چنان‌چه مخاطب فعال رسانه‌های داخلی اعم از روزنامه، اینترنت و حتی رسانه‌های صوتی و تصویری باشید ناچار به اخبار و تحلیل‌هایی برخورده‌اید که دست به نقد وضع و کیفیت خودروهای داخلی می‌برند و از این موضوع گلایه می‌کنند که مصرف‌کننده ایرانی در وضعیتی «محبوس» گرفتار آمده و ناچار است «درآمد» خود را صرف خریداری خودروهایی کند که ارزش رقم پرداختی را ندارند و علاوه‌بر آن استانداردهای ایمنی و تردد آن‌ها به اندازه‌ای پایین است که احتمال اتلاف جان و مال شهروندان را نیز افزایش می‌دهند.

با تأیید این ادعا که دولت در ایران موظف است هر چه سریعتر زمینه را برای حرکت به سوی قدرت انتخاب شهروندان در همه زمینه‌های مصرف فراهم کند، در این نوشتار فرض را بر آن خواهیم گرفت که قرار است خودروهای خارجی در یک وضع رقابتی منصفانه وارد کشور شوند و شرایط لازم برای قضاوت درباره تفاوت‌های آن خودروها با تولیدات داخلی به وجود آمده است. پرسش آن است که آیا به راستی خودروهای خارجی به همان اندازه که در اخبار و تحلیل‌های پیش‌گفته ادعا می‌شود، بهتر از خودروهای داخلی هستند و آیا در صورتی‌که وارد کشور شوند، مطلوبیت خودروهای داخلی دچار افت فاحش خواهد شد؟

مصرف سوخت، قیمت، درآمد

معادله رایجی میان ناقدان خاص و عام خودروهای داخلی وجود دارد که البته چندان قابل درک نیست اما می‌توان گفت که معادله مزبور سه ضلع اصلی دارد؛ این‌که مصرف سوخت خودروی داخلی بسیار بالاست، خودروی داخلی با چنین سطح مصرفی، بسیار گران است و این‌که نسبت میان قیمت سوخت، قیمت خودرو و متوسط درآمد در کشور، عادلانه نیست. ازجمله کاربردهای این معادله به ظاهر پیچیده آن است که نباید قیمت بنزین را با کشورهای دیگر مقایسه کرد چراکه نسبت قیمت بنزین به متوسط درآمد کشور مهم است که با این وصف دولت ایران هم اکنون نیز بنزین را به قیمتی گرانتر از استانداردهای جهانی به فروش می‌رساند.

این معادله جلوه‌ای دیگر می‌یابد و برخی ادعا می‌کنند که خودروی پرمصرف داخلی در حال سوءاستفاده از قیمت نازل یارانه‌ای است و به همین علت نیز به‌راحتی 2 تا 3 برابر خودروی کلاس جهانی مصرف می‌کند و انحصار خود را نیز در بازار خودرو حفظ می‌کند. قابل انتظار است که این شکل از «همان معادله» را نمایندگان دولت و خاصه وزارت نفت فعال کنند که مایلند خود را از موضوع جنجال‌برانگیز خودروی داخلی دور نگاه دارند.

ازجمله این موارد، اظهارات بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت در اردیبهشت امسال جاری در یک برنامه تلویزیونی است که عنوان داشت در حالی‌که مصرف سوخت خودروها در جهان در محدوده 4 الی 5 لیتر در یکصد کیلومتر پیمایش است، مصرف سوخت خودروهای داخلی بالای 10 لیتر است. همچنین در اظهارات مشابهی نادر قاضی‌پور، نماینده مجلس شورای اسلامی گفته است که خودروی پژو، صدی 12 لیتر مصرف سوخت دارد، در حالی که در دنیا این رقم 5 لیتر است.

مقایسه مصرف سوخت خودروهای داخلی و خارجی

با این وصف نباید تعجب کرد اگر مردم نیز به پیروی از این ضلع قدرتمند استدلال‌سازی، خودروی داخلی را بیش از پیش نقد و نفی کنند. اما برخی موارد، قابل مقایسه هستند. در این‌جا مصرف سوخت خودروها در 3 وضعیت پیمایش در بزرگراه، شهر و ترکیبی از این دو وضعیت، سنجیده می‌شود. این مهم نیز نه با حرکت خودرو در معابر واقعی بلکه با قرارگیری خودرو روی دینامومتر و شبیه‌سازی حرکت خودرو براساس سناریوهای از پیش تعریف شده برای شرایط شهری و بزرگراهی انجام می‌شود.

بدیهی است طی رانندگی در شرایط واقعی بزرگراهی و شهری، مصرف سوخت همواره فراتر از میزان مندرج در کاتالوگ خودروها بوده و این برای خودروهای داخلی و خارجی صادق است. دلیل این مسأله نیز تأثیر شرایط محیطی چون شیب مسیر، وجود باد، نحوه رانندگی، سرعت پیمایش، تعداد سرنشین و میزان بار و شدت ترافیک است که شرایط واقعی را متفاوت از شرایط آزمون مصرف سوخت می‌سازد.

به منظور روشن شدن میزان مصرف سوخت خودروهای داخلی درمقایسه با انواع خارجی، این شاخص برای خودروهای داخلی و خارجی مشابه (مدل‌های تولیدی در سال 2014 و با لحاظ ارزان‌ترین مدل) در دو پیمایش شهری و بزرگراهی بر اساس اطلاعات رسمی مورد مقایسه قرار گرفته است. در شکل 1 مصرف سوخت بزرگراهی خودروهای سواری داخلی در کنار خودروهای مشابه موجود در جهان نشان داده شده است. در شکل 2 نیز مصرف سوخت همان خودروها در پیمایش شهری مورد مقایسه قرار گرفته است.
در مقایسه مستقیم میان مصرف سوخت خودروهای ایرانی با مصرف سوخت خودروهای جهان، باید همه خودروهای مورد مقایسه بر مبنای روش آزمون یکسانی مورد آزمایش قرار گیرند. اما از آن‌جایی‌که اندازه‌گیری مصرف سوخت خودروهای ایرانی بر اساس استاندارد ملی شماره 4241 و 7338 انجام شده و اندازه‌گیری مصرف سوخت خودروهای خارجی بر اساس روش آزمون سازمان محیط زیست ایالات متحده آمریکا صورت گرفته است، شاید در نگاه اول این امر امکان‌پذیر نباشد. با این وجود با در نظر گرفتن این نکته که روش مورد استفاده در استاندارد ملی ایران نیز خود برگرفته از استاندارد اروپایی ECE بوده و به صورت کلی روش‌های آزمون مصرف سوخت همگی به میزان قابل قبولی با یکدیگر مشابهت دارند و همچنین مشاهده سیکل آزمون مصرف سوخت براساس استاندارد ملی کشور و نیز روش مورد استفاده توسط سازمان محیط زیست ایالات متحده حاکی از مشابهت این دو روش است، می‌توان این مقایسه را با تقریب خوبی معتبر دانست.

همچنین لازم به بیان است به‌منظور مقایسه صحیح مصرف سوخت، باید خودروهای قرار گرفته در کلاس وزنی و ابعادی و با حجم موتور یکسان مورد بررسی قرار گیرند. اما در مقایسه انجام شده، خودروهای با حجم موتور 1.3 الی 1.8 لیتر همگی در یک دسته قرار گرفته‌اند. زیرا هدف نه مقایسه یک به یک و دقیق، بلکه نگاهی کلی به وضع مصرف سوخت خودروهای ارزان‌قیمت در سطح جهان و ایران به منظور دست یافتن به دامنه مصرف سوخت این خودروها بوده است. با این وجود، مقایسه دو به دو میان خودروهایی برابر و مشابه از منظر اوزان و توان موتور نیز قابل انجام است.
با مشاهده این دو شکل و بررسی اطلاعات آماری مستند درباره مصرف سوخت خودروهای پرتیراژ در کشور در مقایسه با خودروهای همکلاس آنها در بازار جهان روشن می‌شود که ادعای اختلاف فاحش میانگین مصرف سوخت خودروهای تولیدی در کشور با میانگین مصرف خودروهای خارجی، حتی نزدیک به واقعیت نیز نیست.

در سیکل بزرگراهی تمامی خودروهای داخلی در محدوده‌های مشابه با خودروهای خارجی قرار دارند. البته کمتر بودن مصرف غالب خودروهای داخلی در مقایسه با خودروهای خارجی همتراز و به‌عنوان نمونه کمتر اعلام شدن مصرف سوخت خودروی سمند در هر دو گونه مجهز به پیشرانه XU7 و EF7 در مقایسه با خودرویی چون مزدا2 می‌تواند تامل برانگیز بوده و ناشی از اختلاف جزئی در نحوه اندازه‌گیری باشد. با این وجود حتی با در نظر گرفتن مصرف 7 لیتر برای خودروی سمند در پیمایش بزرگراهی با سرعت 70 الی 80 کیلومتر بر ساعت که دامنه میانگین سرعت در سیکل بزرگراهی استاندارد است و با تجارب عملی نیز سازگار است، بیشتر بودن مصرف سوخت بزرگراهی این خودرو در مقایسه با خودروهای همتراز خارجی از 10 درصد تجاور نخواهد کرد.
در پیمایش شهری، پرمصرف‌ترین خودروی سواری پرتیراژ داخلی شامل سمند، پژو 405 و پژو پارس مجهز به موتور قدیمی XU7 در مقایسه با به‌روزترین و کم‌مصرف‌ترین خودروهای روز دنیا چون تویوتا کرولای مدل 2014، به میزان 50 درصد بیشتر بنزین می‌سوزاند. این در حالی است که نمونه‌های به روزتر خودروهای خانواده سمند و پژو 405 که مجهز به موتور TU5و موتور ملی EF7بوده و درحال عرضه به بازار هستند در مقایسه با خودروی تویوتا کرولای 2014 در پیمایش شهری به میزان 20 الی 30 درصد مصرف سوخت بیشتری دارند.

خودروی سمند مجهز به موتور EF7 دارای توانی برابر با 113 اسب بخار و وزن خالصی در محدوده 1200 الی 1300 کیلوگرم بوده و بنابراین قابل مقایسه مستقیم با مدل پایه تویوتا کرولا با محدوده وزنی مشابه و توان موتور 132 اسب بخاری (اندکی بیشتر از سمند) است. بدین ترتیب، دارنده خودروی سمند با موتور یاد شده در پیمایش شهری، به میزان20 الی 30 درصد متحمل هزینه بیشتر برای سوخت می‌شود.

لازم به بیان است راننده در صورت پیروی از الگوی شهری مورد نظر با استانداردهای یاد شده برای اندازه‌گیری مصرف سوخت، نیازی به توان‌های بالای 100 اسب بخار ندارد و بیشتر بودن توان موتور خودروی کرولا به میزان 19 اسب بخار در سفرهای شهری امتیازی نیست. اگر این مقایسه با دیگر خودروهای خارجی مانند کیا سول انجام شود، روشن می‌شود نمونه‌های جدیدتر خودروی سمند و پژو 405 تنها10 الی 15 درصد پرمصرف‌تر هستند.
از سوی دیگر خودروهای خانواده پژو 206 و تندر90 از منظر مصرف سوخت در سیکل شهری و با نگاهی کلی، همتراز خودروهای روز دنیا قرار دارند. به‌طور خاص خودروی پژو 206 تیپ 5 با دارا بودن وزنی در محدوده 1050کیلوگرم و توان موتوری برابر با 110 اسب بخار، قابل مقایسه مستقیم با خودروی تویوتا یاریس در محدوده وزنی مشابه و با توان 105 اسب بخار است. در این مقایسه مستقیم، خودروی پژو 206 تیپ 5 به میزان 12 درصد پرمصرف‌تر از تویوتا یاریس است.

در جدول مورد اشاره که کم‌مصرفترین خودروهای جهان با حجم موتور 1.5 لیتری و کمتر قرار گرفته‌اند، خودروی تیبا که مجهز به پیشران‌های بومی است، دارای مصرف سوخت برابر و حتی کمتر در مقایسه با کم‌مصرف‌ترین خودروهای هم‌خانواده خود ازجمله میتسوبیشی میراژ است. در این مقایسه، خودروی تیبا با پیشرانه 1.5 لیتری دارای توانی برابر با 80 اسب بخار و خودروی میتسوبیشی میراژ با پیشرانه 1.2 لیتری دارای توانی برابر با 74 اسب بخار است و هر دو خودرو در محدوده وزنی 1050 کیلوگرم قرار دارند.

با این حال مصرف سوخت تبیا اندکی کمتر از خودروی میراژ اعلام شده است. حتی با فرض برابر دانستن مصرف سوخت این دو خودرو، می‌توان خودرو تیبا را از منظر مصرف سوخت و توان دینامیکی مشابه با خودروی عرضه شده توسط میتسوبیشی در این کلاس دانست. این حقیقت بدان معناست که دانش و توان فنی صنعتگران کشور در مواردی هم‌تراز با به‌روزترین فناوری‌های جهانی بوده و در مواردی نیز اختلاف اندکی با آن‌ها دارد.

مقایسه عملکرد شهری با عملکرد بزرگراهی

نتیجه مهم برآمده از مقایسه عرضه‌شده، آن است که متخصصان و خواصی که بدون اشاره به این مواد تحلیلی، خودروی داخلی را بسیار بی‌کیفیت معرفی کرده و ادعای 2 تا 3 برابر بودن مصرف سوخت خودروهای داخلی را مطرح می‌کنند، یا دچار خطای تحلیلی هستند. مهم‌ترین خطای تحلیلی آن است که خودروی داخلی را با عملکرد شهری آن ارزیابی کرده و سپس نتایج را به مقایسه با عملکرد بزرگراهی خودروی خارجی بگذارند. شگفت‌آور آن‌که چنین خطایی حتی به اظهارات وزیر نفت که بی شک بری از شائبه پوپولیزم هستند نیز راه یافته است. گفتنی است هیچ خودروی بنزینی با حجم موتور 1.5 لیتر و مصرف کمتر از 7 لیتر بنزین در 100 کیلومتر پیمایش شهری در جهان وجود ندارد. خطای تحلیلی در پرمصرف دانستن خودروهای داخلی در مقایسه با خودروهای خارجی ناشی از مقایسه عملکرد شهری خودروهای داخلی با عملکرد بزرگراهی خودروهای خارجی است.

خودروهای هیبریدی، ضلع تازه معادله

در پی ارائه برخی پاسخ‌ها به عرضه‌کنندگان معادله پیشگفته، اکنون ضلع تازه‌ای نیز به آن معادله اضافه شده که باید درباره آن سخن گفت. در حال حاضر خودروهای هیبریدی که مجهز به پیشرانه بنزینی و برقی هستند به مصرف سوخت 4 الی 5 لیتر بنزین در یکصد کیلومتر پیمایش شهری و یا بزرگراهی دست یافته‌اند. با این حال کسانی که موضوع خودروهای هیبریدی را مطرح می‌کنند این نکته را نیز باید بر تحلیل‌های خود بیفزایند که این‌گونه خودروها در کشورهای پیشرفته و صاحب فناوری نیز فراگیر نشده و سهمی اندکی از تولید را تشکیل می‌دهد. بنابراین غالب خودروهای موجود در آن کشورها از انواع بنزینی با میزان مصرف سوخت پیش‌گفته است. غفلت یا دوری از طرح این نکته تحلیلی، مردم و گاه مسئولان را در باور خود مبنی بر اختلاف فاحش کیفیت تولیدات داخلی با محصولات خارجی، استوارتر می‌سازد.
درباره قیمت خودروهای هیبریدی نیز باید گفت که ارزان‌ترین خودروی هیبریدی ساخته شده توسط شرکت تویوتا با مصرف 4.4 لیتر بنزین در سیکل شهری، قیمتی بالغ بر 19 الی 20 هزار دلار دارد و حتی با احتساب حداقل عوارض گمرکی (4 درصد) و هزینه حمل‌ونقل، قیمت آن برای مصرف کننده ایرانی کمتر از 70 میلیون تومان نخواهد بود. میزان صرفه‌جویی در مصرف بنزین این خودرو در پیمایش 200 هزار کیلومتری در مقایسه با خودروی پژو 405 مجهز به موتور قدیمی که پرمصرف‌ترین خودروی سواری در حال تولید داخلی است، دارنده خودرو را متحمل افزایش هزینه 16 میلیون تومانی برای جبران 8 لیتر مصرف سوخت اضافی در هر یکصد کیلومتر پیمایش شهری در مقایسه با خودروی هیبریدی در مدت زمانی حدود 10 ساله (با احتساب پیمایش20 هزار کیلومتر در هر سال) خواهد کرد.

چنان‌چه این مقایسه با خودرویی نظیر تیبا انجام شود نتیجه تنها 7 میلیون تومان افزایش در هزینه سوخت در این مدت زمان 10 ساله است. پس در این موضوع مصرف‌کننده خودروهایی مانند پژو 405 و تیبا اگرچه مستحق است حق انتخاب داشته باشد تا بتواند میان خودروی حداکثر 30 میلیون تومانی خود و خودروی هیبریدی حداقل 70 میلیون تومانی خارجی یکی را برگزیند، اما این ادعا که مصرف‌کننده یاد شده به‌دلیل عدم واردات گسترده خودروهای هیبریدی ناچار استفاده از خودروهای موجود بوده و باید هزینه بالای سوخت را بپردازد، از حداقل انصاف و صحت نیز برخوردار نیست. قابل بیان است خودروهای هیبریدی با مصرف 4 الی5 لیتر در پیمایش شهری تنها درصد بسیار محدودی از خودروها را در کشورهای پیشرفته تشکیل می‌دهند و قیمت آن‌ها نیز از نمونه‌های مشابه بنزینی بیشتر است.

حق مصرف‌کننده داخلی

مصرف‌کننده داخلی حق دارد متناسب با مشارکت خود در تولید ناخالص داخلی کشور در مقایسه با دیگر کشورهای جهان، از بهترین الگوی مصرف خودرو برخوردار شود. مردم باید حق خود را مطالبه کنند، بی‌آن‌که از دولت انتظاری بیش از ظرفیت‌های آن داشته باشند و بر دولت است که به وظیفه خود عمل کند و شرایط را برای برخورداری تدریجی مردم از حق انتخاب در مصرف خودرو فراهم کند.

دولت باید به‌عنوان نهاد حاکمیتی، بستر توسعه و رقابت‌پذیری صنایع کشور و کاهش نقش تصدی‌گری خود را بیش از پیش و طبق زمانبندی مشخصی فراهم کند و سپس محصول استراتژیک بنزین را با قیمت بین‌المللی آن عرضه کند. مردم باید از یک سو و براساس درآمد و میزان مشارکت خود در تولید ناخالص داخلی، خواستار بهبود الگوی مصرف شوند و از سوی دیگر بتوانند در شرایط رقابتی میان خودروی ارزان داخلی که مصرف سوخت شهری آن بین 10 تا 30 درصد بیش از مصرف سوخت شهری خودروی گران‌قیمت خارجی است، قدرت انتخاب داشته باشند.