رضا زندی: دهه‌60 بود. جنگ«فروش نفت» را دشوار کرده بود. صادرات 5/3 میلیون بشکه‌ای نفت در سال 59، سال بعدش به 800 هزار بشکه رسیده بود. نفت‌فروشی، سال به سال سخت‌تر می‌شد و انتقال پول آن به کشور مشکل‌تر. ماجرا به تشکیل «کمیته BTC» رسید. «کمیته تعاملات دوجانبه». کارش چه بود؟ «تبادل نفت با کالا». بیش از دو دهه از آن روزها می‌گذرد. این هفته وزیر نفت از مبادله نفت با کالا خبر داد. خاطرات ما زنده شد.

1- وقتی فروش نفت سخت شد کمیته BTC شکل گرفت. نمایندگانی از وزارت نفت، بانک مرکزی و وزارت بازرگانی عضو کمیته بودند. وزارتخانه‌ها و نهادها، کالاهای درخواستی‌شان را به این کمیته ارجاع می‌دادند. چون پول نبود، شرکت ملی نفت به کشورهای صاحب کالا، نفت می‌فروخت و با نظارت کمیته «تعاملات دوجانبه»، کالای مورد نظر را وارد می‌کرد. به چین و کره نفت می‌فروختیم، جایش سلاح می‌گرفتیم. به بلغارستان نفت می‌دادیم، گوشت می‌گرفتیم. اندونزی هم نفت ایران را برای روغن می‌خرید. «کمیته BTC»، نقش مهمی در تامین کالاهای مورد نیاز در دوره‌ای که نفت ایران سخت فروش می‌رفت، ایفا کرد. آیا این کمیته دوباره تشکیل خواهد شد؟

2- مجموع درآمد نفتی ایران از سال 59 تا پایان سال 68 حدود 123 میلیارد و 600 میلیون دلار بود. نیازهای مردم حداقلی، اما هزینه‌های جنگ سرسام‌آور بود. کمترین قیمت نفت ایران در دهه 60، تیرماه 65 رقم خورد. قیمت رسمی هر بشکه نفت برنت حدود هشت دلار و قیمت رسمی نفت ایران، بشکه‌ای شش و نیم دلار اعلام شده بود اما ایران نفتش را در بازار غیررسمی حدود پنج دلار می‌فروخت. هزینه بیمه محموله‌های نفتی به یک‌چهارم ارزش محموله رسیده بود. ایران در آن سال فقط شش میلیارد دلار نفت فروخت.

3- معاوضه نفت با کالا آن روزها، برای ضروریات اولیه مردم بود. امروز اما، روزگار دیگری است. داشتن لپ‌تاپ ضرورت شده، بدون موبایل نمی‌شود زندگی کرد. نیازها موسع شده و مبادله نفت با کالا، این بیم را تقویت می‌کند که در شرایط رکود اقتصادی دنیا، کشورهای دریافت‌کننده نفت، «شدت‌ مصرف‌‌کنندگی» ما را تقویت کنند. بخش‌های مهمی از پول نفت باید صرف سرمایه‌گذاری‌های زیربنایی و توسعه کشور شود. مبادله نفت با کالا، این امکان را کاهش می‌دهد. آن وقت نفت می‌دهیم تا مصرف‌کننده‌تر شویم. ایران سال 89، بیش از 64 میلیارد دلار واردات داشته که 42/12 درصد نسبت به سال قبل آن، رشد کرده است.

4- متوسط تولید نفت ایران در سال 55، 5/5 میلیون بشکه در روز بود. سال 57، این رقم به چهار میلیون بشکه رسید. سال 58 تولید نفت ایران 5/3 میلیون بشکه بود. ایران در سال 59، یک میلیون و 400 هزار بشکه نفت در روز تولید می‌کرد و 700 هزار بشکه می‌فروخت. در سال‌های بعد و تا سال 68، صادرات نفت ایران بین 4/1 میلیون بشکه تا یک میلیون و 600 هزار بشکه متغیر بود. تنها در سال 62 ایران توانست بیش از دو میلیون بشکه بفروشد، آن هم با چه مشقتی.

5- پالایشگاه «شواشل» ژاپن، مرجع قیمت‌گذاری برای آسیا و اقیانوسیه بود. تمام آسیا، نفت را به قیمتی می‌خریدند که پالایشگاه «شواشل» می‌خرید. شرایط جنگ که حساس شد کارشناسان این پالایشگاه، حاضر نشدند به ایران بیایند. ایران می‌خواست قیمت نفتش را برای خریداران کوچک و بزرگ یکسان کند. ژاپنی‌‌ها به دلیل خطرات جنگ نمی‌آمدند و ایرانی‌ها هر سه ماه یک‌بار برای مذاکره به ژاپن می‌رفتند. فروشنده به دنبال خریدار! ژاپن، چین و کره، امروز هم مشتریان عمده‌ ما هستند هم مورد مذاکره تحریم‌کنندگان. ایران از جنگ گذشته است.

6- امروز دهه 60 نیست. ایران قوی‌تر شده و امکاناتش توسعه یافته است. خروج نفتش از بازار تبعات دارد و نمی‌توان از ذخایر نفت و گازش برای تامین آینده انرژی جهان گذشت. حدود 155‌میلیارد بشکه ذخایر نفتی اوپک را در اختیار دارد و با منابع گازش بر سکوی دوم جهان ایستاده است.

7- وزیر نفت، دیروز در نشست شورای سیاستگذاری صنعت نفت گفته است: «اگر امروز تولید‌کننده هشت میلیون بشکه‌ای نفت بودیم رفتار دنیا با ما به گونه‌ دیگری بود.» اتفاقا این مطالبه و سوال جدی ماست آقای وزیر! چرا اهداف تولید نفت در برنامه چهارم توسعه محقق نشد و به تولید حداقل پنج میلیون بشکه‌ای نفت نرسیدیم؟ چرا تولید نفت ایران در این چند ساله کاهش یافته و از ظرفیت 2/4 میلیون بشکه‌ای به تولید حدود 5/3 میلیون بشکه‌ای رسیده‌ایم؟! هشت میلیون بشکه بماند، تولید نفت امروزمان اگر طبق برنامه پیش می‌رفت و به بیش از پنج میلیون بشکه می‌رسید، رفتار تحریم‌کنندگان باز هم با ما فرق می‌کرد.

8- امروز دهه 60 نیست. تا جایی که ممکن است نباید زیر بار مبادله نفت با کالا رفت. در این صورت فرمان، دست خریدار نفت خواهد افتاد و ما هم باید نفت بفروشیم و منتظر کالای خارجی باشیم. سرمایه‌گذاری در پروژه‌های توسعه کشور هم سخت‌تر می‌شود. کمیته‌ BTC در دوره جنگ تشکیل شده بود.