هنوز توافق جامع هسته یی میان ایران و گروه 1+5 تدوین و تصویب نشده است و تا کمتر از یک ماه آینده گفت وگوها ادامه خواهد یافت اما گویا اشتیاق سرمایه گذاران و شرکت های بزرگ به ویژه در اروپا به حدی بالاست که آن ها در تلاش هستند قبل از امضای توافق، آمادگی های لازم را کسب کنند تا بعد از امضا فرصت ها را از دست ندهند و به سرعت اقدامات اقتصادی و تجاری خود را در گوشه گوشه ی ایران آغاز کنند.

حدود پانزده ماه از آغاز به کار دولت روحانی می گذرد و به شهادت رسانه های خارجی، در این مدت تحولات گسترده یی در عرصه ی سیاست داخلی و خارجی ایران صورت گرفته و تغییرات عینی بسیاری ایجاد شده است. اخبار ورود مقام ها و نمایندگان کشورهای خارجی به یکی از موضوعات هفتگی رسانه ها تبدیل شده است و کمتر هفته یی را می توان یافت که مسایل اقتصادی کشورمان و چشم امید شرکت ها یا بحث بر سر ورود به بازارهای ایران در یکی از رسانه های مطرح و جریان ساز جهانی ذکر نشود.

چندی پیش در لندن اولین نشست مجمع اقتصادی ایران و اروپا با حضور نمایندگان شرکت های بزرگ اروپایی و ایرانی برگزار شد. نکته ی جالب عنوان فرعی این نشست -«آماده سازی برای سرمایه گذاری و تجارت بعد از تحریم ها» - بود که به طور مشخص اهداف اقتصادی بیش از 200 شرکت و فعال اقتصادی را در زمینه ی چشم انداز بسیار مثبتی به روندهای آینده را بازتاب می دهد.

این مجمع ازسوی نشریه تخصصی «صدای اروپایی» مستقر در بروکسل پایتخت بلژیک و با همکاری موسساتی چون انجمن مطالعات خاورمیانه انگلیس، شرکت سرمایه گذاری «ای سی ال» و نشریاتی چون «فیگارو» به مدت دو روز در هتل «گروس ونور اسکوار» لندن برگزار شد.

«جک استراو» وزیرامور خارجه ی پیشین انگلیس و نماینده ی مجلس عوام این کشور، «اوبر ودرین» وزیر امور خارجه پیشین فرانسه، «ریچارد دالتون» دیپلمات سابق انگلیسی و عضو موسسه ی مطالعاتی «چتم هاوس» و «ادوارد اواکدن» مدیر کل دفتر امور خارجی انگلیس از جمله سخنرانان این همایش بودند.


رویکرد دولت تدبیر و امید عامل گشایش های اقتصادی

حدود پانزده ماه از آغاز دوران ریاست جمهوری حسن روحانی و اتخاذ رویکرد اعتدال و تدبیر می گذرد. در طول این مدت شاهد گشایش های بین المللی قابل توجهی در تعامل ایران با جهان خارج بوده ایم. افزون بر سفر رییس جمهوری یا وزیر امور خارجه ی کشورمان به بسیاری از کشورهای جهان که نشانه یی از خروج ایران از انزوا و ورود به عرصه های تعامل بین المللی است، بسیاری از مقام های عالی رتبه ی سیاسی و اقتصادی کشورها به ویژه از قدرت های اقتصادی اروپا در سطوح مختلف وارد کشور شدند و تهران به یکی از پایتخت های پرتردد سیاسی اقتصادی جهان تبدیل شد.

افزون بر این، در روندی کم سابقه هیات های بزرگ اقتصادی از کشورهای صاحب صنعت از جمله آلمان، انگلیس، فرانسه و ایتالیا به صورت گروهی و از برخی کشورها به صورت انفرادی در ایران حاضر شدند و به بررسی زمینه های حضور اقتصادی در ایران پرداختند.

«مهدی فاخری» استاد روابط بین الملل در دانشگاه های تهران، رویکرد دولت روحانی را در تغییر رویکرد دیگر کشورها به ایران بسیار موثر دانست. وی در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا در مورد روابط کشورهای اروپایی با ایران در چند سال اخیر گفت: اتحادیه ی اروپا نزدیک به 20 سال شریک نخست تجاری ما بود اما اینک جای خود را به چین داده است. برخی از کشورها نیز به خاطر تحریم هایی که علیه ایران شکل گرفت، روابط خود را با ما کاهش داده اند؛ به طور مثال تراز تجاری آلمان با ایران که به حدود پنج میلیارد یورو می رسید امروز به نصف (2 میلیارد و 300 میلیون یورو) رسیده و روابط انگلیس و فرانسه با ایران هم به شدت کاهش یافته است.

فاخری با اشاره به رویکرد دولت روحانی در ایجاد گشایش در روابط ایران با کشورهای جهان، رویکرد تعامل سازنده با جهان و گفتمان «مدبرانه و امیدوارانه» را راهگشای برون رفت از بحران دانست و گفت: کشورهای اروپایی با این نگرش که توافق نهایی هسته یی در حال تدوین است، می توانند ضمن ادامه ی گفت و گوهای هسته یی، به تدریج وارد روابط تجاری با ایران شوند.

نمونه هایی از بهبود مراودات تجاری ایران با دیگر کشورها را در گزارش اخیر پایگاه خبری کمیسیون اروپا می توان دید. «یورو استات» به تازگی اعلام کرد که مبادلات تجاری ایران و 28 عضو اتحادیه ی اروپا در جولای 2014 با افزایش 25 درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه بوده است. مبادلات تجاری ایران و اتحادیه اروپا در جولای 2013 بالغ بر 472 میلیون یورو اعلام شده بود که این رقم با رشد 25 درصدی در جولای 2014 به 592 میلیون یورو افزایش یافته است.

«میکاییل توکاس» عضو هیات مدیره ی اتاق بازرگان آلمان و ایران نیز ضمن ابراز خوش بینی به آینده، نشانه های بهبود اوضاع را آشکار می بیند و می گوید: در 6 ماه نخست سال جاری میلادی نسبت به همین دوره ی زمانی در سال گذشته، مبادلات تجاری ایران با اروپا بیش از ده درصد و با کشور آلمان بیش از 34 درصد رشد داشته است.


ترسیم آینده ی بعد از تحریم

در نشست مجمع اقتصادی ایران و اروپا نمایندگانی از شرکت های بزرگی همچون سیسکو، سیتی گروپ آمریکا، توتال و ایرباس فرانسه ، کارخانه خودرو سازی اسکانیای سوئد و غیره نیز در این نشست حضور داشتند.

وبسایت «وال استریت ژورنال» نیز این نشست اقتصادی را سرآغاز عملی نزدیکی شرکت های ایرانی با همتایان بین المللی شان می بیند و تحریم ها را تمام شده می داند و می نویسد: این نشست برای کشف مسیرهای سرمایه در ایران بعد از دوران تحریم ها بوده است و توانست طیف های مختلفی از شرکت ها از دفاتر حقوقی گرفته تا شرکت های فعال دربخش ارتباطات مخابراتی و تلفنی، مشاوره های تجاری و حتی ساخت و ساز و خرید و فروش مسکن را گرد هم بیاورد.

بسیاری از تحلیلگران بر این باورند برگزاری نشست مجمع ایران و اروپا که یکی ازبزرگترین گردهمایی اقتصادی در زمینه ی سرمایه گذاری در ایران است نشان دهنده ی آغاز زوال و فروپاشیدن تدریجی رژیم تحریم های چند ساله ی غرب و به ویژه آمریکا علیه ایران است.

به اعتقاد تحلیلگران، درمیان شرکت کنندگان دراین مجمع این احساس وجود دارد که با توجه به سیاست های واقع گرایانه و مدبرانه ی دولت حسن روحانی و روند مذاکرات میان ایران وگروه پنج به علاوه یک، تغییراتی بزودی به وقوع خواهد پیوست.

در همین حال روزنامه ی فیگارو که از ترتیب دهندگان این نشست بود، در گزارشی ایران را با داشتن حدود 80 میلیون جمعیت مصرف کننده، بازاری مناسب با جوانان تشنه ی گشایش و ذخایر انباشته شده ی نفت و گاز می داند و تاکید می کند که به احتمال زیاد یکی از پرآینده ترین بازارهای خاورمیانه خواهد بود.

فیگارو در ادامه نوشت: به نظر کارشناسان اقتصادی، ایران پس از 30 سال تحریم درتلاش است تا در اقتصاد خود تنوع ایجاد کند و از وابستگی آن به نفت و گاز بکاهد. بخش خودروسازی یکی از بازارهایی است که بسیار پررونق است. سالانه یک و نیم میلیون خودروی سواری، 200 هزار کامیون، و 3 تا 4 هزار اتوبوس در این کشور به فروش می رسد و این رقم معادل با فروش خودرو در مابقی کشورهای خاورمیانه، به جز مصر است.

به نوشته ی این نشریه به نقل از برخی شرکت های سرمایه گذاری در خارج، ایران برای احیای اقتصاد خود به حدود 100 میلیارد دلار سرمایه ی خارجی نیاز دارد و به همین دلیل بانک های ایرانی درتلاش هستند تا با شرکای غربی خود که به دلیل تحریم ها از همکاری با ایران منصرف شده اند، وارد همکاری شوند.

وبسایت «بی بی سی» نیز در گزارشی که چند روز قبل در مورد این نشست اقتصادی منتشر کرد نوشت: سرمایه گذاران بین المللی به دنبال بهره برداری از فرصت های موجود در ایران هستند و به همین دلیل برای اولین بار بعد از انقلاب سال 1979 دور هم جمع شده اند.

این گزارش با اشاره به این موضوع که در یک سال و نیم گذشته ایران تغییرات بسیاری داشته است آن را دلیلی بر بهبود روابطش با غرب و کاهش موقتی تحریم ها می داند و می نویسد: این تغییرات اکنون باعث شده است صدها بازرگان و مدیر اقتصادی دور هم جمع شوند و به گفته ی یکی از آن ها «ایران آخرین بازار بزرگ دست نخورده و درحال ظهور جهان است.»


جذابیت های اقتصاد ایران

«آلبرت بوغوزیان» استاد اقتصاد دانشگاه تهران در گفت وگو با گروه پژوهش های خبری ایرنا در زمینه ی ظرفیت های سرمایه گذاری در ایران گفت: با توجه به بحث مزیت نسبی که سرمایه گذاران در کشورها به دنبال آن هستند اگر ما مزیت های کشور خودمان را مورد بررسی قرار دهیم می بینیم که در حوزه های استخراج و پالایش نفت، ایران مزیت های بسیار خوبی در اختیار دارد که مورد استقبال کشورهای دیگر قرار گرفته است. در بخش های غیر نفتی نیز می توانیم در بخش گردشگری کارهای بسیاری را برای جلب سرمایه گذار انجام دهیم. در بخش های صنعتی نیز صنعت خودرو دارای بیشترین ظرفیت ها برای جلب سرمایه گذار برای تولید برای بازار داخلی خودرو است.

وی در مورد ملاحظات کشور در زمینه ی جلب سرمایه گذاری ها در داخل نیز گفت: آن ها بحث امنیت اقتصادی و ثبات را بسیار مورد توجه قرار می دهند. ثبات در موضوع هسته یی و تداوم اعتماد به ایران در بحث هسته یی بسیار برای آن ها مهم است. نکته ی دوم ثبات قوانین است که برای آن ها اهمیت دارد. سومین مورد برای سرمایه گذاران این است که مرجعیت اقتصادی در کشور مشخص باشد و اینکه آیا تصمیم گیری با وزارت صنایع است یا وزارت اقتصاد. این برای سرمایه گذاری که به دنبال فعالیت در ایران است اهمیت بسیاری دارد که بداند با چه نهادی در کشور در این زمینه تعامل دارد. هنوز هم این موضوع مشخص نیست و باید تکلیف سرمایه گذار در این زمینه مشخص شود.


الزامات ایران برای تسهیل ورود سرمایه گذار

« جمشید پژویان» استاد اقتصاد در دانشگاه علامه طباطبایی در زمینه ی شرایط اقتصادی و فرصت های سرمایه گذاری بعد از لغو تحریم ها به پژوهشگر ایرنا گفت: موضوع سرمایه گذاری در ایران فرصت بسیار خوبی در اختیار می گذارد تا سرمایه گذاران خارجی یا سرمایه گذاران ایرانی حاضر در خارج و حتی سرمایه گذاران داخلی در آن وارد شوند. نکته ی مهم در مورد سرمایه گذاری در اقتصاد ایران این است که اختلال هایی به صورت ساختاری در اقتصاد وجود دارد که باید این مشکل ها با اصلاحاتی در داخل کشور رفع شود. به طور مثال موضوع هایی همچون نرخ یا نسبت قیمت ها که در اقتصاد ایران به هم ریخته است یا تفاوت نرخ بازدهی سرمایه گذاری که در اقتصاد ایران بسیار نابرابر و نامتوازن است باید در مرحله ی نخست رفع شوند. این ها عواملی هستند که سرمایه گذاران را سردرگم می کند.

وی در مورد برخی مزیت ها در اقتصاد ایران گفت: اگر بین آمارها از واردات کالا بین سال 1391 با حال مقایسه یی انجام دهیم، می بینیم با وجود همه ی محدودیت ها، چندان تغییری در این واردات ایجاد نشده است. نکته ی این آمارها اینجاست که بیشتر واردات، کالاهای واسطه یی بوده اند البته کالاهای سرمایه یی هم وارد شده اند اما بخش بیشتر واردات مربوط به کالاهای واسطه یی و مصرفی بوده است. گرچه این بدان معنی است که سرمایه گذاری در بخش های صنعت داخلی ایران جای زیادی برای کار دارد اما نشان می دهد که برای جذب سرمایه و ایجاد اشتیاق به این سو هم باید تلاش زیادی انجام دهیم. موضوع مهمتر این است که در برخی بخش ها همچون ساختمان جذابیت سرمایه گذاری بیشتر است. این که خارجی ها تا چه حد دوست دارند در این بخش سرمایه گذاری کنند مشخص نیست اما ما در جهت رشد صنعتی، نیازمند سرمایه گذاری صنعتی هستیم. اکنون بازده سرمایه در داخل کشور نیز خوب است و با وجودی که از بعضی بخش های دیگر همچون واردات و ساختمان پایین تر است اما هنوز این شاخص نسبت به برخی کشورهای اروپایی بالاتر است.

این استاد دانشگاه در مورد ملاحظات دیگری که باید برای جلب سرمایه گذار اندیشیده شود افزود: مساله ی مهم این است که اقتصاد ایران باید در سیاست گذاری های خود تا حدودی اصلاحات ایجاد کند. به عنوان نمونه باید سیاست های خرد اقتصادی و موضوعاتی همچون سیاست های اصلاح و تنظیم قیمت ها یا نرخ بازده بهره وری که بسیار مهم هستند اصلاح شوند زیرا این ها مسایل مهمی هستند و زمینه را برای سرمایه گذاری نه برای سرمایه گذاران خارجی بلکه برای سرمایه گذاران داخلی هم مهیا می کنند.

پژویان در مورد ظرفیت های موجود در اقتصاد ایران که باعث اشتیاق و علاقه مندی شرکت های خارجی برای ورود به ایران شده است نیز خاطر نشان ساخت: به طور کلی خارجی ها تمایل خود را در دهه های اخیر به صنعت نفت و پتروشیمی نشان دادند. دلیل آن نیز این است که این صنایع کالاهایی قابل مبادله و صادرات تولید می کنند. اما در زمینه های دیگر صنعتی تمایل به این شدت نیست دلیل آن هم به هم ریختگی ساختار اقتصاد خرد ایران، قیمت های نسبی و نرخ های بازده است که باعث می شوند تمایل سرمایه گذار خارجی بیشتر سمت کالاهایی باشد که آن ها می دانند که می توانند صادر کنند.

وی در مورد راه های ایجاد مزیت نسبی در اقتصاد ایران برای جذب سرمایه گذاری در حوزه های دیگر نیز گفت: به طور مثال یک نکته ی مهم در مورد سرمایه گذاری میزان بهره وری عامل کار در ایران است. تغییر بهره وری و بهبود و ارتقای آن با تغییر قانون کار و قانون تامین اجتماعی ممکن می شود یعنی ما به راحتی می توانیم بعضی اصلاحات را در اقتصاد خودمان انجام دهیم؛ اما متاسفانه این عزم و درک اهمیت موضوع وجود ندارد و در نتیجه ما به آن چیزی که باید به آن برسیم نمی رسیم. پایین بودن بهره وری و بهره وری نسبی سرمایه باعث می شود که اشتیاق برای سرمایه گذاری کاهش پیدا کند.

پژویان ارزیابی خود از رقابت شرکت های اروپایی با شرکت های آمریکایی، چینی و روسی و تاثیر آن بر اقتصاد را این چنین عنوان کرد: مسلم است هر چه این رقابت میان شرکت ها برای ورود به اقتصاد ایران بیشتر باشد به این معنی است که آن ها حاضرند مزیت های بیشتری را در اختیار اقتصاد ایران قرار دهند. به طور قطع این به نفع اقتصاد کشور خواهد بود تا اینکه فقط یک کشور به صورت انحصاری در اقتصاد ایران مشغول فعالیت باشد.