با توجه به هدف‌گذاری تولید 55 میلیون تن فولاد در افق 1404 نیاز به توازن در توسعه صنایع بالادستی و پایین‌دستی صنعت فولاد ضروری است.

این درحالی است که به اعتقاد کارشناسان امکانات زیربنایی فعلی در کشور امکان رسیدن به هدف‌گذاری ذکر شده را فراهم نمی‌کند و باید دستگاه سیاستگذار در صنعت فولاد، زیربناهایی چون برق، گاز، آب، حمل و نقل، دسترسی به مواد اولیه و... را تحلیل کرده و بعد استراتژی توسعه را تدوین کند.

درحال حاضر یکی از انتقادهای وارده به توسعه صنعت فولاد مکان‌یابی نادرست طرح‌های فولادی به‌خصوص طرح‌های هشت‌گانه است. طرح‌های هشت‌گانه فولادی استانی در ابتدا هشت طرح در چهارمحال و بختیاری، شادگان، نیریز، قائنات، بافق یزد، سبزوار، بافت و میانه بودند. در تمام این طرح‌های فولادی مورد بسیار با اهمیت کاهش هزینه‌ها در دسترسی به مواد اولیه و انرژی است.

اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که در سال‌های گذشته مکان‌یابی طرح‌های هشت‌گانه فولادی بر مبنای تصمیم اقتصادی نبوده و عمدتا از عوامل سیاسی و اجتماعی تاثیر گرفته‌اند.

در این میان با توجه به طرح‌های توسعه‌یی دولت در صنایع انرژی‌بر ازجمله فولاد، آلومینیوم، مس و سیمان باید طراحی‌های جدید با در نظر گرفتن چالش‌های انرژی تعریف شود.

در تعیین موقعیت مطلوب جغرافیایی طرح‌های توسعه صنعت فولاد پارامترهای مختلفی تاثیرگذار هستند:

1- شرایط مواد اولیه: دسترسی آسان‌تر و کم هزینه‌تر به مواد اولیه (سنگ‌آهن، کک، گندله و...) و نیز دسترسی به منابع انرژی (آب، برق و گاز)

2- دستیابی و وجود شبکه حمل و نقل

3- شرایط جغرافیایی: همچون نزدیکی به تامین‌کنندگان مواد مصرفی، نزدیکی به بازارهای مصرف، در دسترس بودن نیروی انسانی ماهر در منطقه، کارخانه فولاد در منطقه جهت هم‌افزایی، مسایل زیست محیطی

4- شرایط اقتصادی: هزینه نیروی انسانی، حمل و نقل، ساخت و زمین

5- شرایط حاکمیتی: سیاست دولت مبنی بر فقرزدایی، سیاست حمایتی دولت، نفوذ منطقه‌یی بر سیاست‌های دولتی، سیاست‌های دولتی برای حل مسایل اجتماعی از قبیل بیکاری

پس از ذکر عوامل موثر بر موقعیت مکانی مناسب برای احداث کارخانه‌های فولادی، سهم هر یک از این عوامل  محاسبه شده است. بر این اساس سهم مواد اولیه 47درصد و سهم عامل حاکمیتی 2درصد بوده است.

سهم عوامل حمل و نقل، اقتصادی و جغرافیایی نیز به ترتیب 24، 13و 14درصد محاسبه شده‌اند. در تجزیه و تحلیل نتایج به‌دست آمده از این محاسبه باید گفت که دسترسی به مواد اولیه و نیز منابع انرژی باید در اولویت اول طرح‌های توسعه‌یی فولاد قرار گیرد و این عامل سهم حدود 47درصدی دارد.

توزیع فعلی کارخانه‌های فولاد

درحال حاضر استان اصفهان با سهمی معادل 52 درصد، خوزستان با 19درصد و هرمزگان با 9درصد دارای رتبه‌های اول تا سوم تولیدکنندگان فولاد خام کشور هستند. کارخانه‌های فولاد ایران در نزدیکی منابع آب ساخته شده‌اند اما این آب به‌تدریج کمتر و کمتر شده است. درحال حاضر یکی از مشکلات این صنعت در ایران کاهش منابع آب است. شاید کمتر کارشناسی را سراغ داشته باشیم که در زمان تصمیم‌گیری برای ایجاد یک طرح صنعتی یا به‌وجود آوردن یک شهرک صنعتی متذکر شده باشد که آن منطقه در آینده با مشکل کم آبی مواجه خواهد شد؛ زیرا کم آبی در پیش روی کشور است یا وضعیت آب در آن منطقه مزیت نسبی صنعت مورد نظر را از بین خواهد برد. همچنین درحال حاضر یکی از معضلات صنایع معدنی ما این است که در زیرساخت‌هایی مثل آب یا برق دچار مشکل هستند. از آنجا که ایران در منطقه خشک و کم آبی قرار گرفته برای بهره‌وری از ۶۴ ماده کانی دچار مشکلات اساسی است. خشکسالی سال‌های اخیر هم مزید برعلت شده و باعث گردیده این مشکل دامن فولادی‌ها را بگیرد به‌طوری‌که فولاد مبارکه یا ذوب‌آهن اصفهان هم‌اکنون متهم ردیف اول خشکی و بی‌آبی زاینده‌رود شناخته شده‌اند. همه این موارد مکان‌یابی طرح‌های توسعه‌یی فولاد را ضروری‌تر می‌کند. در مکان‌یابی و اولویت‌بندی انتخاب بهترین مکان جغرافیایی برای اجرای طرح‌های توسعه‌یی فولاد ایران براساس تحلیل فاکتورهای موثر ذکر شده و با استفاده از نرم‌افزارهای مکان‌یابی اقتصادی نتایج نمودار 2 حاصل شده است. تحلیل فاکتورهای موثر برای انتخاب محل اجرای طرح بر این حقیقت تاکید می‌کند که تامین مواد اولیه مورد نیاز و منابع انرژی به‌طور خاص آبرسانی به طرح را در اولویت اول قرار داشته و در پی آن کناره خلیج‌فارس به‌عنوان انتخاب اول احداث طرح‌ها مشخص شده است. اولویت دوم مرکز ایران (اصفهان و چهارمحال بختیاری) و اولویت سوم برای طرح‌های فولادی شمال ایران (گلستان، مازندران، گیلان) مشخص شده‌اند.

نتیجه اینکه با توجه به نزدیکی اولویت دوم و سوم و نیز وجود دو کارخانه فولاد مبارکه و ذوب‌آهن در استان اصفهان و برای پراکندگی متعادل طرح‌های توسعه‌یی فولاد در استان‌های دیگر، جنوب ایران نزدیک خلیج‌فارس و شمال ایران بهترین موقعیت مکانی برای طرح‌های توسعه‌یی فولاد هستند.

از این رو امید است قبل از هرگونه اقدامی برای طرح‌های صنعتی، مکان‌یابی پروژه‌ها مد نظر قرار گیرد تا بتوان بالاترین بازدهی مناسب و بهینه را از اینگونه طرح‌ها به‌دست آورد.