جزییات تفاهم نامه ایران و روسیه که هفته گذشته بین بیژن زنگنه، وزیر نفت کشورمان و الکساندر نواک وزیر انرژی روسیه در مسکو به امضا رسیده در حالی همچنان اعلام نشده که معاون امور بین‌الملل و بازرگانی وزارت نفت دلیل امضای آن را توسعه همکاری های اقتصادی و تجاری عنوان کرده است.

وی البته هرگونه تفاهم بین دو کشور برای فروش نفت ایران به روسیه را رد کرده اما گفته که این تفاهم نامه اقتصادی و تجاری بوده و ممکن است تهاتر نفت و کالا هم بخشی از آن باشد.

داستان تهاتر نفتی ایران و روسیه از سال ۲۰۱۱ که فروش نفت ایران با چالش‌های جدی روبه‌رو شد، آغاز شد و در شرایطی که ایران در پی راهکارهایی برای دور زدن تحریم‌ها و مقابله با پیامدهای منفی آن بود بیشتر مورد توجه رسانه ها قرار گرفت.

زمستان سال گذشته بود که رویترز از مذاکرات ایران و روسیه به منظور مبادله نفت در برابر کالا خبر داد و اعلام کرد: در صورتی که دو طرف به توافق برسند، مسکو روزانه بالغ بر 500 هزار بشکه از نفت ایران را به‌ازای صادرات کالا و تجهیزات خریداری می‌کند.

در این راستا روزنامه کامرسانت دیلی-چاپ روسیه- به نقل از منابع آگاه نوشته که آخرین ارقامی که در جریان مذاکرات بر سر آنها گفت و گو صورت گرفته، 2.5 تا 3 میلیون تن در سال ( 50 تا 60 هزار بشکه در روز) بوده است که یک دهم حجم طرح اولیه است.

البته قرارداد نفتی ایران و روسیه که از ابتدا موافقان و مخالفان جدی داشت و در سکوت کامل خبری انجام شد بلافاصله با عقب‌نشینی رسمی مسکو همراه شد به طوری که با گذشت ساعتی از امضای این تفاهم نامه و صدور بیانیه، مسکو بیانیه صادر شده را لغو و اعلام کرده که بیانیه جدیدی را منتشر خواهد کرد.

بنا به اعلام اولیه وزارت انرژی روسیه طبق مفاد این قرارداد پنج ساله، روسیه به ایران در فروش نفت کمک خواهد کرد و دو کشور در صنعت نفت و گاز، احداث نیروگاه‌ها و شبکه برق، عرضه ماشین‌آلات، کالاهای مصرفی و فرآورده‌های کشاورزی همکاری خواهند داشت.

براین اساس تفاهم نفتی ایران و روسیه در حالی انجام شده که پیشتر و زمانی که امضای این تفاهم نامه در حد مذاکره بود،یک مقام ارشد آمریکایی با بیان این‌که نگرانی‌های خود را درباره این قرارداد اعلام می‌کنیم و ممکن است این قرارداد شامل تحریم‌های آمریکا باشد، گفته بود که آشکارا و به صورت شفاف نگرانی‌های خود را به هر دو طرف نسبت به انجام این قرارداد یا هر قرارداد دیگری اعلام می‌کنیم.

وی گفته بود که اگر چنین قراردادی انجام شود مغایر با قرارداد موقت انجام شده در اواخر ماه نوامبر میان ایران و 1+5 است و ممکن است باعث اعلام تحریم‌های آمریکایی به تمام افراد دخیل در این قرارداد شود.

همچنین سناتورهای آمریکایی تهدید کرده‌ بودند که اگر ایران و روسیه توافق تهاتر را امضا کنند تحریم‌های ایران که تحت توافق ژنو لغو شده بودند باز خواهند گشت.

البته در واکنش به این نگرانی، مرضیه افخم، سخنگوی وزارت امور خارجه اعلام کرده بود ایران و روسیه ظرفیت‌های بسیاری برای همکاری و توسعه مناسبات اقتصادی و تجاری دارند و حساسیت کشورهای دیگر نسبت به همکاری‌های ایران و روسیه در ابغاد مختلف، غیرمنطقی است.

معاون وزیر خارجه روسیه نیز در واکنش به نگرانی مقامات آمریکایی گفته بود که دلیلی نمی‌بینیم که توسعه روابط اقتصادی خود را با ایران قطع کنیم. ما با این اقدام هیچ یک از تحریم‌های بین‌المللی را لغو نکرده‌ایم.

اما بنا به اعلام بلومبرگ، دیوید کوهن، معاون وزیر خزانه داری آمریکا، پس از امضای این تفاهم نامه مالی گفته که هرگونه مشارکت شرکت های روسی در انعقاد قراردادهای نفتی با ایران، با مجازات هایی از سوی دولت آمریکا روبه روخواهد شد.

بر اساس این گزارش این تقاهم نامه که می تواند روسیه را به بزرگترین واردکننده نفت از ایران تبدیل کند، در شرایطی منعقد شده است که پس از آن که باراک اوباما رییس جمهور آمریکا اقدامات روسیه در اوکراین را غیرقانونی خواند، اتحادیه اروپا اخیرا یک سری اقدامات را برای محدود کردن اکتشافات و حفاری نفتی در روسیه اعمال کرد.

حضور روسیه در اوکراین ماه گذشته زمانیکه یک هواپیمای مسافربری مالزیایی با 298 مسافر هدف شلیک شبه‌نظامیان حامی روسیه قرار گرفت به نقطه اوج خود رسید و مسکو پس از سقوط هواپیما با تحریم های آمریکا و اتحادیه اروپا در خصوص بحران اوکراین مواجه شد.

به نظر می رسد فشار آمریکا و اروپا باعث عقب نشینی روسیه از امضای این تفاهم نامه و همچنین کاهش حجم قرارداد مبادله کالا و نفت شده باشد.