ریزش روز گذشته بورس تهران که به دلیل بازگشایی نمادهای پالایشی و افت شدید قیمتی 3 نماد بورسی و 3 نماد فرابورسی در این گروه رخ داد، منجر به تشکیل صف‌های فروش طویل در بازار سهام شد. صف‌هایی که هنوز حقوقی‌ها و حتی صندوق توسعه بازار که انتظار می‌رفت به جمع کردن این صف‌ها اقدام کنند، وارد معامله آن نشده‌اند و انتظار می‌رود امروز نیز به تداوم ریزش شاخص منجر شود. با این حال کارشناسان معتقدند بازگشایی نمادهای پالایشی و اثرات آن بر شاخص کل بورس یکی از بزرگ‌ترین ابهام‌های بازار بعد از بحث مذاکرات هسته‌ای محسوب می‌شد که روز گذشته این ابهام بزرگ برطرف شد و همین امر باعث می‌شود با آغاز معاملات در سال جدید معامله‌گران در برابر بازاری با شفافیت بیشتر قرار بگیرند. به عقیده آنها این اقدام باید پیش‌تر و به‌صورت تدریجی انجام می‌شد تا با گذشت زمان ریزش قیمت‌های پالایشی مانع از هیجان در بورس شود؛ اما اختلاف بین شرکت‌های پالایشی و شرکت ملی پالایش و پخش مانع از آن شده بود.

محبوبه مغانی: سرانجام روز گذشته نمادهای پالایشی در بازار سرمایه بازگشایی شدند و به این واسطه شاخص بورس تهران با افت سه هزار و 590 واحدی روبه‌رو شد که این میزان ریزش در تاریخ بورس تهران سابقه نداشته است. بر‌اساس این بازگشایی‌ها بود که بازدهی بازار سرمایه 5/ 5 درصد در روز گذشته کاهش یافت تا به موجب آن خط حمایتی شاخص که در رقم 64 هزار واحدی تعریف شده بود، شکسته و سهامداران و سرمایه‌گذاران این بازار در روزهای آخر فعالیت کاری بورس در سال 93، شاهد تنزل شاخص بازار به رقم 61 هزار و 532 واحدی باشند. با احتساب ارقام روز گذشته زیان بورس تهران از ابتدای سال جاری تا روز گذشته به 23 درصد رسید.

بازار سرمایه روز گذشته تجربه متفاوتی را نسبت به سال 91 درخصوص پالایشی‌ها تجربه کرد. این در حالی است که در اردیبهشت 91 که نماد پالایشی‌ها پس از یک دوره توقف طولانی مدت بازگشایی شدند عکس وضعیت دیروز رقم خورد و سودهای سرشاری از محل بازگشایی نمادها عاید سرمایه‌گذاران شد. در آن دوره همزمانی بازگشایی نماد پالایشی‌ها با افزایش قیمت دلار و انتظار از سود‌آوری بالا، شرایط دلنشینی را برای سهامداران این گروه فراهم آورد، اما با این حال دیروز سرمایه‌گذاران با نگرانی سهم‌های داغ پالایشگاهی را از خود دور کردند که نتیجه این امر ریزش‌های شدید در بورس تهران بود.

روز گذشته نماد شرکت‌های پالایشی نفت اصفهان، تبریز و بندرعباس در بورس تهران بدون محدودیت نوسان قیمت با استفاده از مکانیزم حراج تک‌قیمتی بازگشایی شدند. پالایش نفت اصفهان با کاهش 66 درصدی قیمت شاخص بورس را هزار و 448 واحد منفی کرد و با قرار گرفتن در پله نخست بیشترین سهم تاثیر‌گذار بر شاخص، در پایان معاملات روز گذشته، تنها سهم پالایشی بود که صف فروش 13میلیون سهمی را به نمایش گذاشت. پالایش نفت بندر عباس نیز که در هنگام بازگشایی نماد با کاهش 49 درصدی قیمت سهام خود مواجه شد، 34 میلیون از سهامش از سوی فعالان بازار مورد معامله قرار گرفت و در نهایت از تاثیر‌گذاری یک هزار و 353 واحدی بر شاخص بورس تهران برخوردار شد. پالایش نفت تبریز نیز که از قیمت سهمش 43 درصد کاسته شد، با معامله یک میلیون و 489 هزار سهمی، شاخص بورس تهران را 279 واحد منفی کرد.  از سوی دیگر شاخص فرابورس نیز از گزند بازگشایی نماد پالایشی‌ها در امان نماند و با کاهش بی‌سابقه 62/ 8 درصدی مواجه شد. نمادهای پالایش نفت لاوان، شیراز و تهران بدون محدودیت دامنه نوسان قیمت (با دامنه نوسان قیمت کاملا باز) بازگشایی شدند. در بازگشایی سه نماد پالایشی حاضر در بازار فرابورس ناظر بازار حداکثر محدودیت حجمی در هر سفارش (بلوک) جهت این نمادهای معاملاتی را 100 هزار سهم تعیین کرده بود که در نهایت در این بازار نیز 9 میلیون و 923 هزار سهم پالایش نفت تهران در شرایطی مورد معامله قرار گرفت که در هنگام بازگشایی نماد، سهم آن با کاهش 56 درصدی در قیمت خود مواجه بود و شاخص فرابورس را 40 واحد منفی کرد. پالایش نفت لاوان پس از مواجه شدن با افت 58 درصدی قیمت سهام خود، 4 میلیون و 778 سهم آن معامله شد. این سهام پالایشی نیز شاخص فرابورس را 15 واحد منفی کرد.  در نهایت، پالایش نفت شیراز نیز با کاهش 48 درصدی در قیمت سهامش، تنها 834 هزار و 527 سهم آن مورد معامله قرار گرفت تا اثر‌گذاری 7‌واحدی بر شاخص فرابورس را به رخ کشد. بازگشایی نماد پالایشی‌ها که با اتکا به سناریوهای ارائه شده از سوی این گروه از ناشران بازار سرمایه صورت گرفته بود، اعتراض خیل عظیمی از سهامداران این شرکت‌ها را به همراه داشت. این سهامداران با انتقاد از بلوکه شدن نقدینگی شان طی یک سال گذشته، بر این مساله تاکید داشتند که اگر قرار به بازگشایی نماد پالایشی‌ها با چنین وضعیتی بود، چرا نهاد ناظر بر بازار سرمایه 6 ماه قبل به بازگشایی نماد این گروه از ناشران بورسی مبادرت نورزید، تا به این واسطه کاهش ارزش این نقدینگی، حداقل با سرمایه‌گذاری در بازار پول جبران شود. در این شرایط یک مقام مسوول در سازمان بورس در دفاع از عملکرد نهاد ناظر بر بازار سرمایه، از بازگشایی نماد پالایشی‌ها به‌عنوان تصمیم سختی یاد کرد که به واسطه این تصمیم، تلاش شد تا از دامنه دار شدن ریزش ناشی از بازگشایی سهام پالایشی‌ها در سال 94 جلوگیری شود.

وی که یکی از نگرانی‌های ناشی از بازگشایی نماد پالایشی‌ها را تسری آن به دیگر گروه‌های بازار عنوان می‌کرد، به سهامداران و فعالان بازار سرمایه توصیه کرد که دستخوش و اسیر هیجانات کاذب نشوند و به ویژه در سایر گروه‌ها مبادرت به عرضه سهام خود نکنند.این مقام مسوول در سازمان بورس معتقد است که با بازگشایی نماد پالایشی‌ها آخرین ابهام و عدم شفافیت بورس مرتفع شد و اکنون بازار سرمایه با شفافیت کامل به استقبال سال جدید می‌رود. 

 پالایشگاهی‌ها می‌توانند همچنان لیدر باشند؟
مدیر سرمایه‌گذاری شرکت نوآوران مدیریت سبا، به توقف نماد شرکت‌های پالایشگاهی‌ها از تیرماه سال جاری تا 25 اسفند 1393 به دلایلی از جمله بحث کیفی‌سازی فرآورده‌های نفتی و تاثیر آن بر قیمت‌گذاری محصولات اشاره کرد که طبق مصوبه هیات وزیران درخصوص کیفی‌سازی محصولات پالایشگاهی مقرر شد‌ که شرکت‌های پالایشی مطابق برنامه زمان بندی مورد تایید و نظارت وزارت نفت حداکثر در یک دوره پنج ساله (تا پایان سال 1398) شاخصه‌های اصلی کیفیت پنج فرآورده اصلی و سوخت هوایی را بر اساس استانداردهای وزارت نفت ارتقا و هر ساله با تصویب مجمع عمومی خود حداقل به میزان (30) درصد از سود سالانه را به حساب اندوخته سرمایه‌ای جهت اجرای پروژه کیفی‌سازی منظور کنند. بر این اساس وزارت نفت مکلف شد مبنای محاسبه قیمت پنج فرآورده اصلی و سوخت هوایی را مطابق سال 1393 بدون اعمال قاعده کیفی‌سازی تعیین کند.

امیر عباس کریم زاده اظهار کرد:‌ بر این اساس شرکت‌های پالایشگاهی کشور در پایان روز دوشنبه هفته جاری، بودجه‌های سال جاری خود را به سامانه کدال ارسال کردند که به موجب این اطلاعات سود هر سهم این شرکت‌ها کاهش بسیار شدیدی را نسبت به سنوات پیشین تجربه کرد.  به گفته وی؛ شرکت پالایش نفت بندرعباس در چهار سناریو، سود سال جاری را ارائه داده است که در سناریوی اول، سود خود را با قیمت‌های پلاتس (FOB خلیج فارس) 964 ریال، با احتساب کسر 26 درصد سهم صندوق توسعه ملی و با قیمت‌های پلاتس 620 ریال، با قیمت‌های پالایش و پخش 713 ریال و با احتساب قیمت‌های پالایش و پخش و کسر سهم صندوق توسعه ملی 417 ریال اعلام کرده است. 
همچنین شرکت پالایش نفت اصفهان با ارائه سود هر سهم سال جاری 636 ریال نسبت به سود 1973 ریالی سال 1392 عملا کاهش 7/ 67 درصدی را ارائه کرده است. شرکت پالایش نفت تهران نیز با ارائه سود در سناریوی اول با نرخ‌های اعلامی ملی پالایش و پخش به میزان 527 ریال و در سناریوی دیگر با اعمال نرخ‌های فوب خلیج‌فارس، سود 825 ریالی را ارائه کرده است. شرکت پالایش نفت تبریز، سود هر سهم سال جاری را با احتساب نرخ‌های‌ اعلامی پالایش و پخش 334 ریال و با نرخ‌های قابل اعمال فوب خلیج فارس 2418 ریال به بازار اعلام کرد. شرکت پالایش نفت لاوان نیز سود هر سهم سال جاری را با احتساب نرخ‌های اعلامی پالایش و پخش 357 ریال و با احتساب کسر 26 درصد سهم صندوق توسعه ملی 2459 ریال زیان و با به‌کارگیری نرخ‌های فوب خلیج فارس 668 ریال و با احتساب کسر 26 درصد سهم صندوق توسعه ملی 2058 ریال زیان اعلام کرد.

این کارشناس بازار سرمایه با توجه به این گزارش‌ها معتقد است که سودهای اعلامی پالایشگاه‌ها در نهایت جوانب محافظه‌کارانه از سوی نرخ‌های اعلامی پالایش و پخش ارائه شده و این نرخ‌ها پایین‌تر از نرخ‌های فوب خلیج‌فارس است. 
وی با بیان اینکه فروشندگان در روز گذشته با احتساب جمیع موارد مذکور، اقدام به فروش سهم کرده‌اند، پیش‌بینی کرد که توقف روند نزولی قیمت پالایشگاهی در آخرین روز پایان سال صورت گیرد و سرمایه‌گذاران در سال آتی با شرایط متعادل‌تری نسبت به سهام پالایشگاهی روبه‌رو‌ باشند.

مدیر سرمایه‌گذاری شرکت نوآوران مدیریت سبا تصریح کرد: در صورت مثبت بودن نتایج مذاکرات هسته‌ای و کاهش ارزش دلار، بهترین فرصت برای آزاد‌سازی نرخ خوراک و نرخ فروش فرآورده‌های نفتی فراهم می‌شود، لذا این امر می‌تواند شرایط مساعدتری را برای رشد قیمتی سهام این گروه فراهم سازد.

وی با اشاره به توقف نماد شرکت‌های پالایشگاه نفت بندرعباس، لاوان، شیراز و تبریز در 29 تیرماه سال جاری و پالایشگاه نفت تهران در 26 فروردین ماه 93 و پالایشگاه نفت تهران در 19 اسفند سال گذشته،‌ یاد‌آورشد: به‌طور متوسط این گروه در تیرماه 93 حدود 8 درصد از ارزش بازار را به خود اختصاص داده بودند که درحال حاضر با بازگشایی نماد پالایشگاهی‌ها این نسبت به 4 درصد تقلیل یافته است.

کریم زاده از عمده دلایل کاهش ارزش این گروه، به کاهش قیمت نفت از سقف قیمتی 108 دلار به کف قیمتی 41 دلار و همبستگی نرخ فرآورده‌های نفتی به این روند اشاره کرد.
به گفته این کارشناس بازار سرمایه؛ سهم پالایشگاهی‌ها از کل ارزش بازار پس از این بازگشایی به کمتر از 4 درصد تقلیل یافته است و علاوه بر این طبق قانون جدید، محاسبه حجم مبنای شرکت‌هایی که کاهش قیمت را تجربه می‌کنند، با افزایش تعداد سهام حجم مبنا روبه‌رو‌ می‌شوند و تاثیر این‌گونه شرکت‌ها بر شاخص کل بورس در شرایط نامساعد به مراتب کمتر از اجرای قانون قبلی حجم مبنا است. 
وی تصریح کرد‌:‌ بنابراین دیگر این گروه‌ها نمی‌توانند مانند سابق، لیدر بازار باشند و معاملات آنها بر شاخص کل بورس اثر‌گذار باشد. 

 پایانی بر ماجرای پالایشی‌ها

بهنام بهزادفر، کارشناس بازار سهام و مدیر امور اعضای کانون کارگزاران در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» در این رابطه اظهار کرد: بالاخره بعد از مدت‌ها شرکت‌های پالایشگاهی یک روز مانده به پایان سال بازگشایی شدند؛ سه نماد شپنا، شبریز و شبندر به‌صورت مستقیم 3080 واحد بر شاخص بورس تاثیر منفی داشته‌اند که موجب ریزش 5 درصدی شاخص شده است، البته طبق آن چیزی که از آمار‌ها بر می‌آید در بازار فرابورس، رکوردها به مراتب شدیدتر بوده است. نمادهای شتران، شاوان و شراز در مجموع 53 واحد بر شاخص فرابورس تاثیر منفی داشته‌اند، در واقع این 3 نماد موجب 8 درصد ریزش این بازار شده‌اند.
وی ادامه داد: نکته دیگری که در معاملات دیروز شرکت‌های پالایشگاهی نمود داشت و رکورد محسوب می‌شد، شیوه سوددهی شرکت‌ها در فرضیات مختلف و EPS‌های نوآورانه بوده است، این موضوع عملا بعد تحلیلگری را از قیمت‌گذاری این شرکت‌ها خارج کرده است.

بهزادفر در ادامه گفت: همچنین فاصله بین اعلام گزارش و بازگشایی شرکت‌ها نیز بسیار کوتاه بوده؛ این فاصله برای سهم شپنا حدودا 10 دقیقه بوده است. به عبارتی در ساعت 11:10 گزارش شپنا روی کدال قرار گرفته و ساعت 11:20 دقیقه نیز پیام ناظر جهت بازگشایی این سهم صادر شده است. این موضوع به این معنی است که سرمایه‌گذاران شپنا در بهترین حالت تنها 10 دقیقه فرصت تجزیه و تحلیل صورت‌های مالی، سپس قیمت‌گذاری این شرکت و در نهایت تصمیم‌گیری برای فروش یا خرید را داشته‌اند.

وی در ادامه افزود: این موضوع البته برای نماد شتران به‌صورت ویژه‌ای پررنگ بوده است؛ یکی از دو گزارش ارائه شده برای شتران تقریبا 10 دقیقه بعد از اعلام ناظر بازار برای بازگشایی سهم در اختیار عموم قرار گرفته است که موجب سردرگمی سرمایه‌گذار می‌شود.

بهزادفر با اشاره به اینکه در کل با توجه به قیمت‌های معاملاتی نمادهای پالایشگاهی، سرمایه‌گذاران این 6 شرکت حدودا 50 درصد زیان نسبت به روز توقف داشته‌اند، گفت: این فارغ از ضرر و زیانی است که قبل از بازگشایی ثبت شده بود و عواقبیبه همراه دارد.

این تحلیلگر بازار سرمایه در ادامه افزود: یکی از عواقب این است که این ریزش موجب ایجاد جو بی‌اعتمادی بین همه گروه‌های سرمایه‌گذار در بورس می‌شود. علاوه بر اینکه سرمایه گذاران شرکت‌های پالایشگاهی به بورس بی‌اعتماد می‌شوند، سایر سرمایه گذاران بازار نیز وارد مرحله ترس و دلهره خواهند شد که برگشت این حالت بسیار زمانبر خواهد بود. به عقیده بهزادفر به نظر می‌آید که التزام به بازگشایی نمادهای پالایشگاهی در سال 1393 موجب چنین غافلگیری‌هایی شده است.

وی با اظهار این مطلب که بازگشایی نماد‌های پالایشگاهی نکات مثبتی نیز داشته است، گفت: می‌توان این موضوع را در نهایت به نفع بازار سرمایه دانست؛ یکی از نکات مثبت این بازگشایی را می‌توان شناسایی کف بازار دانست. به هر حال با افت قیمت نفت و ریزش 50‌درصدی آن در عرض 6 ماه، تقریبا شرکت‌های مرتبط با این ریزش در بازار سرمایه تاثیر‌پذیری خود را داشته‌اند و فقط نمادهای پالایشگاهی با ابهام و کاهش ارزش بوده‌اند، به عقیده تحلیلگران نیز قیمت نفت هم‌اکنون در کف خود قرار دارد و ریزش بیشتر و سنگین‌تر آن دور از ذهن است، بنابراین اینگونه می‌توان ادعا کرد که تاثیرپذیری تمام صنایع مرتبط با نفت از این محصول تقریبا تمام شده است و با بالا رفتن احتمالی آن در صنایع مرتبط نیز شاهد رشد خواهیم بود.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: حداقل در بدترین شرایط در صورت تثبیت قیمت نفت شاهد ریزش بیشتری نیز نخواهیم بود، همچنین وضعیت شرکت‌های سرمایه‌گذاری نیز با بسته شدن نمادهای پالایشگاهی بسیار مبهم بوده است که این خود موجب ایجاد ریسک ‌شده است، با بازگشایی نمادهای پالایشگاهی تکلیف این نمادها و رقم دقیق NAV آنها نیز مشخص شده است.

وی نکته مثبت دیگر در این بازگشایی را افزایش قدرت نقدشوندگی بازار دانست و گفت: نقد شوندگی یکی از ویژگی‌های مهم بورس است و حتی می‌توان ادعا کرد که مهم‌ترین‌ فاکتور بازارثانویه نیز هست، گرچه سهامداران پالایشگاهی ضرر و زیان دیده‌اند، اما این موضوع بهتر از توقف این نمادها برای طولانی مدت بوده است. بسیاری از سرمایه‌گذاران بین ریسک غیر‌معمول و زیان گزینه دوم را انتخاب می‌کنند.
 بهزادفر در ادامه تصریح کرد: با این اوصاف سال 1393 را می‌توان پایانی بر تمامی ریسک‌های غیر‌متعارف مرتبط بازار - به جز توافق هسته‌ای- دانست. امید است با مرتفع شدن این ریسک نیز سرمایه‌گذاران شاهد بازار پر بازدهی در سال 1394 باشند. 

 اتمام بزرگ‌ترین‌ بهانه نزول بازار
حسین عبدی از کارشناسان و تحلیلگران بازار سرمایه معتقد است با وقوع ریزش بزرگی که با باز شدن سهام شرکت‌های پالایشگاهی همه انتظارش را می‌کشیدند، یکی از مهم‌ترین بهانه‌ها برای رکود و نزول بازار از میان رفت و به نوعی شرایط برای برون‌رفت از بحرانی که در سال 93 دچار آن بودیم فراهم شد؛ کاهش شدید شاخص بورس در یک روز بسیار دردناک اما در عین حال یک وضعیت استثنا بود که در چند شرکت بزرگ بورسی اتفاق افتاد، افت پالایشی‌ها اگرچه نگران‌کننده بود، اما حداقل باری را از دوش بازار سرمایه کشورمان برداشت، باری که در گذر زمان سنگین و سنگین‌تر شده بود.
وی با اشاره به اینکه عوامل کلان اقتصادی، اصلی‌ترین مولفه‌های سرمایه‌گذاری هستند، گفت: در حال حاضر سیگنال مثبتی را از سمت مولفه‌های کلان اقتصادی به‌صورت عملی شاهد نبوده‌ایم و بیشتر عوامل مثبت فعلا عوامل روانی بوده‌اند، اما برخی مشکلات در اقتصاد کلان همچنان می‌توانند تهدیدهای اصلی برای بازار باشند. به گفته وی در حال حاضر نمی‌توان شرایط رونق را به همین زودی برای صنایع متصور بود، از سوی دیگر، کاهش درآمدهای نفتی نیز اثرات خود را در سال 94 بیشتر نشان خواهند داد.

وی ادامه داد: در این شرایط، عوامل روانی که می‌تواند به دنبال اخبار مثبت ناشی از مذاکرات حاصل شود می‌تواند تا حدودی به اوضاع بورس سروسامانی دهد؛ با در نظر گرفتن ریسک‌های سیستماتیک (ریسک‌های خاص بازار سرمایه ایران) اکنون می‌توان به صنایعی نظیر بانک، حمل‌و‌نقل، دارو و خودرو خوشبین بود. این تحلیلگر با محتمل دانستن توافقات اظهار کرد: به رغم اخبار مثبت از نتایج مذاکرات برای رسیدن به رشدی پایدار در بازار سرمایه نیازمند تغییرات ساختاری هستیم و هنوز با تغییرات ملموس و مثبت فاصله زیادی داریم. به‌طور کلی در شرایط کنونی، تنها می‌توان با استفاده از امواج خوش‌بینی ناشی از مذاکرات به‌صورت کوتاه‌مدت اقدام به سرمایه‌گذاری کرد.
این کارشناس بازار سرمایه در ادامه افزود: برای سرمایه‌گذاری بلند‌مدت نیاز به رونق تولید و عادی شدن شرایط داریم، این در حالی است که به دلیل وابستگی اقتصاد کشور به نفت و پایین آمدن درآمد‌های نفتی نیز چشم‌انداز مثبتی حاصل نیست، بنابراین تنها می‌توان به صنایعی خاص چشم ‌دوخت و در آنها به‌صورت کوتاه‌مدت یا میان‌مدت سرمایه‌گذاری کرد.