بررسی عملکرد فعالان بازار در 9 ماهه امسال نشان داد

شاخص کل بورس تهران روز چهار شنبه با 59 واحد رشد به رقم 70 هزار و 153 واحد رسید و سومین روز صعودی خود را از اول هفته پشت سر گذاشت. بررسی‌ها نشان می‌دهد که شرکت‌های حقوقی در این روز بیشتر نقش نظاره‌گر را در بازار داشته و مشارکت حقیقی‌ها بیشتر از گذشته نمایان بوده است. بررسی رفتار حقیقی‌ها و حقوقی‌ها در سال جاری با توجه به افت شاخص کل نشان از مشارکت بیشتر حقیقی‌ها در بازار داشته است.

دراین گزارش به بررسی عملکرد فعالان بازار سرمایه و رفتار آنها نسبت به افت شاخص کل و همچنین میزان ریسک‌پذیری فعالان حقیقی و حقوقی پرداخته ایم. بورس اوراق بهادار در سومین روز افزایشی مداوم خود با رشد اندک حجم معاملات نسبت به روز قبل خود همراه بود و ارزش معاملات با افت نسبت به این روز روبه‌رو شد. دیروز ارزش معاملات با افت 36 درصدی همراه بود که طی آن به رقم 95 میلیارد تومان رسید. به گفته کارشناسان افزایش بهای آمونیاک و اثر آن بر شرکت‌های شیمیایی در بورس، خبر رشد قابل توجه نماد‌های شپدیس و غدیر و پیش‌بینی افزایش اثر نرخ ارز در شرکت‌های بورسی در کنار بازگشایی نماد فارس عواملی بودند که بازار را تحت تاثیر قرار دادند. از خبر‌های مهم روز گذشته در بازار سرمایه بازگشایی نماد معاملاتی شرکت صنایع پتروشیمی خلیج فارس بود که بعد از ارائه مدارک و شفاف‌سازی عملکرد توانست با محدودیت نوسان قیمت در بازار شروع به فعالیت کند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در صنعت خودرو و تجهیزات، تاثیر تغییرات نرخ ارز بر تمام معیارهای عملکرد منفی و معنی‌دار بوده است. در صنعت سیمان، آهک و گچ، تاثیر تغییرات نرخ ارز بر بازده فروش و بازده دفتری دارایی‌ها، منفی و معنی‌دار بوده است. در صنایع محصولات شیمیایی و نفتی و مواد و محصولات دارویی، تاثیر تغییرات نرخ ارز بر بازده سهام و در صنعت محصولات فلزی، تاثیر تغییرات نرخ ارزمنفی و معنی‌دار بوده است.
این روزها به‌رغم شرایط نسبتا مساعد اقتصادی در کشور، صبر و انتظار در بسیاری از بازارها، از جمله بورس تا حد زیادی افزایش یافته است. حرکت افتان و خیزان شاخص بورس از آغاز سال 93 در کنار خروج بازارهای دیگر از جمله ارز و سکه از شرایط باثبات بیانگر این امر است که این بازارها مسیر متفاوتی را نسبت به ماه‌های ابتدای سال در پیش گرفته‌اند و در این میان بورس تهران همچنان نتوانسته روند قابل انتظاری را طی 9 ماهه گذشته تجربه کند. در این بین یکی از سیگنال‌های قابل توجه در بازار سرمایه را باید فعالیت بازیگران حقوقی و حقیقی‌ها در بازار دانست. بازیگران حقوقی بازار سرمایه بیش از 80 درصد ارزش بازار را در اختیار دارند و با منابع قابل توجه مالی خود نقش پررنگی را در برابر حقیقی‌های بازار ایفا می‌کنند.
بررسی‌ها نشان می‌دهند معمولا در شرایط رشد شاخص در بازار سرمایه سهامداران حقوقی معمولا تمایل بیشتری برای به فروش رساندن سهم‌های خود دارند و با شرایط افت شاخص نقش خریدار بودن آنها پر‌رنگ‌تر می‌شود. در همین رابطه در بررسی‌های گذشته نشان داده شد طی پنج سال گذشته تغییر مالکیت مثبت (رو به بالا) از سوی سهامداران حقوقی به حقیقی نشان‌دهنده این است که سهامداران حقوقی بیشتر در نقش عرضه‌کننده فعالیت داشته‌اند؛ در مقابل زمانی که تغییرات شاخص منفی بوده است، این گروه در صف خرید سهام حضور یافته‌اند. با این حال بررسی 9 ماه اخیر نشان می‌دهد این روند در سال جاری تغییر کرده و بازیگران حقوقی بازار سهام در این مدت با رقم 48/2 درصد کل ارزش بازار به میزان کمتری نسبت به خریداران حقیقی در خرید مشارکت کرده‌اند. در طرف فروش نیز در 9 ماه امسال حضور خریداران حقوقی کمتر از حقیقی‌ها بوده به‌طوری‌که در این مدت بازیگران حقیقی بازار با فروش 54/8 درصد از ارزش معاملات از حقوقی‌ها با رقم 45/2 درصد پیشی گرفته‌اند. این امر در شرایطی است که بررسی‌ها نشان می‌دهند در سال جاری، در برخی از ماه‌ها همچون فروردین، مرداد و شهریور سهامداران حقوقی در نقش خریدار حضور فعال‌تری داشته‌اند، اما برآیند کلی بازار به نفع خریداران حقیقی است.
تحرکات معامله‌گران بورس تهران در شرایطی است که روند حرکتی این بازار از آغاز فروردین ماه با افت همراه بوده که باعث شد شاخص کل تا کف 69 هزار واحد نیز سقوط کند، با این حال برخی حمایت‌ها در گذشته که بیشتر بر عهده فعالان حقوقی قرار داشت نیز نتوانست روند کاهشی بازار را برگرداند و در نتیجه زیان بازار از ابتدای سال تا هفته گذشته به حدود 12 درصد نیز رسیده بود. با این حال با مراجعه به جدول همراه باید گفت گرچه سهامداران حقوقی بیشتر در نقش حمایت‌کننده از بازار معرفی شده‌اند، تفکیک سهم معامله‌گران بیانگر فعالیت بیشتر سهامداران حقیقی در این دوره است، به‌طوری‌که بیش از 60 درصد معاملات توسط سهامداران حقیقی انجام شده است. این مساله نشان می‌دهد سهامداران حقیقی در سهام با قیمت‌های پایین‌تر که ریسک کمتری دارند، فعالیت می‌کنند و در مقابل سهامی که در اختیار سهامداران حقوقی است عموما قیمت‌های بالاتری دارند.
شهریار شهمیری، کارشناس بازار سهام در این رابطه معتقد است بخش قابل توجهی از فعالان حقیقی پیرو حقوقی‌ها هستند؛ به استثنای گروهی از حقیقی‌های نوسان‌گیر که به‌طور معمول روی سهم‌های کوچک و شایعات خرید و فروش انجام می‌دهند. به علاوه راهبرد خرید و نگهداری برخی از سهم‌ها در بازار برای حقیقی‌ها بازده مناسبی نداشته است که از دلایل آن می‌توان به برخی چالش‌ها که گهگاه در برخی نمادها در بازار مشاهده می‌شود اشاره کرد که به‌عنوان مثال توقف نمادها از این موارد است. به عقیده وی نکته دیگری که حقوقی‌ها را به انفعال کشیده کمبود نقدینگی در شرایط کاهش نقدشوندگی در بازار است؛ این در حالی است که ارزش و تعداد سهام به دلیل عرضه‌های اولیه و عرضه‌های فرابورس افزایش داشته است. شهمیری عدم اطمینان به چشم‌انداز بازار سرمایه را از دیگر عواملی دانست که باعث شده بسیاری از سرمایه‌داران نقدینگی خود را حفظ کرده یا به بازارهای موازی همچون پول انتقال دهند. همچنین در میان علل دیگری که باعث فعالیت بیشتر حقیقی‌ها شده است می‌توان به واکسینه شدن بازار نسبت به خبرهای هسته‌ای اشاره کرد؛ به این معنا که با خبرهای متفاوتی که از بازار طی سال‌های گذشته شنیده شده است واکنش‌ها تا حد زیادی کاهش داشته است؛ در واقع اثر خبر مثبت تا اندازه زیادی در بازار پیش‌خور شده و این امر بازار را با تحرکات مناسب‌تری از طرف هر دو گروه بازار مواجه کرده است. این کارشناس بازار سهام اعلام کرد گمانه‌زنی‌ها بر آن است که نرخ تورم در ماه‌های آتی افزایش یابد؛ بنابراین بازده بازار باید بسیار بیشتر از نرخ تورم باشد تا بتواند بازیگران بازار را در صحنه نگه دارد. به عقیده وی، مساله مهم در این رابطه آن است که ارزش جاری با ارزش ذاتی یا جایگزینی برخی از سهم‌ها خیلی فاصله گرفته است و قیمت برای بعضی از سهم‌ها بسیار پایین‌تر از حد میانگین قرار گرفته است. اگر بازار در آینده تمایلی به حرکت مثبت دارد منطقی‌تر این است که از این سهم‌ها شروع به فعالیت کند. از گذشته تا الان فعالیت بازار سرمایه به گونه‌ای بوده است که بخش زیادی از این بازار در دست حقوقی و بخش کمتری در اختیار حقیقی‌ها بوده که این خود مزایا و معایبی را به همراه داشته است.
وی در رابطه با اشکالات موجود در بازار سرمایه گفت: یکی از مشکلاتی که همیشه در این بازار وجود داشته رفتار هیجانی سهامداران بوده است. با کوچک‌ترین تغییرات سیاسی و سیستماتیک بازار به سرعت واکنش هیجانی نشان داده است، در همین شرایط است که فعالیت و مشارکت حقیقی‌ها در بازار افزایش می‌یابد.
شهمیری در رابطه با عدم فعالیت حقوقی‌ها در بازار گفت: یکی دیگر از مشکلات بازار سرمایه نبود بازارگردان‌ها در بورس است که درحال حاضر به‌عنوان حلقه مفقوده بازار سرمایه به حساب می‌آید. بازار گردانی می‌تواند رفتار هیجانی را به میزان زیادی کاهش دهد و تا حد زیادی رفتار حقیقی‌ها و حقوقی‌ها را به بالانس و تعادل برساند.
وی افزود: متاسفانه یکی از آفت‌های کنونی بازار سرمایه نگاه کوتاه‌مدت به این بازار است که فعالیت حقیقی‌ها را به میزان زیادی افزایش داده و باعث ایجاد رفتارهای هیجانی شده است. شهمیری در جواب به این سوال که با توجه به سیستم اقتصادی کشور در سطوح خرد و کلان استراتژی حقیقی‌ها و حقوقی‌ها را چگونه ارزیابی می‌کنید، گفت: باید بازار به سمتی حرکت کند که نگاه بلندمدت را هم برای حقیقی‌ها و هم حقوقی‌ها در نظر داشته باشد. از سوی دیگر بسیاری از فعالان بازار سرمایه به سمت بازار کم‌ریسک‌تر بانک می‌رود و این خود به میزان زیادی از جذابیت بورس به‌عنوان قلب تپنده اقتصاد کشور می‌کاهد. الهام خلیلی دیگر کارشناس بازار سرمایه، ثبات در بازار‌های موازی (ارز و سکه) را نسبت به بازار سرمایه علت فعالیت بیشتر حقیقی‌ها در بازار می‌داند. وی معتقد است: در کنار بازار ارز و سکه بازار پول و سپرده‌های بانکی در سال جاری نیز با ریسک کمی روبه‌رو‌ بوده است و همین از جذابیت بازار‌ سرمایه به میزان زیادی در کشور کاسته است و باعث شده حتی بسیاری از حرفه‌ای‌های بازار سرمایه نیز به سمت بازار‌های دیگر بروند. خلیلی همچنین افزود: حقوقی‌ها با توجه به میزان سرمایه بالای خود نسبت به حقیقی‌ها نمی‌توانند هیجانات را در نظر بگیرند وپا به پای حقیقی‌ها به خرید یا فروش بیشتر در بازار بپردازند. سرمایه گذار‌های نهادی و عمده امکان فروش سهم‌ها را به راحتی ندارند این حقیقی‌ها هستند که می‌توانند به راحتی خرید و فروش کنند. اما این کارشناس در رابطه با حرکت ماه‌های آتی حقیقی‌ها و حقوقی‌ها گفت: با توجه به نرخ تورم که روند نزولی را در پیش گرفته است، می‌توان امیدوار بود که این موضوعات اثر مثبتی بر روی بورس داشته باشد. از زمستان 92 که اوراق مشارکت با سود 23 درصد و سپرده‌های بانکی با سود نسبتا بالا ارائه شد بازار سرمایه نتوانست اعتماد بسیار ی از معامله‌گران را جلب کند و در یک‌سال اخیر روند نزولی داشته و P\E بعضی سهم‌ها کاهش یافته است. با بهبود شرایط در نرخ تورم و همچنین در سود سپرده‌ها انتظار می‌رود که نقدینگی بیشتری به بازار سرمایه تزریق شود و بازار سرمایه در آتی چشم‌انداز مثبت داشته باشد.