گندم از کالاهای بسیار بااهمیت و کلیدی در سبد غذایی مردم جهان و به ویژه خاورمیانه و ایران بوده است؛ به همین دلیل هم از تقدس بالایی در آداب و رسوم خاورمیانه‌ای‌ها برخوردار است. اثر این تقدس در دنیای سیاست این بود که دولت‌های 50 سال گذشته همواره برنامه تولید و تامین گندم و نان مردم را یکی از مهم‌ترین دستاوردها یا برنامه‌های خود اعلام می‌کردند. اما در سال‌های اخیر با تغییر بازار جهانی تولید گندم و همین طور تغییرات اقلیمی ایران، دولت یازدهم به فکر تغییر راهبرد خود در مورد این مهم‌ترین و سیاسی‌ترین محصول غذایی کشور افتاده است. معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی وزیر کشاورزی دولت از سویی از افزایش نرخ خرید تضمینی گندم‌هایی خبر می‌دهد که میزان پروتئین و گلوتن آنها بیشتر است و از سوی دیگر اعلام می‌کند دولت به دنبال جایگزینی 8محصول راهبردی دیگر به جای تولید گندم در سال‌های آتی است. تغییراتی که نشان از تغییر رویکرد و راهبرد دولت یازدهم به تامین این کالای سیاسی و امنیتی با کمترین هزینه و بیشترین سود می‌دهد.

«نرخ خرید تضمینی گندم براساس کیفیت آن افزایش خواهد یافت». این مهم‌ترین خبری بود که معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی وزیر کشاورزی در روز جهانی غذا اعلام کرد. به گفته عبدالمهدی بخشنده از این پس کشاورزانی که گندم با پروتئین و گلوتن بالاتر از میانگین کنونی تولید کنند، به عبارت دیگر تولید گندم کیفی‌تری داشته باشند، می‌توانند گندم خود را با نرخ بالاتری به فروش برسانند.

هرچند بخشنده نرخ دقیق این افزایش را اعلام نکرد اما این طور توضیح داد: «وزارت جهاد کشاورزی با استفاده از دستگاه‌های دقیق اندازه‌گیری مواد مغذی گندم، بر سر زمین کشاورزی میزان پروتئین و گلوتن گندم تولیدی کشاورز را اندازه‌گیری می‌کند و براساس میزان پروتئین و گلوتن موجود در محصول برای مثال، هر کیلو گندم دارای پروتئین را 50 تومان بیشتر از کشاورز خریداری می‌کند».

در حال حاضر میانگین پروتئین گندم تولیدی 11درصد است که اگر این میزان به 12درصد و بالاتر برسد ارزش ریالی بیشتری برای آن از سوی دولت در نظر گرفته خواهد شد. چراکه به گفته معاون وزیر کشاورزی، زحمت کشاورز برای تولید این گندم بیشتر بوده ضمن اینکه محصول تولیدی ارزش غذایی بیشتری نیز دارد. به گفته وی این طرح به تصویب هیات دولت رسیده است.

از دیگر طرح‌های دولت که بخشنده خبر آن را داد، آغاز جایگزینی 8محصول راهبردی با محصول گندم است. بخشنده که در پایان مراسم روز جهانی غذا به میان خبرنگاران آمد تا پاسخگوی پرسش‌های آنها باشد در این باره توضیح داد: این طرح در راستای اقتصاد مقاومتی و برای کاهش سطح زیر کشت گندم به صورت تدریجی است که به تصویب شورای اقتصاد و دولت نیز رسیده است. «در حال حاضر 900هزار هکتار از اراضی کشور زیر کشت گندم است که با این برنامه قصد داریم به تدریج این سطح را کاهش داده و در مقابل سهم آن را به 8 محصول دیگر مانند دانه‌های روغنی و پنبه بدهیم». گرچه بخشنده نامی از دیگر محصولاتی که بناست جایگزین گندم شود نبرد اما با اشاره به اینکه کشور سالانه به‌طور میانگین 1.3میلیارد دلار برای واردات گندم هزینه می‌کند گفت: در مقابل تنها در سال جاری 4میلیارد دلار دانه‌های روغنی وارد کرده‌ایم اما درصورت اجرای این طرح و تامین منابع مورد نیاز و حرکت همراه با برنامه، 70درصد نیاز کشور به دانه‌های روغنی را در 10 سال آینده تامین خواهیم کرد.

بخشنده که در دولت اصلاحات هم در همین جایگاه قرار داشت به طرح دولت هشتم در همین مورد اشاره کرد: در دولت هشتم برنامه‌یی ارایه شد تا طی 10سال 70درصد نیاز کشور به دانه‌های روغنی به صورت خودکفا تامین شود؛ این طرح دو سال هم اجرا شد و مطابق برنامه پیش رفت اما با آغاز دولت نهم این طرح متوقف شد و حتی در دولت گذشته شاهد کاهش میزان تولیدات دانه‌های روغنی بودیم.

وی این دستاورد را نتیجه نداشتن برنامه و عدم پشتیبانی از طرح خواند اما در عین حال از دادن وعده‌های غیرواقعی و سیاسی خودداری کرد: برنامه ما این است که در 10سال آینده بتوانیم 50 درصد نیاز داخلی به ذرت را به عنوان یکی از دانه‌های جایگزین گندم تولید کنیم اما به خودکفایی نمی‌توانیم برسیم چراکه ذرت محصولی تابستانه است و در اراضی شیرین کشت می‌شود اما می‌توانیم تا سال 1404 نیاز نیمی از کشور را تامین کنیم. وی با اشاره به مساله خودکفایی در تولید برنج هم دیدگاه دولت نسبت به خودکفایی در کشاورزی را نشان داد: ما اعتقاد چندانی به کشت برنج جز در اراضی شمال کشور نداریم و اساسا به دنبال خودکفایی در تولید برنج نیستیم.

تغییر استراتژی همگام با تغییرات بازار جهانی

این تغییر استراتژی در حالی صورت گرفته که به نظر می‌رسد دولت یازدهم با توجه به تغییرات جهانی بازار گندم به برداشتن این گام اقتصادی اقدام کرده است. به گزارش فائو، 5 تولیدکننده اصلی گندم در سال 2013 به ترتیب اروپا، چین، هند، آفریقا و روسیه خواهد بود و ایران در این میان رتبه دوازدهم را خواهد داشت. همچنین این سازمان بین‌المللی پیش‌بینی کرده که صادرکنندگان اصلی گندم در سال 2014-2013 به ترتیب امریکا، اتحادیه اروپا، ‌کانادا، استرالیا و روسیه باشند.

این روند در چشم‌اندازی دورتر حکایت از افزایش تولید گندم به میزان 17درصد در کشورهای درحال توسعه، 10درصد در کشورهای OECD و 14درصد در جهان تا سال 2019 دارد از طرفی میزان صادرات گندم کشورهای OECD در این بازه زمانی رشدیک‌درصدی و کشورهای غیر OECD رشد 50درصدی خواهد داشت. همچنین به پیش‌بینی فائو، قیمت این محصول راهبردی در این چشم‌انداز بالاتر از سطح متوسط دهه‌های گذشته اما کمتر از سال‌های 2008-2007 خواهد بود. بررسی روند تغییرات قیمت گندم در سال‌های گذشته نشان می‌دهد که این محصول در بازار جهانی کاهش شدیدی را در سال 2008 تجربه کرده که این روند کاهشی تا سال 2013 ثابت ماند.

حمایت از کشاورزی باید بیشتر باشد

وی درباره میزان حمایت دولت از طرح‌های تقویت‌کننده کشاورزی نیز به کشاورزی در خوزستان اشاره کرد و گفت: طرح کشاورزی خوزستان بزرگ‌ترین طرح کشاورزی تاریخ کشور است که دست‌کم 85درصد نیازهای مالی این طرح به صورت بلاعوض ارایه شده است و دولت برای هر هکتار آن 15 تا 20میلیون تومان هزینه کرده است تا زهکشی عمقی، افزایش بهره‌وری در هکتار و آبیاری بهینه صورت گیرد.

با این حال، بخشنده این میزان حمایت را بسیار کمتر از آنچه در برنامه پنجم توسعه درنظر گرفته شده بود دانست: میزان حمایت از بخش کشاورزی براساس برنامه پنجم باید 35 درصد ارزش تولیدات کشاورزی کشور باشد اما در حال حاضر بیشترین میزان حمایت از کشاورزان، تنها 18درصد ارزش تولیدات کشاورزی است.

این درحالی است که برخی کشورهای اروپایی به ویژه کشورهای OECD مجموع حمایت دولت‌ها از کشاورزی معادل 49-48 درصد ارزش کل تولیدات کشاورزی آنهاست و حتی میزان حمایت ژاپن و کره جنوبی بالای 60 درصد ارزش تولیدات کشاورزی است.

بخشنده این وعده را داد که در آینده این میزان در ایران افزایش یابد.