بانک مرکزی اعلام کرد: مدیریت کل آمارهای اقتصادی بانک مرکزی مسئولیت گردآوری آمار و اطلاعات اقتصادی و تهیه گزارش‌های مختلف را به عهده دارد. بر همین مبنا شاخص‌های قیمت، از جمله شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی و متوسط قیمت خرده فروشی برخی از مواد خوراکی را منتشر می کند.

به منظور آشنایی بیشتر با این حوزه و دستاوردهای اخیر آن در به‌روز رسانی آمار، تسریع در اعلام آمارها و برنامه‌های آتی، گفتگویی با علیرضا مقتدایی، مدیرکل آمار اقتصادی بانک مرکزی، انجام گرفته است که در ادامه از نظر می‌گذرانید:

لطفاً در خصوص پیشینه تولید آمار اقتصادی در بانک مرکزی توضیح بفرمایید.

سابقه تولید آمار اقتصادی در نظام بانکی به سال 1313 و قبل از تاسیس بانک‌مرکزی برمی‌گردد؛ آن زمان بانک ملی عهده‌دار وظایف بانکدار مرکزی بود و از همان زمان آمار تولید می‌شد. می‌توان گفت ایران یکی از کشورهای متقدم تولید حوزه آمار اقتصادی است. اولین گزارش‌ها نیز در سال 1313 دیده می‌شوند و اولین سبد خانوار برای محاسبه شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی در سال 1314 در نظر گرفته شد.

به‌روز کردن آمار اقتصادی و سبدی که مبنای محاسبه شاخص‌هاست تا کنون چه تغییراتی داشته؟ تغییر بعدی در سال پایه چه زمانی خواهدبود؟

در پاسخ به این سوال لازم است اشاره کنم که تولید آمار مراحل مختلفی را گذرانده است. در فرایندها و روش‌ها نیز تغییراتی داشته است. شاخص‌های قیمت از سال 1313 تهیه شده و پس از آن در سال‌های 1338، 1348 ،1353، 1361، 1369،1376 ،1383 و آخرین بار در سال 1390 تجدیدنظر شد. تغییراتی که در سبد خانوار و رفتار اقتصادی افراد جامعه به‌وجود آمده است را باید در محاسبات شاخص به نوعی لحاظ و سبد را به هنگام کرد. اعمال این تغییرات در طی این سال‌ها انجام شده و بانک‌مرکزی امیدوار است سبد فعلی را در سال 1395 به هنگام کند. به این به‌هنگام سازی اصطلاحاً تجدیدنظر می گوئیم.

از هم اکنون مطالعات بر روی تغییر سال پایه از 100=1390 به 100=1395 شروع شده است. تقریباً برخی کمیته‌های کاری را تشکیل دادیم و در صدد هستیم که سال 1394 کار عظیم تصحیح نقشه و فهرست‌برداری از بلوک‌های نمونه که یکی از طرح‌های اساسی و پایه‌ای برای بهنگام سازی چارچوب‌های آماری است را اجرا کنیم.

در تولید آمار بانک‌مرکزی از تکنولوژی‌های جدید هم استفاده می شود؟

بله قطعا ًهمین‌طور است؛ با پیشرفت حوزه IT استفاده از این تکنولوژی‌ها در حوزه آمار میسر شده و در تغییرات حاصله از نرم‌افزارهای جدید استفاده می‌کنیم.

نرم افزار کاربردی که در حال حاضر استفاده می‌شود،از تکنولوژی‌های مدرن استفاده می‌کند. پس از چند سال تلاش با کمک اداره نرم افزار سیستم تبادل داده‌ها در حوزه آمار اینترنت محور شد. اکنون پایگاه داده‌ها در مرکز است و همکاران ساعی ما در شهرها، از طریق اینترنت و براساس سامانه یکپارچه آمارهای اقتصادی، داده‌ها را برای مرکز ارسال می‌کنند و دوایر مختلف این داده‌ها را دریافت و کار پردازش آن‌را انجام می‌دهند. در حال حاضر حوزه دریافت اطلاعات بانک‌ مرکزی از طریق سیستم، Web base از شهرهای مختلف انجام می‌گیرد.

در حوزه ستاد هم که کار پردازش داده ها در داخل دوایر ستادی انجام می‌شود، سیستم یکپارچه در بعضی طرح‌ها عملیاتی شده و در بعضی از طرح‌ها در حال انجام است و اداره نرم‌افزار مشغول تکمیل این طرح‌هاست. ضمن اینکه در سال جاری پس از مطالعات زیاد یک سخت‌افزار با کارایی مطلوب تهیه شد، این سخت‌افزار قابل حمل در اختیار همکاران قرار داده شده تا یک بستر مطمئن برای انتقال داده ها بوجود آید و امکان آن میسر شود که داده ها را بدون ثبت پرسشنامه کاغذی و از محل تولد آن دریافت کنیم.

در آینده نزدیک به‌دنبال این هستیم که اطلاعات از محل تولد داده ها یعنی همان جایی که داده تولید می‌شود، قابل احصا و دریافت باشد. هنوز مشکلات سرعت اینترنت در همه شهرها رفع نشده است. در برخی شهرها سرعت اینترنت قابل قبول نیست. حوزه IT و اداره آمار این موضوع را رصد می‌کنند و امیدواریم در آینده خیلی نزدیک به این هدف نائل شویم که کل سیستم دریافت اطلاعات در محل تولد داده محقق شود. البته در حال حاضر ما دیگر نیازی به پست کردن اطلاعات پرسشنامه‌های کاغذی نداریم. به عبارت دیگر داده ها از محل دایره یا واحد آماری شهرها با استفاده از سامانه جامع آمارهای اقتصادی و بصورت الکترونیکی ارسال می‌گردد.

استفاده از نسل‌های مختلف تکنولوژی بر کیفیت و سرعت تولید حوزه آمار اقتصادی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

استفاده از تکنولوژی‌های نوین موجب ارتقا کیفیت کارها می‌شود و وقتی از سیستم یکپارچه استفاده می‌کنیم مطمئناً اشکالات کار خیلی سریع‌تر نشان داده می‌شود و فرایند کنترل ساده‌تر انجام می‌شود. ما زمانی یازدهم یا دوازدهم هرماه توانایی انتشار شاخص بهای کالا و خدمات مصرفی را داشتیم، اکنون با تغییری که در فرایند دریافت اطلاعات ایجاد شده این زمان را به پنجم هرماه تقلیل داده ایم و زمان انجام کار را کوتاه‌تر کردیم. همچنین تاریخ انتشار شاخص بهای تولید کننده را از حدود هفدهم ماه به هشتم ماه تقلیل دادیم و این یکی از توفیقاتی بود که بعد از استفاده از این تکنولوژی جدید برای ما پیش آمد. البته سایر طرح های اداره آمار هم از این سامانه بهره کافی را برده اند و تقریباً در سال جاری با مساعدت مقامات بانک توانسته ایم به توفیقاتی در زمینه تولید و انتشار آمار به هنگام دست یابیم.

دورنمای وضعیت اقتصادی را بر اساس نتایج حاصله از آمار چگونه ارزیابی می‌کنید؟

باتوجه به نتایجی که هم اکنون به دست ما می‌رسد می‌توان گفت آرامشی در وضعیت بازار مشاهده می‌شود و آرامش وضعیت بازار به معنای رونق کسب و کار، به معنی اطمینان سرمایه‌گذار، به معنی رشد اقتصادی و بقیه مواردی که در رشد سه ماهه اول نمایان است، می‌باشد. در نهایت این افق اقتصادی که ما امروز از شاخص‌های مختلف داریم چه حوزه صنعت، چه حوزه خدمات، ساختمان و شاخص‌های قیمت، نوید این موضوع را می‌دهند که آینده یک آینده آرام‌ نسبت به قبل خواهد بود.

شاخص بهای تولید، کاهش داشته است؟

عدد شاخص کاهش نداشته است، درصد تغییر 12 ماهه منتهی به مهر ماه 1393 نسبت به دوره مشابه قبلی در ماه مهر نسبت به شهریور کاهش داشته است. این عدد که در شهریور ماه 20.4 درصد بود، در مهرماه 19.0 درصد شد . این اتفاق در درصد تغییر مهرماه 1393 نسبت به ماه مشابه سال قبل هم مشهود است به گونه ای که از 15.4 درصد در شهریور ماه به 14.0 درصد در ماه کاهش پیدا کرده است. معنی آن نیز این است که سرعت گران شدن اقلام کم شده است یعنی کالا گران شده ولی از سرعت گران شدن کاسته شده است. شما یک وسیله نقلیه‌ را در نظر بگیرید که می خواهد از مبدا A به مقصد B برسد. شما با سرعت 60 کیلومتر می‌روید حالا سرعت‌تان را 40 کیلومتر کنید وسیله نقلیه شما جلو می رود اما با سرعت کمتر، به طور مشابه می‌توان گفت در زمینه قیمت‌ها قیمت اقلام گران می‌شود اما نه با سرعت قبلی. هرچقدر ثبات بیشتر شود این عدد کوچک تر می‌شود. از انجایی که شاخص بهای تولید کننده یک شاخص پیش نگر برای شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی است می توان انتظار داشت که تغییرات شاخص تورم نیز آرامتر از گذشته باشد.

خیلی‌ها معتقدند به دلیل عدم تمایل تولیدکننده به تولید ، سطح تولید کم و این امر موجب کاهش قیمت ها شده است و استنباط این است که این رونق نیست بلکه رکود است ؟

سیاستگذار پولی عبارت جالبی را انتخاب کرد و آن خروج غیرتورمی از رکود است که معنای زیبایی دارد. تولیدکننده اگر سراغ مواداولیه نرود چون عرضه مواد اولیه خیلی زیاد شده قیمت آن را کاهش می‌دهد اما در کنار آن نرخ رشد را داریم ما در سه ماهه اول امسال در بخش تولید 4.6 رشد داشته‌ایم. اگر تولید رشد نکرده بود و رکود داشتیم حالت خاصی ایجاد می‌شد و چون مردم می‌خواستند مصرف کنند باید واردات انجام می‌شد و آن‌گاه شاخص تولیدکننده هم بالا می‌رفت. در کل باتوجه به اینکه تولیدمان افزایش یافته و نرخ رشد اقتصادی را داریم این فرضیه مردود است.

برخی بر همین مبنا نرخ رشد اقتصادی را هم زیر سوال می برند؟

البته این سوال را باید از بخش مدیریت کل اقتصادی بپرسید. اما در کل و به عنوان یک شهروند می گویم وقتی اداره حساب‌های اقتصادی بانک‌مرکزی اجزای رشد را کامل منتشر می‌کند و می‌گوید در کدام بخش‌ها رشد اتفاق افتاده و شما به مبانی آن مراجعه می‌کنید، می‌بینید صحیح است و موضوع خدشه وارد شدن به آمار کاملا رد می‌شود. ما نمی‌توانیم موضوعی را بیان کنیم و برای آن دلیل و استدلال نیاوریم. ممکن است کسی ادعا کند رشد منفی بود و کمتر از این بوده است. این دسته ‌کسانی هستند که رشد را براساس مدل‌های آماری و نه براساس روش‌هایی که مبتنی بر بررسی آماری است، عنوان می‌کنند. اگرچه روش‌های مبتنی بر مدل‌سازی در جهان از اعتبار برخوردارند، لیکن روش بررسی بر روش مدل سازی ارجح است.

مدل‌ها رفتار دوره‌های گذشته را در خودشان ثبت می‌کنند و براساس آن پیش‌بینی می‌کنند اما روش‌های مبتنی بر بررسی، واقعیت‌های جاری را احصاء می‌کنند. بخش اقتصادی بانک مرکزی هم که اجزای حساب ها را کامل منتشر می‌کند و بر روی سایت قرار می‌دهد از این لحاظ دیگر محلی از اشکال نمی‌بینیم.

عدد تورمی که دولت پیش بینی کرده می تواند محقق بشود؟

عدد پیش بینی حدود 20 درصد بوده که به پایین‌تر از این عدد هم رسید پس وعده دولت محترم محقق شده است. البته می‌توان انتظار داشت با توجه به توفیقاتی که حوزه اقتصادی دولت در سیاست‌های اقتصادی داخلی و بین‌المللی داشته است، پائین‌تر خواهد رفت.

از حوزه رسانه خواهشی دارم، رسانه اصلی‌ترین وظیفه‌اش تنویر افکارعمومی است و این تنویر باید در جهتی باشد که سطح سواد جامعه را در زمینه‌های مختلف بالا ببرد. سواد آماری یکی از الزامات جامعه ما می باشد زیرا جامعه امروز به اطلاعات متوسطی در زمینه اهمیت آمار رسیده است و جامعه ما نیز نسبت به آمار حساس است و به موازات آن باید فرهنگ و سواد آماری آحاد جامعه ارتقا یابد و ابتدای این راه، حوزه رسانه و خبرنگاران هستند و باید بتوانند، تنویر افکار عمومی را به عنوان وظیفه اصلی پیش روی خودشان بگذارند و اگر می‌خواهند اطلاعات و آماری را منتشر کنند حتما نسبت به اصالت آمار و یا اصالت گوینده اطمینان حاصل کنند. این‌گونه عمل کردن باعث می‌شود هم به رشد آن حوزه هم به رشد جامعه کمک کنند.