کاهش قیمت نفت خام در هفته های اخیر، نگرانی هایی را درباره تداوم این وضعیت و کاهش بیش از حد قیمت این محصول هیدروکربنی ایجاد کرده است.

بخش عمده این نگرانی مربوط به کشورهای عمده تولیدکننده ای است که بخش عمده ای از بودجه خود را از طریق صادرات نفت خام تامین می کنند و در این میان، ورود برخی اعضای اوپک به جنگ قیمتی نیز این دغدغه را تشدید کرده است.

هرچند کاهش بی سابقه قیمت نفت خام، دغدغه افت بیشتر قیمت منابع هیدروکربنی را ایجاد کرده، اما به نظر بسیاری از کارشناسان، این کاهش قیمت، امری طبیعی و به منظور اصلاح قیمت ها بوده است.

خبرگزاری رویترز با ارایه تحلیلی از شرایط بازار نفت، روند کاهشی قیمت ها را واکنشی به افزایش قیمت نفت در سالهای گذشته دانسته و آن را یک چرخه طولانی مدت توصیف کرد.

براساس این گزارش، کاهش کم سابقه قیمت نفت موجب شده تا تولیدکنندگان بار دیگر به یاد آورند که چرخه های عمیق و طولانی قیمت ها، بخشی از هویت بازار نفت است.

به نظر رویترز، قیمت آتی نفت خام برنت در حالی با سقوط به ٩٠ دلار در هر بشکه به کمترین میزان خود از دسامبر ٢٠١٠ تاکنون رسید که حتی این توصیف نیز بیانگر میزان واقعی خسارت های وارد شده به بازار نیست.

در واقع، تعیین دسامبر ٢٠١٠ به عنوان پایه ای برای مقایسه قیمت کنونی نفت چندان درست نیست. زیرا قیمت ها در آن زمان تا حد زیادی تحت تاثیر رکود دوره ای در تقاضا برای نفت قرار گرفته بودند که این کاهش تقاضا نیز ناشی از بحران مالی آن دوران بود.

پیامدهای شرایط سال ٢٠١٠ به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران، موقتی و با تاثیر ناچیز در روندهای بلندمدت بازار نفت بود.

بنابراین، اگر دوره رکود (از اواخر ٢٠٠٨ تا اوایل ٢٠١١)را نادیده بگیریم، آنگاه قیمت کنونی برنت کمترین قیمت از فوریه ٢٠٠٨ خواهد بود.

از سوی دیگر، اگر قیمت ها را براساس نرخ تورم(با در نظر گرفتن میانگین درآمد هر ساعت کار در آمریکا)محاسبه کنیم، آنگاه قیمت های کنونی برنت در پایین ترین سطح خود از اکتبر ٢٠٠٧ قرار دارند.

این گزارش حاکی است، صنعت نفت همواره چرخه های طولانی، کند و عمیقی را در بخش های تامین، تقاضا و قیمت تجربه کرده است و سقوط کنونی قیمت ها نیز از این قاعده مستثنی نیست.

در واقع، افزایش تولید و کاهش تقاضا، هر دو پاسخی به روند افزایشی قیمت هاست که از سال ٢٠٠٢ آغاز و تا ٢٠١٢ ادامه داشت. البته در دوران رکود ٢٠٠٨ تا ٢٠١١ شاهد یک وقفه در این روند افزایشی بودیم.

این گزارش می افزاید: افزایش قیمت نفت محرکی برای پیشرفت و بکارگیری روش شکست هیدرولیک و تولید نفت شیل در آمریکای شمالی بود و در همین حال، افزایش قیمت سوخت نیز موجب شد مردم و دولت ها به فکر بهره گیری از فناوری های نوین و در نتیجه کاهش مصرف انرژی بیفتند و به انرژی هایی مثل اتانول و گاز طبیعی روی آورند.

براساس این گزارش، سالها طول می کشد که یک تغییر قیمتی، تاثیر معنادار خود را در تولید و مصرف نشان دهد و به همین خاطر است که افزایش چند سال پیش قیمت ها هم اکنون تاثیرات خود را آشکار کرده است.

اما بررسی شرایط حاکم بر بازار و اقتصاد جهانی این تحلیل را بعید می داند. در واقع عوامل مولفه های مختلف مانند روند رشد اقتصاد جهانی و میزان سرمایه گذاری در صنعت شیل گس و شیل اویل حاکی از جلوگیری از افت بیشتر قیمت نفت خام است.

عواملی مانند افزایش تولید شیل های نفتی آمریکا، مازاد عرضه و کاهش تقاضای نفت، کاهش رشد اقتصاد جهانی، کاهش درگیری ها در لیبی و نیجریه، اقدام عربستان سعودی در کاستن از بهای فروش نفت خود و... باعث کاهش بی سابقه قیمت نفت خام شده است.

کاهش رشد اقتصادی و برهم خوردن معادله عرضه و تقاضا در کنار افزایش سطح ذخایر استراتژیک نفت در جهان در حالی است که برخی معتقدند دلیل کاهش قیمت نفت، تولید ٣٠ میلیون و ٩٦٠ هزار بشکه در روز توسط اوپک است که ٩٦٠ هزار بشکه بیشتر از توافق صورت گرفته بین اعضاست.

البته این کاهش قیمت قاعدتا باید تا زمانی ادامه پیدا کند که عواملی بتوانند رشد روزافزون مازاد عرضه نفت را متوقف کرده و بازار را به نقطه تعادل بازگردانند.

براساس برخی تخمین ها کاهش حدود ٤ میلیون بشکه از عرضه نفت می تواند قیمت آن را تا ٣٨ درصد افزایش دهد؛ بر این اساس هر یک میلیون بشکه کاهش در عرضه جهانی نفت می تواند منجر به افزایش ١٠ درصدی قیمت ها شود.

سرمایه گذاری گسترده آمریکا و کانادا و برخی کشورهای اروپایی در صنعت شیل نیز با کاهش بیش از حد قیمت نفت خام به خطر می افتد، به طوری که پیش بینی می شود چنانچه قیمت جهانی نفت به کمتر از ٨٥ دلار برای هر بشکه برسد، رشد شیل اویل آمریکا کاهش می یابد، زیرا برای بسیاری از تولیدکنندگان شیل اویل دیگر تولید با این قیمت به صرفه نخواهد بود.

همچنین با کاهش بهای نفت به زیر ٨٥ دلار، علاوه بر پروژه های فعال در کانادا، بسیاری از پروژه های فعلی تولید نفت از میادین نامتعارف مانند نروژ، دریای شمال انگلیس و آبهای عمیق خلیج مکزیک نیز دیگر صرفه اقتصادی نخواهد داشت و خود به خود با کاهش عرضه بازار به سمت تعادل حرکت خواهد کرد.

همچنین به نظر تحلیلگران، توان عربستان برای عرضه گسترده نفت خام در بازار نیز موقتی است. در واقع این امر در کوتاه مدت و برای دست یافتن به اهداف سیاسی شاید ممکن باشد ولی نمی تواند تداوم پیدا کند.

کارشناسان انرژی پیش بینی کرده اند، اگرچه عربستانی ها از طریق پروژه های بالادستی خود ممکن است به ظرفیت تولیدی بیشتری دست پیدا کرده باشند اما با لحاظ کردن افت طبیعی سالانه از مخازن تولیدی، تنها می توانند روی تولید پایدار حدود ١٠ میلیون بشکه در روز حساب باز کنند.

دلیل دیگری که احتمال کاهش بیشتر قیمت های نفت را محدود می کند ایجاد اختلال و رکود در بازارهای جهانی است.

با کاهش بیشتر بهای نفت، درآمدهای نفتی کشورهای تولیدکننده نفت خام کاهش پیدا می کند و این کاهش در ادامه، افت شدید تقاضا برای محصولات کشورهای صنعتی را در پی خواهد داشت.

هم اکنون نشانه های کاهش رشد اقتصادی در آلمان، روسیه، آرژانتین، انگلستان، ژاپن و چین قابل مشاهده است. اقتصاد آمریکا هم مطمئنا با ناتوان شدن اقتصادهای وابسته به دلارهای نفتی که طرفهای عمده تجاری آمریکا هستند لطمه خواهد خورد.

بودجه بخش عمومی در بسیاری از کشورهای صادرکننده نفت وابسته به درآمدهای نفت است و سقوط قیمت نفت می تواند موقعیت مالی دولت ها و رشد اقتصادی آنها را تحت تاثیر قرار دهد.

در کشورهایی مانند نیجریه و ونزوئلا و حتی بحرین که با بحرانهای اقتصادی اجتماعی مواجهند کسری بودجه و کاهش توان مالی دولت مطمئنا پیامدهای سیاسی و اجتماعی نامطلوبی را نیز برجای خواهد گذاشت.