این در حالی است که حجم تولید این قبیل کالاها بسیار بالا است ولی ظرفیت‌های خالی گسترده‌ای در صنایع پلاستیک، نساجی، ظروف یکبار مصرف و سایر صنایع مشابه وجود دارد که نشان از یک ناهماهنگی مهم داشته و نیاز به مدیریت جدید منابع و حتی توجه مدیریتی به سرمایه‌گذاری‌های جدید را نیز می‌طلبد.
خط اتیلن غرب را نیز می‌توان یکی از پتانسیل‌های بزرگ برای افزایش حجم تولید محصولات پتروشیمی در داخل دانست که ظرفیت‌های تولیدی بسیاری را فعال خواهد کرد. در این خصوص گفت‌وگویی با مهندس محتشمی‌پور، مدیرکل دفتر صنایع تکمیلی سازمان ملی پتروشیمی داشتیم تا ویژگی‌های این صنایع بیش از پیش آشکار شود.
او‌درخصوص‌تقسیم‌بندی صنایع ازجمله صنایع پایین‌دستی و تولیدات پلی وینیل کلراید PVC، پلی پروپیلن‌ها PP، پلی‌اتیلن‌ها PE، پلی‌استایرن‌ها PS و سایر انواع آنها و همچنین ویژگی‌های این صنعت به خبرنگار «دنیای‌اقتصاد» گفت: صنایع پایین‌دستی اصلی را شاید نتوان به این صورت و بر پایه مواد اولیه مورد نیازشان دسته‌بندی و تفکیک کرد، زیرا جنس مساله و ویژگی‌های اصلی آنها یکی است. البته به‌صورت کلی این صنایع یا حتی تلفیقی از آنان را می‌توان صنعت پلاستیک نامید که ویژگی‌های مشابهی دارند. حجم سرمایه‌گذاری اولیه و محدود، تکنولوژی ساده و راه‌اندازی آسان را می‌توان از ویژگی‌های این صنایع برشمرد. البته واژه تکنولوژی را نمی‌توان به ایجاد یا حتی واردات یک تکنولوژی جدید یا خاص منحصر کرد، چراکه در شرایط فعلی شاهد خرید ماشین‌آلات ایرانی یا خارجی معمولی هستیم که غالبا از فناوری برتر یا خاصی برخوردار نیستند. البته این شرایط ساده که در گذشته جذابیت بالایی نیز داشته است لزوما به افزایش یا بهبود وضعیت این صنعت در داخل آن هم با وجود تولیدات عظیم و متنوع محصولات پتروشیمی منتهی نشده است.
مدیرکل صنایع پایین‌دستی محصولات پتروشیمی ضمن ارائه آماری از وجود 8 میلیون تن ظرفیت موجود در این صنایع عنوان کرد: هم‌اکنون نزدیک به 5 میلیون تن ظرفیت خالی در صنعت پلاستیک وجود دارد که رقم قابل توجهی است و برخی مشکلات این صنعت ازجمله نبود مواد اولیه مورد نیاز و متناسب، مشکلات فروش و بازار مصرف، سرمایه در گردش و برخی محدودیت‌های تولید را می‌توان از دلایل بی‌اثر ماندن این حجم ظرفیت خالی در صنایع این کشور دانست.
وی افزود: برآوردها نشان می‌دهد که به ازای تولید هر یک میلیون تن محصولات پتروشیمی در صنایع پایین‌دستی به 100 هزار نیروی کار جدید نیاز است. به عبارت ساده‌تر در صورت فعال شدن ظرفیت‌های خالی فعلی در صنعت پلاستیک آن هم بدون سرمایه‌گذاری بر سخت‌افزار و تنها با صنایع موجود و نصب شده فعلی شاهد جذب 500 هزار نیروی کار جدید خواهیم بود. هم‌اکنون 2 میلیون و 400 هزار بیکار در کشور وجود دارد که این صنایع به تنهایی توانایی جذب نزدیک به یک‌پنجم کل جمعیت جویای کار کشور را دارد که عدد بسیار بزرگی برای اقتصاد کشور به حساب می‌آید. البته عدم نیاز به حتی یک ریال سرمایه‌گذاری جدید در این بخش، زیر پوشش بودن بخش خصوصی و عدم نیاز به مهارت‌های فردی و دانشگاهی مواردی هستند که اهمیت این حوزه را افزایش می‌دهند.
محتشمی‌پور در پاسخ به پرسشی در خصوص تامین ماده اولیه این قبیل واحدها و همچنین پروژه‌های در دست احداث در صنایع بالادستی محصولات پتروشیمی گفت: هم‌اکنون یکی از مشکلات کشور در خصوص صنایع پایین دستی مواد اولیه است، زیرا تولید داخلی برای انواع گریدهای پرمصرف جوابگوی تقاضای بازار نیست. زیرا حجم بسیار بزرگ تولیدات داخلی محصولات پتروشیمی اغلب در خصوص کالاهایی است که نیاز داخل را تامین نکرده و صادر می‌شود.
مدیرکل صنایع تکمیلی در پاسخ به سوالی در خصوص خط اتیلن غرب و افزایش شدید پتانسیل تولید گفت: خط اتیلن غرب می‌تواند مواد اولیه 65 کارخانه تولیدی جدید را تامین کند ولی اینکه این شرایط جدید بتواند گام بزرگی در جهت حمایت از صنعت پتروشیمی به صورت واقعی بردارد مطلب دیگری است. هم‌اکنون اغلب تولیدکنندگان بزرگ کشور پلیمرهای ساده‌تر را تولید می‌کنند که از فرآیند تولید ساده‌ای برخوردار هستند. این شرایط برای کل جامعه چندان مطلوب نیست زیرا بهبود تکنولوژی، افزایش ارزش افزوده و حتی تامین بسیاری از مواد اولیه مورد نیاز صنایع پایین دستی کشور نیز ممکن است محقق نشود. بالابودن شدید حجم صادرات متانول، اوره، آمونیاک یا پلی اتیلن‌های سبک مخصوصا سبک فیلم یکی از خروجی‌های این رویکرد است.
وی افزود: البته برخی تولیدکنندگان حتی آن دسته‌ای که مثلا پلی اتیلن‌های پیشرفته تری تولید می‌کنند هم برای صنایع پایین‌دستی چندان موثر نبوده‌اند که از آن جمله می‌توان از پلیمر کرمانشاه نام برد که پلی‌اتیلن سنگین تولید می‌کند.
وی در ادامه گفت: این شرکت در سال موفق می‌شود تا نزدیک به 8 تا 9 درصد تولیدات خود را در بازارهای داخلی به فروش برساند که نشان‌دهنده عدم توجه بازار به تولیدات این شرکت است. البته صادرات به سرعت جای تقاضای داخلی را گرفته و مشکلی برای تولیدکننده ایجاد نمی‌کند اما باری از دوش صنایع پایین‌دستی هم برداشته نمی‌شود.
مدیرکل صنایع تکمیلی شرکت ملی صنایع پتروشیمی ضمن اشاره به این مطلب که خط اتیلن غرب باری از دوش صنایع پایین دستی داخلی بر نمی‌دارد ادامه داد: در گروه تزریقی نزدیک به 61 درصد از کل عرضه به بازار داخلی برگشت می‌خورد که نشان‌دهنده عدم توجه تولیدکنندگان به بازارهای داخلی و صنایع پایین دستی این کشور است. البته او در خصوص تولیدکنندگان برتر این حوزه نیز افزود: پتروشیمی تبریز هم محصولات تزریق تولید می‌کند ولی تمامی تولیدات این شرکت در بازارهای داخلی و به سرعت و با رقابت شدیدی به فروش می‌رسد که برخی از واقعیت‌های این صنعت را نشان می‌دهد.
مدیرکل دفتر صنایع تکمیلی سازمان ملی پتروشیمی توضیح داد: اگر ما صادرات محصولات پتروشیمی تبریز، بندر امام، شازند اراک و آبادان را ممنوع کنیم بازهم حتی یک کیلوگرم از تولیدات این شرکت‌ها روی زمین نخواهد ماند و همگی توسط مصرف‌کنندگان داخلی خریداری خواهد شد.
محتشمی‌پور در پاسخ به سوالی مبنی بر وجود مزیت نسبی ذخایر نفت و گاز در داخل کشور گفت: هم‌اکنون 65 درصد از تولیدات محصولات پتروشیمی به تولیدات محصولاتی با کمترین ارزش افزوده باز می‌گردد که نشان می‌دهد شرکت‌های تولیدی بیشتر به سمت استفاده از خوراک ارزان‌قیمت حرکت کرده‌اند تا تولید کالاهایی با ارزش افزوده بیشتر. او در ادامه ضمن استناد و تکرار صحبت‌های وزیر نفت در حاشیه ایران پلاست نهم افزود: بهتر است تولیدکنندگان به جای توجه به خوراک ارزان با تولید کالاهایی با کیفیت و ارزش افزوده بیشتر درآمد خود را افزایش دهند. به‌عنوان مثال هم‌اکنون در کشورهای پیشرفته فقط از اتیلن نزدیک به 2هزار نوع کالای متفاوت تولید می‌شود ولی ما تنها به کالاهایی با ارزش‌افزوده پایین بسنده کرده‌ایم.
او افزود: در کشورهای پیشرفته با افزایش قیمت خوراک پالس‌هایی برای افزایش فناوری به بازار تزریق می‌شود که در کنار آن عوارض آلودگی و سایر مالیات‌ها نیز تولیدکنندگان باید خود را برای افزایش سطح تکنولوژی‌ها و بهبود بهره‌وری آماده کنند. هم‌اکنون سود اصلی تکنولوژی در فرآیند توسعه است که می‌تواند به افزایش چندین برابر سودآوری بینجامد.
محتشمی پور درخصوص دیگر مزایای خط اتیلن غرب از سایر کاربردهای اتیلن سخن گفت و تولید برخی مواد الکلی، مصارف کشاورزی، تولید برخی محصولات شیمیایی و خاص را از دیگر مزایای انتقال اتیلن توسط این خط لوله عنوان کرد. او ادامه داد: این ویژگی‌ها و دیگر کاربردهای اتیلن در تولید انواع مختلف و متنوع پلیمرها شرایطی را باعث شده است که تولید و حمل و نقل اتیلن توسط کپسول در بازار رونق پیدا کند که نشان‌دهنده ارزش بسیار بالای این کالا است.
او درخصوص تغییر ماهیت بازار گفت: در سال‌های گذشته شرکت بازل آلمان به سابیک عربستان فروخته شد که انتقال تکنولوژی بزرگی را موجب شد. این معامله از آن جهت بسیار پراهمیت است که شرکت سابیک از شرکت‌ها و صاحبان تکنولوژی برتر در جهان بود که نشان‌دهنده عدم تمایل صاحبان تکنولوژی برتر در جهان حتی به کارخانه‌های فعلی است، زیرا بهبود فرآیندهای تولید به‌قدری سریع انجام می‌شود که بازل به‌عنوان یکی از رهبران تولید اولفین‌ها در جهان نیز دیگر برای آلمان جذاب نبود و تولید پلیمرهای پیشرفته‌تر را در دستور کار قرار داده‌اند.
مدیرکل دفتر صنایع تکمیلی شرکت ملی پتروشیمی افزود: هم‌اکنون کالاهایی بسیار ارزان‌قیمت با ساده‌ترین فرآیندهای تولید از مبدا ایران صادر می‌شود که تکیه بیش از حد بر خوراک ارزان یکی از مهم‌ترین دلایل این شرایط است. هم‌اکنون و به‌دلیل ارزان‌فروشی ایران بسیاری از تولیدکنندگان مواد اولیه از جمله متانول دیگر تمایلی به تولید ندارند و حرکت به سمت تولید کالاهایی گران‌تر را در دستور کار قرار داده‌اند که تبدیل متانول به پلی پروپیلن‌ها یکی از این فرآیندها به حساب می‌آید. او افزود: در شرایط فعلی خوراک گران می‌تواند هزینه توسعه فناوری‌ها را پرداخت کند.
او افزود: در بازارهای جهانی همه می‌دانند که به‌دلیل خوراک ارزان‌قیمت‌های تمام‌شده ایران بسیار پایین است که این مطلب ازسویی باعث شده تا بسیاری از تولیدکنندگان در مصر، مکزیک و کشورهای حوزه آسیای جنوب شرقی تولید متانول خام را یا متوقف کنند یا حجم تولید خود را کاهش دهند که این مطلب به‌طور قطع نشان‌دهنده توجه به تولید محصولاتی با کیفیت و تکنولوژی برتر خواهد بود. با توجه به جایگاه ایران در تولید و عرضه متانول، اگر قیمت تمام شده این کالا در ایران افزایش یابد، قطعا قیمت متانول در بازارهای جهانی هم رشد خواهد یافت.
مدیرکل صنایع تکمیلی شرکت ملی پتروشیمی ضمن انتقاد از شرایط تولید و صادرات عنوان کرد: هم‌اکنون متانول، اوره و آمونیاک صادر می‌کنیم، اما به‌دلیل عدم وجود برخی صنایع پایین دستی و شیمیایی بزرگ، محصولات تولیدی از این کالاها را از خارج وارد می‌کنیم که بخشی از واردات مواد پلیمری مخصوصا پلی پروپیلن‌ها و برخی مواد شیمیایی الکلی در این چارچوب قرار دارد.
او ضمن انتقاد از بخشی از تولیدکنندگان افزود: شرکت‌های اصلی و بزرگ از مزیت خوراک ارزان استفاده می‌کنند و اولویت آنها تولیدات ساده است که باعث شده تا طرح‌های توسعه تنها به افزایش حجم تولید منجر شود و متاسفانه برای این قبیل تولیدکنندگان ادامه زنجیره تولید مزیتی ندارد.