تهران و ویژگی‌های منحصر به‌فرد آن رنگ و بوی خاصی به این کلانشهر ایران زمین می‌دهد، تهران از آن روی که پایتخت ایران است و در جریان مدرنیته‌خواهی و تحولات جامعه ایرانی از اصلی‌ترین مراکز بوده است نسبت به‌دیگر شهر‌های کشورمان تفاوت بنیادین دارد.

از ویژگی‌های برجسته تهران ابعاد گسترده و نقش بالای آن در اقتصاد کشور است به‌طوری‌که نزدیک به‌یک سوم تولید ناخالص داخلی کشور در تهران ایجاد می‌شود. ویژگی‌های اقتصادی این شهر عجیب منجر شد تا در این گزارش سعی با بررسی گوشه‌یی از آمار‌های اقتصادی به ارایه ابعاد و نقش اقتصادی این ابر شهر ایرانی بپردازیم.

تولید ناخالص داخلی تهران 144هزار میلیارد تومان

تهران با وسعتی حدود 730کیلومتر مربع مساحتی در حدود یک‌درصد مساحت کل کشور را دارد و براساس سر شماری سال 90 در حدود16درصد جمعیت کشور را در خود جای داده است. بر اساس آمار ارایه شده مرکز آمار، تولید ناخالص داخلی تهران در سال 90 برابر با 144هزار میلیارد تومان بوده است این در حالی است که در همان سال تولید ناخالص داخلی کل کشور رقمی در حدود 623هزار میلیارد تومان بوده است. که نشانگر آن است که رقمی در حدود 23درصد تولید ناخالص کشور در تهران تولید می‌شود. این ارقام زمانی که به‌سراغ سرانه تولید ناخالص داخلی می‌رویم اهمیت ویژه‌یی می‌یابد، براساس داده‌های مرکز آمار ایران در سال 90 سرانه تولید ناخالص داخلی کشور رقمی برابر 82843هزار ریال و همین رقم برای تهران 117901هزار ریال بوده است. که نشان‌دهنده آن است که تولید سرانه تهران 1.4 برابر کل کشور است. البته این به معنای توزیع برابر ثروت در تهران نیست و بر اساس برخی گمانه زنی‌ها 80درصد فعالیت‌های اقتصادی در تهران توسط 10درصد جمعیت این شهر انجام می‌شود. در مورد سهم بخش‌های اقتصادی در تولید ناخالص داخلی تهران می‌توان گفت بخش خدمات بیشترین سهم را در تولید ناخالص داخلی تهران دارد و پس از آن بخش‌های صنعت و کشاورزی قرار گرفته‌اند.

به‌لحاظ آمار‌های بین الملی تهران در سال 2008 توسط سایت citymayors با تولید ناخالص داخلی 88میلیارد دلار به‌عنوان 56 شهر ثروتمند جهان شناخته شد.

تهران و بازار‌های پولی و مالی آن

بر اساس آمار منتشر شده توسط استانداری تهران در اسفند ماه سال 92 سپرده‌های بخش غیردولتی نزد بانک‌ها 184هزار میلیارد تومان بوده است. همین مرکز در مورد میزان معاملات سهام در تهران در زمستان 92 می‌گوید که 15هزار میلیارد تومان سهام خریداری شده و در همین مدت 14.5هزار میلیارد تومان سهام فروخته شده است. تهران در زمستان سال 92 میزان 5520 میلیارد تومان درآمد مالیاتی نصیب خزانه دولت کرده است که از این میان مالیات‌های مستقیم با 3547 میلیارد تومان سهم 64درصدی و مالیات‌های غیر مستقیم با 1927میلیارد تومان مابقی سهم را به‌خود اختصاص داده است. در زمستان 92 در استان تهران 1126میلیارد تومان حق بیمه به‌شرکت‌های بیمه پرداخت شده و در همین مدت شرکت‌های بیمه 916میلیارد تومان خسارت در تهران پرداخت کرده‌اند.

تهران و شاخص‌های کار

در طول زمستان سال 92نرخ بیکاری تهرانی‌ها به‌طور متوسط 7.3درصد بوده است این نرخ برای زنان 17.9درصد و برای مردان 5.8درصد بوده است. در همین مدت نرخ مشارکت تهرانی‌ها 33.7درصد بوده است که نرخ مشارکت اقتصادی مردان 58.8 و زنان 8.2درصد بوده است. نرخ بیکاری جوانان 10 تا 24 سال نیز در زمستان سال 92 در حدود 20درصد بوده است. به‌طور کلی 58درصد جمعیت شاغل تهران در بخش خدمات، 40.9درصد در بخش صنعت و یک در صد در بخش اشتغال مشغول به‌کار هستند. با در نظر گرفتن داده‌های فوق روشن است که برخلاف تصور عموم شهروندان که تصور می‌کنند با حضور در تهران می‌توانند به امکانات و رفاه بیشتری دست یابند، تهران با وجود سهم 23‌درصدی در تولید ناخالص داخلی اما 37درصد مالیات می‌پردازد. هر چند میزان بیشتر مالیات می‌تواند ناشی از تمرکز مالیات‌های مستقیم در تهران باشد، اما به هر روی تردیدی نیست که یافتن شغل در تهران در مقایسه با سایر استان‌ها ساده‌تر است ولی از سوی دیگر میزان رفاه در این استان کمتر از سایر نقاط کشور است.

از سوی دیگر شهری که یک درصد خاک کشور را شامل می‌شود اما 16درصد جمعیت را در خود جای می‌دهد و این خود، شاخص دیگری از وضعیت زیست در تهران است. اما مروری بر شاخص‌های اقتصادی نظیر تمرکز 60درصد سپرده‌های بانکی و 60درصد پرداخت تسهیلات در تهران بیانگر تمرکز گرایی فوق‌العاده‌یی است که در اقتصاد ایران وجود دارد این در حالی است که طی سال‌های پس از جنگ، ‌تمرکززدایی یکی از اولویت‌های تمامی دولت‌ها بوده است. این شاخص خاطرنشان می‌سازد که نظام برنامه‌ریزی کشور در تمرکز زدایی توفیق چندانی نداشته در حالی که با اجرای طرح آمایش سرزمین انتظار می‌رود پراکندگی امکانات و شاخص‌های رفاهی در تناسب با جمعیت و سرزمین صورت گیرد.