منافع استراتژیک بلندمدت سیاسی واقتصادی موجود در پشت معاملات نفتی سبب شده است که روند بازارهای جهانی نفت براساس تفکری، منطقی و عقلانی نباشد. به اعتقاد وحید پورعلی تحلیلگر ارشد اقتصادی در پشت هر معامله‌ای منافع گروه‌های خاص مورد توجه قرار گرفته است. لذا باید توجه داشت که حرکت فعلی کشورهای تولیدکننده نفت باید به‌گونه‌ای باشد که در انتها موجب ضرر و زیانشان نگردد و منافع درازمدت منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای را تامین کند. به گزارش ستاد خبری همایش 94 به نقل از موسسه مطالعات و پژوهش‌های اقتصاد ایرانیان، در شش ماهه دوم سال 2014 به علت عرضه بیشتر و محدودیت تقاضای نفت شاهد سقوط قیمت نفت بودیم. روند کاهشی قیمت نفت به وضوح خود را در 20 ژوئن 2014 نشان داد. از عوامل اصلی موثر بر کاهش قیمت نفت، می‌توان به مواردی ازجمله کاهش تقاضای نفت در جهان به علت رکود اقتصادی، عدم تمایل تولیدکنندگان موثر در بازار (عربستان، روسیه و...) نسبت به کاهش سطح تولید، افزایش ارزش دلار(به علت قیمت‌گذاری نفت بر حسب دلار) نسبت به سایر ارزها و حرکت رو به رشد اقتصاد این کشور و کندی محسوس در روند افزایشی تجارت جهانی اشاره کرد.

البته نباید از نقش گسترش استفاده از انرژی‌های پاک به‌خصوص سیستم‌های سولار، کاهش مصرف سوخت به علت پیشرفت‌های تکنولوژیک و کاهش دامنه نوسانات منطقه خاورمیانه غافل شد. رکود جهانی درحال حاضر دامن‌گیر حوزه یورو، ژاپن است. در بعضی نقاط مانند روسیه این رکود با اعمال تحریم‌های اخیر به مرحله بحران رسیده است. تولیدکنندگان عمده نفت درحال حاضر تمایلی نسبت به کاهش تولید ندارند. گذشته از وابستگی‌های سیاسی و اقتصادی که مانع کاهش تولید می­گردد، این کشورها با کاهش تولید، خود سبب افتادن مشتریان به چنگ سایر رقبا در این بازار می­گردند لذا از منظر استراتژیک ترجیح می‌دهند تا این کاهش قیمت شدید را تحمل کنند و تن به کاهش تولید ندهند. کشورهای اشاره شده این شدت سقوط نفت را کوتاه‌مدت دیده و انتظار افزایش قیمت طلای سیاه را دارند. رشد اقتصاد آمریکا که به تنهایی 23 درصد از تولید ناخالص دنیا را در اختیار دارد، بسیار چشمگیر بوده. هدف‌های این غول اقتصادی ازجمله بیکاری 5 درصد، تورم 2 درصد و رشد اقتصادی 2.7 درصد به‌طور شگفت‌انگیزی تحقق پیدا کرده است. تحقق این اهداف سبب گشته است تا دلار آمریکا در مقایسه با سایر ارزهای تاثیرگذار قدرت‌نمایی کند ولی این قدرت گرفتن، سبب گران شدن کالا و خدمات بر پایه دلار می‌گردد. به همین دلیل شاهد خواهیم بود که صادرات کالا و خدمات آمریکا با کاهش روبه‌رو گردد لذا تقویت دلار در بلندمدت نمی‌تواند در دستورکار قرار گیرد. سه منبع از پنج منبع اصلی نفت جهان در منطقه خاورمیانه قرار گرفته است. این سه منبع در کشورهای ایران، عراق و عربستان‌سعودی قرار دارند که هر کدام به نحوی دستخوش مشکلاتی بوده‌اند. پیشرفت مذاکرات ایران با 1+5، کنترل ناامنی‌ها در عراق و ثبات نسبی در عربستان‌سعودی سبب شده است تا تولید نفت این منطقه استراتژیک دارای ثبات باشد.

جهان اسیر نفت یا نفت اسیر جهان؟

نفت 140 دلاری تاثیر بسیار قدرتمندی در امکان توجیه اقتصادی طرح‌های نوآورانه برای استفاده از انرژی‌های تجدیدشونده داشت. درصورتی که این قیمت برای بازار محقق نمی­شد، دولت‌ها حتی با پرداخت یارانه هنگفت در این بخش‌ها هم نمی‌توانستند به چنین اهدافی دست یابند. درصورتی که نفت طی 5 سال آینده در قیمت حدود هر بشکه 90 دلار باقی می­ماند اتحادیه اروپا با فرض ثبات نسبی همانند تقاضای سال 2012 (18.47 میلیون بشکه در روز) باید طی 5 سال رقمی در حدود3033 میلیارد دلار به صادرکننده‌های نفت پرداخت می‌کرد.

با توجه به افزایش شدید قیمت نفت و استفاده از انرژی‌های جایگزین شاهد بهینه شدن مصرف انرژی و کاهش تقاضا از 18.47 به رقمی در حدود 17.8 میلیون بشکه و چشم‌انداز نفت 55 دلاری و متوسط قیمت نفت 70 دلاری کشورهای اروپایی رقمی در حدود 2273 میلیارد دلار به صادرکننده‌های نفت پرداخت می‌کند. همانطور که مشخص است رقم حفظ شده 759 میلیارد دلار است. با توجه به حداقل مبلغی که در سناریو دوم درنظر گرفته شده است بازهم شاهد کاهش 25درصد هزینه خرید نفت خام هستیم. در این برآورد از کاهش مصرف انرژی به‌دلیل گسترش و پیشرفت تکنولوژی صرف‌نظر شده به‌دلیل ساده‌سازی مساله، افزایش عرضه نفت در اواخر سال 2013 از 91.89 میلیون بشکه نفت در روز به 93.74 میلیون بشکه نفت در روز رسید. این افزایش تاثیر قابل‌توجهی بر بازار داشت و می‌توان دید تا چه اندازه سبب سقوط قیمت نفت شده است. برآوردها برای سال 2015 نشان می‌دهد که در نیمه اول سال با کاهش تقاضا رو به رو هستیم و در این مدت تقاضای نفت در حدود 92.53 میلیون بشکه نفت در روز خواهد بود ولی در نیمه دوم سال تقاضا افزایش یافته و به 94.38 میلیون بشکه نفت در روز خواهد رسید. این افزایش تقاضا در سال 2015 می‌تواند موجب مازاد تقاضا در بازار گردد و شاهد افزایش قیمت نفت خواهیم بود درصورتی که عرضه نفت ثابت بماند. سال 2015 از نظر اقتصادی سالی خواهد بود سرنوشت ساز و مهم، گسترش تجارت جهانی در این سال فرصت مناسبی را فراهم می­کند تا کشورها بتوانند با سرعت بیشتری از رکود خارج شوند. پیش‌بینی‌های اقتصاد جهانی برای سال 2015 نشان می­دهد، چین با افت رشد اقتصادی رو به رو است و به رقم 7.1 درصد رشد بسنده می‌کند، هند با افزایش رشد اقتصادی به رقم 6.4 درصد خواهد رسید. خاورمیانه با رشد اقتصادی 2.5 درصد دیده شده است، کشورهای جنوب‌شرق آسیا رشد 6.7 درصد را شاهد هستند و حوزه یورو کماکان با رشد 1.1 درصدی به سختی درحال خروج از رکود است. کشورهای درحال توسعه نیز با نرخ 4.8 درصد به رشد خود ادامه می‌دهند. در کل، جهان با میانگین رشد 3 درصد در حال حرکت است. این روند رشد اقتصادی می‌تواند باعث افزایش قیمت نفت گردد، در نیمه اول سال 2015 قیمت نفت ممکن است کاهش قیمت تا محدوده 40 دلار را تجربه کند و با افزایش تقاضا می‌تواند تا محدوده 75 دلار نیز افزایش یابد. برایند نیروهای بازار حاکی از این است که رسیدن به قیمت بالای 100 دلار حداقل تا دو سال آینده غیرممکن به نظر می‌رسد. در پایان سیاست‌گذاری‌های اقتصادی کلان کشور باید با درنظر گرفتن شرایط حال حاضر جهانی و امکان انعطاف سریع با تغییر جهت‌های صورت‌گرفته باشد، لذا کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی می­تواند ضربه‌پذیری اقتصاد ایران را از نوسانات قیمتی نفت کاهش دهد.

احمد خدابنده‌سامانی