بود، با مقام های ارشد این کشور از جمله «عبدالله گل» رییس جمهوری و «رجب طیب اردوغان» نخست وزیر درباره ی مسایل دوجانبه و مهمترین تحولات منطقه دیدار و گفت و گو کرد.

در این سفر دو روزه 10 سند همکاری مشترک در بخش های فرهنگی، سیاسی، اقتصادی از جمله ساخت مشترک فیلم، همکاری در حوزه ی گردشگری، پست، گمرک و استاندارد بین مقام های دو کشور به امضا رسید.

همچنین برای نخستین بار در تاریخ روابط دو کشور، نشست شورای همکاری های راهبردی تهران و آنکارا با حضور هیات وزیران دو طرف تشکیل شد و در پایان نیز بیانیه یی در این ارتباط صادر شد.

بر اساس بیانیه ی مشترک دو کشور، جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ترکیه بر اراده ی خود مبنی بر تقویت بیشتر مناسبات براساس حقوق بین الملل و روابط حسن همجواری و در زمینه های مورد علاقه ی دو طرف تاکید کردند.

تهران و آنکارا در این سفر علاوه بر تلاش برای گسترش همکاری های دوجانبه در حوزه های مختلف، به بررسی بحران های مهم منطقه یی پرداختند تا از این طریق و با نزدیک کردن هرچه بیشتر دیدگاه های خود در مسیر افزایش ثبات و امنیت خاورمیانه گام بردارند.

رییس جمهوری ترکیه در همین ارتباط در نشست مطبوعاتی خود با روحانی، گسترش رابطه ی بین ایران و ترکیه را تنها منحصر به دو کشور ندانست، بلکه آن را در افزایش ثبات منطقه یی تاثیرگذار دانست. وی ایجاد امنیت در منطقه و جلوگیری از دهشت افکنی (تروریسم) را یکی دیگر از موضوع های مطرح شده در گفت و گوی مقام های دو کشور دانست و گفت: ما اعتقاد داریم افزایش گفت وگوی دو کشور در زمینه ی مبارزه با دهشت افکنی، به ثبات منطقه کمک می کند.

روحانی نیز با اشاره به اینکه ایران و ترکیه دو کشور مهم دنیای اسلام و منطقه هستند، از مصمم بودن دو طرف برای مقابله با دهشت افکنی، خشونت و افراطی گری در منطقه و همچنین معرفی چهره ی اسلام رحمانی به عنوان اسلام واقعی به دنیا سخن به میان آورد.

در روز پایانی این سفر هم نشست مشترک تجار، بازرگانان و فعالان اقتصادی ایران و ترکیه با حضور رییسان جمهوری دو کشور برگزار شد و اعضای اتاق های بازرگانی دو طرف، راه های افزایش همکاری ها، سرمایه گذاری ها و تسهیل روابط بخش خصوصی را بررسی کردند.


اهمیت حضور روحانی در ترکیه، مهم ترین دستاوردها

شمار زیادی از تحلیلگران سفر روحانی به ترکیه را هم از جنبه ی گسترش روابط دوجانبه و هم از بُعد تاثیرگذاری آن بر افزایش صلح و ثبات منطقه یی مهم ارزیابی کردند. از این رو سفر رییس جمهوری ایران به آنکارا که پس از نزدیک به 18 سال صورت گرفت، از اهمیت بالایی برخوردار است.

در همین ارتباط «اردشیر پشنگ» تحلیلگر مسایل ترکیه در گفت و گو با گروه پ‍ژوهش های خبری ایرنا با اشاره به اینکه ایران و ترکیه طی چند سده ی اخیر همواره دارای تعامل ها و روابط پویا و پر دامنه ای بوده و هستند، دو کشور را از جمله مهمترین بازیگران منطقه ی جغرافیای راهبردی (ژئواستراتژیک) خاورمیانه دانست که از کشورهای تاثیرگذار مسلمان به شمار می روند.

پشنگ با یادآوری روابط پر فراز و نشیبی آنکارا و تهران تصریح کرد: این سفر خواهد توانست فضای جدید تنش زدایی منطقه یی را که از فردای انتخابات ریاست جمهوری ایران در دستور کار دولت جدید ایران قرار گرفته است، تقویت و سطح همکاری ها و تعامل های هر دو طرف را افزایش دهد.

وی با ذکر این نکته که ایران و ترکیه در اوج رقابت ها و تنش های سیاسی که بر سر مسایل منطقه یی با یکدیگر داشته اند، همواره روابط و تعامل های اقتصادی و فرهنگی خود را گرم نگه داشته اند، ادامه داد: حتی در همین برهه نیز شاهد آن بودیم که ترکیه می کوشید با نقش آفرینی در پرونده ی هسته یی ایران، اقدام هایی در راستای کاهش تنش آن بردارد. همه ی این ها نشانه های ظرفیت بسیار بالای موجود چه بصورت بالفعل و چه بصورت بالقوه در میان دو کشور است.

«سیامک کاکایی» تحلیلگر ارشد مسایل ترکیه هم در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا، با اشاره به سفر رییس جمهوری ایران به آنکارا پس از حدود دو دهه، سفر روحانی را نشان دهنده ی اهمیت روابط دوجانبه برای ایران و ترکیه دانست و اضافه کرد: در سال های اخیر به موازات توسعه ی مناسبات اقتصادی بین ایران و ترکیه، نشست های سیاسی و اقتصادی مشترک هم بین دو کشور برگزار شده است و با این سفر، روابط دوجانبه، یک شکل و ساختارمندی جدیدی به خود می گیرد تا از این طریق بتوان به قابلیت های بیشتری در توسعه ی روابط بین ایران و ترکیه رسید.


تاثیر رویکرد تعامل سازنده ی دولت تدبیر و امید بر گسترش روابط با آنکارا

با روی کارآمدن دولت تدبیر و امید در تهران و در پیش گرفتن رویکرد تعامل سازنده با جهان، گسترش همکاری با همسایگان به اولویت روابط خارجی تهران تبدیل و این رویکرد موجب شکسته شدن فضای منفی شکل گرفته در جامعه ی بین المللی علیه کشورمان و بازشدن فضا برای گسترش روابط تهران با دیگر کشورها و به خصوص همسایگان شد.

سیامک کاکایی با اشاره به ترمیم صورت گرفته در روابط تهران و آنکارا در سال گذشته، سه عامل تحول های داخلی، مسایل و بحران های منطقه یی و همچنین عوامل بین المللی را بر روابط دو کشور تاثیرگذار دانست. ارزیابی کرد.

وی گفت و گوهای بین ایران و گروه 1+5 و نگاه جدید به مساله ی هسته یی ایران را گشایش جدیدی در روابط بین المللی نسبت به کشورمان برشمرد و تاکید کرد که این وضعیت برای ترکیه نیز برای نزدیکی هرچه بیشتر به ایران دارای اهمیت بوده است.

کاکایی افزود: ترکیه از پیوندهای اقتصادی قوی با ایران برخوردار است که این گشایش بین المللی در روابط ایران با دیگر کشورها می تواند به نفع اقتصاد ترکیه هم باشد؛ ضمن اینکه برای مقام های ترکیه این نکته به طور کامل روشن است که گرایش بیشتر به توسعه ی مناسبات با ایران به نوع نگاه منطقه یی آن ها و ایجاد یک موازنه ی منطقه یی برای ترکیه نیز کمک می کند.

اردشیر پشنگ هم با ذکر این نکته که به طور قطع فضای جدید که چشم انداز رفع تدریجی تحریم های بین المللی را برای ایران ترسیم کرده و به تقویت جایگاه منطقه یی و بین المللی ایران منجر شده است، در روابط دو جانبه ی ایران و ترکیه نیز تاثیرهای قابل توجه و مستقیمی داشته و دارد، تصریح کرد: سفر سال گذشته ی اردوغان به تهران را بنده در همین چارچوب ارزیابی می کنم؛ یعنی ترک ها پس از برگزاری انتخابات 24 خرداد به این نتیجه رسیدند که مردم و دولت ایران با رویکردی متفاوت نسبت به 8 سال پیش وارد عرصه ی تعامل های بین المللی می شوند و لذا سعی کردند تا یکی از نخستین کشورهایی باشند که از این تغییر استقبال کنند و روابط خود را با ایران بهبود و ارتقا بخشند.

وی در ادامه پیش بینی کرد که همین روند به روابط به طور نسبی سرد کنونی تهران و ریاض نیز تسری پیدا کند و در آینده یی نزدیک، آنها به سمت تنش زدایی گام های مهمی بردارند که به طور حتم این روند می تواند به نفع تمامی کشورهای منطقه باشد.


شاخص های همگرایی و واگرایی ایران و ترکیه

کشورها در صحنه ی بین المللی با مسایل متعددی رو به رو هستند که برخی از آن ها سبب پیوند خوردن آن ها به یکدیگر می شود و برخی دیگر به دور شدن و تفاوت دیدگاه این بازیگران بین المللی از هم می انجامد.

تهران و آنکارا هم از این امر مستثنا نیستند و به عنوان دو همسایه ی دیرین، از شاخص های همگرایی و واگرایی متعددی برخوردار هستند که موجب تشابه یا تفاوت دیدگاه آن ها به مسایل دوجانبه، منطقه یی و جهانی شده است.

پشنگ در این ارتباط، گسترش روابط اقتصادی را یکی از اصلی ترین ارکان در پایداری روابط میان ایران و ترکیه ارزیابی و تاکید کرد ظرفیت های بالای هر دو طرف در این حوزه می تواند هرچه بیشتر به همگرایی دو کشور منجر شود.

وی با یادآوری این نکته که ضرورت همکاری و همراهی در برخی موضوع های بین المللی که در مجامع مختلف و سازمان های بین المللی مطرح می شود نیز می تواند بطور غیر مستقیم بر گرمی روابط دو طرف بیافزاید، ادامه داد: کاسته شدن از تنش در میان ایران و آمریکا در سایه ی نیل دو طرف به توافق نهایی و احتمالی در پرونده ی هسته یی نیز یک شاخصه ی (فاکتور) موثر دیگر بر افزایش سطح روابط ایران و ترکیه است.

تحلیلگر مسایل ترکیه با اشاره به اینکه در عین حال نمی توان چشم را بر روی برخی واقعیت ها و موضوع ها و مسایل مهم منطقه یی که باعث دوری میان تهران و آنکارا یا دست کم به عنوان مانعی در مسیر بهبود روابط عمل می کند، بست، خاطرنشان کرد: این مسایل یکی شامل مسایل عراق و روند سیاستگذاری ترکیه و ایران در این کشور و دیگری چگونگی حل و فصل شدن بحران سوریه است.

کاکایی اما با بیان این نکته که اگر تعریف از همگرایی، پیوند دو کشور در قالب نظریه ی همگرایی باشد، چنین وضعیتی در روابط دو کشور به چشم نمی خورد، گفت: در واقع ترکیه با اتخاذ رویکرد عمل گرایی در روابط خود با ایران حرکت کرده است و چرخش سیاسی این کشور در یکسال گذشته بیشتر عملگرایانه بوده است.

وی آنکارا از متحدان راهبردی غرب ارزیابی کرد که هرگز از این خط خارج نخواهد شد و تعریفی هم که در رابطه ی خود با ایران انجام می دهد، در قالب کلی خود محدود خواهد ماند.

تحلیلگر ارشد مسایل ترکیه در بخش دیگری از گفت و گوی خود با ایرنا تصریح کرد: هم اکنون ایران می تواند کمک کننده به پیشبرد سیاست های ترکیه در جهت بازیابی روابط با همسایگان این کشور از جمله روابط آنکارا با بغداد باشد. به این معنی که ایران این قابلیت را دارد که نقش یک شبه میانجی بین عراق و ترکیه داشته باشد.

کاکایی با اشاره به اینکه ویژگی عملگرایی روابط ایران و ترکیه تابعی از ضرورت های همسایگی دو کشور است، اضافه کرد: جغرافیای سیاسی، عامل بسیار موثری در این اصل مهم است که نه ایران و نه ترکیه نمی توانند یکدیگر را نادیده بگیرند؛ به این معنی که در موازنه های منطقه یی هر دو کشور به طور الزامی به هم نیازمند هستند و در شرایط کنونی، این نیاز بیشتر هم به چشم می خورد.


چشم انداز روابط ایران و ترکیه در دولت تدبیر و امید

تحلیلگران اراده ی سیاسی مقام های ارشد تهران و آنکارا را عاملی مهم در پیشرفت هرچه بیشتر روابط دوجانبه در حوزه های مختلف می دانند که خود می تواند بر افزایش ثبات و امنیت منطقه یی تاثیر بسزایی داشته باشد. حضور 6 وزیر کلیدی کابینه ی دولت تدبیر و امید به همراه جمع زیادی از مدیران ارشد و تجار و بازرگانان ایرانی در این سفر خود نشانه یی از عزم دو طرف برای گسترش هرچه بیشتر روابط در دوره ی جدیدی است که قرار است به چشم اندازی راهبردی منتهی شود.

کاکایی در ادامه ی گفت و گو با ایرنا با اشاره به فعال شدن دیپلماسی دو کشور و شدت گرفتن رفت و آمدها بین تهران و آنکارا و همچنین برقراری مستمر نشست های مشترک اقتصادی، چشم انداز مثبتی برای روابط تهران و آنکارا متصور شد و آن را نشان دهنده ی اراده ی سیاسی حاکم بر دو کشور که معطوف برگسترش روابط است، دانست.

وی اراده ی سیاسی دو کشور را از آن جهت مهم ذکر کرد که می تواند سمت و سو دهنده و تشویق کننده به پیوندهای اقتصادی و فرهنگی روابط دو کشور باشد و ادامه داد: به همین دلیل است که در عرصه ی تجارت و اقتصاد، برآورد مثبتی نسبت به گسترش روابط وجود دارد و فکر می کنم که دیدار رسمی آقای روحانی از ترکیه هم پایه گذار تعریف جدیدی خواهد بود که دو کشور از روابط خود کرده اند.

پشنگ نیز گرچه به مسایلی همچون تضاد منافع و راهبردهای ایران و ترکیه در عراق و سوریه به عنوان نقاط اختلافی میان تهران و آنکارا اشاره کرد اما منافع مشترک دو طرف را بسیار گسترده دانست و تاکید کرد که با توجه به اراده ی دولتمردان دو کشور، به طور حتم به سوی بهبود هرچه بیشتر روابط و ارتقای آن گام خواهیم برداشت.