به گزارش ارانیکو و به نقل از شانا، وقتی توانستیم از سرمایه های نفت و گاز برای ایجاد زیرساختها و ایجاد سرمایه جدید و تولید ارزش افزوده در فرایند واقعی تولید محصول استفاده کنیم ، می توانیم مرتب این سرمایه را بازتولیدکنیم، پس در این حال دیگر مهم نیست که چطور از نفت و گاز استفاده می کنیم چون فرایندی را راه اندازی کرده ایم که امکان بازتولید ثروت را دارد.

اگر ما نفت و گاز را به صورت خام به فروش برسانیم چون نفت بازتولید نمی شود ثروت حاصل از آن هم بازتولید نمی شود و به این دلیل که منابع نفتی ما تهی می شود پس نمی توانیم فروش نفت را به عنوان درآمد تلقی کنیم، بلکه سرمایه است و باید برای نسل آینده سرمایه را به سرمایه بدل کنیم.

صنعت پتروشیمی یکی از صنایعی است که می تواند این امر مهم را برای ما تحقق بخشد. ما می توانیم با تمرکز بر روی صنعت پتروشیمی و صنایع پایین دست آن، کالاهای واسطه ای و نهایی تولید کنیم و بخشی از محصولات آن را به داخل بفروشیم و بخش دیگر آن را به خارج صادر کنیم تا از آن برای توسعه صنایعمان ارز به دست آوریم.

در سالهای اخیر، صنعت پتروشیمی به عنوان فراهم آورنده فرصت برای آفرینش ارزش افزوده و تبدیل مواد خام (نفت و گاز) به محصولات با ارزش در کشورهای خاورمیانه و بخصوص در ایران که دارای ذخایر عظیم هیدروکربوری ( ١٥٧ میلیون بشکه) و گاز طبیعی ( ٣٣,٦ تریلیون متر مکعب) است، جایگاهی ویژه یافته است.

صنایع پتروشیمی، بخشی از صنایع شیمیایی است که محصولاتش را از نفت خام یا گاز طبیعی تولید می‌کند. از ویژگیهای این صنعت، تنوع محصولات آن و تأمین مواد اولیه هزاران کارگاه و کارخانه صنایع پایین دستی است که از نظر اشتغالزایی و کسب درآمدهای ارزی و قطع وابستگی نقش بسیار مؤثری در اقتصاد کشور دارد.

محصولات پتروشیمی در ساخت موادی نظیر لاستیکها، پلاستیکها، شوینده ها ، کودها، چسبها، اسیدها، رنگها، سموم و الیاف مصنوعی که هرکدام ماده اولیه صدها ماده دیگر هستند، مورد استفاده قرار می گیرند.

چهار مشخصه صنایع پتروشیمی عبارتند از: وابستگی به منابع هیدروکربوری به عنوان خوراک، سرمایه بری بالا، سود بیشتر در قیاس با دیگر صنایع بالادست، ایجاد ارزش افزوده بالا در پایین دست، اشتغالزایی مستقیم و محدود نسبت به دیگر سرمایه گذاریها در بالادست و ایجاد اشتغال بالا نسبت به سرمایه گذاری صورت گرفته در پایین دست، فناوری و دانش محور بودن و نیاز مبرم این صنایع به مقوله پژوهش و فناوری.

در واحدهای بالادستی پتروشیمی، تناژ تولید بالا بوده و تنها در مقیاس بسیار بالاست که توجیه اقتصادی برای سرمایه گذاری و تولید وجود دارد. تولیدکنندگان این نوع محصولات زیادند که خود سبب می شود رقبا برای ماندگاری و حفظ بازار درصدد تولید محصول با قیمت ارزانتر باشند.

در واحدهای پایین دستی، نقش فناوری، دستگاهها و ماشین آلات و نیروی متخصص در قیمت نهایی محصولات تخصصی بیشتر از محصولات پایه نمایان می شود. دراین بخش گرچه تناژ تولید پایین است، اما به دلیل برخورداری از دانش فنی و تکنولوژی پیچیده تر، ارزش افزوده بالاتری نسبت به محصولات پایه و اولیه دارند.

دکتر ولفگانگ فالتر مدیر شرکت مشاوره استراتژی رولندبرگر در ششمین همایش پتروشیمی در ایران گفته است که تحولات توسعه صنعت پتروشیمی در ایران به نوعی نشان دهنده غفلت از اتخاذ رویکردی سیستمی و بی توجهی به زنجیره ارزش است.

به نظر ولفگانگ فالتر:
الف) صنایعی که در انتهای زنجیره ارزش قرار دارند اگرچه از لحاظ کمی در حد قابل قبولی هستند ولی از لحاظ کیفی و توان رقابت پذیری و مشتری محوری در سطح پایین قراردارند.

ب) مجتمعهای پتروشیمی به نیازهای صنایع پایین دستی خود توجهی ندارند؛ در بسیاری از موارد صنایعی مانند صنایع لوازم خانگی که در انتهای زنجیره ارزش قرار دارند، قطعاتی را که از مواد پلیمر خارجی ساخته شده اند، ترجیح می دهند و این در حالی است که برخی از این پلیمرها در کشور تولید می شوند.

ج) مسائلی از قبیل خدمات پس از فروش، تنوع محصول، تولید سفارشی محصول، تحویل بموقع محصول و قیمتگذاری مناسب از جمله مسائلی است که در مجموعه پتروشیمی ایران توجه کافی به آنها نمی شود. بنابراین شاید یکی از مهمترین مسائل در توسعه صنعت پتروشیمی توجه به زنجیره ارزش و این موضوع مهم باشدکه تلاشهای خود را در چه بخشی از زنجیره متمرکز کنیم. در این راستا توجه به ارتباط و تعامل صنایع جانبی، پسین و پیشین پتروشیمی ضروری به نظر می رسد.

نتیجه آن که صنعت پتروشیمی از صنایع مادر و اشتغالزاست که به عنوان تغذیه کننده دیگر بخشهای صنعت می تواند به عنوان موتور حرکت اقتصاد کشورهای در حال توسعه نقش اساسی ایفا کند.

به نظر می رسد برای دستیابی به درصد رشد بالا و دست یافتن به ارزش افزوده بیشتر در این بخش لازم است نسبت به سرمایه گذاری، توسعه و تکمیل زنجیره ارزش محصولات پتروشیمی و خوشه های مشتق شده از محصولات بالادستی از جمله خوشه های متانول و اتیلن و تولید محصولات با ارزش افزوده بالاتر اقدام شود. البته در این خصوص کارهایی انجام شده ولی با توجه به ظرفیتها و پتانسیلهای صنعت نفت و گاز ایران کافی به نظر نمی رسد.