یک دهه اخیر را می‌توان سال‌های یکه‌تازی شرکت‌های شرقی در اقتصاد ایران دانست. اکنون شرکت‌های غربی برای افزایش مبادلات تجاری با ایران آماده‌اند و بر سر بازار ایران یک رقابت پنهان را آغاز کرده‌اند. پیش‌بینی می‌شود در صورت رفع تحریم‌ها فضای تجارت رقابتی‌تر شده و کشورهای اروپایی همانند سال 2005 نقش پررنگ‌تری در تجارت با ایران بازی کنند. بنیاد مطالعات خاورمیانه و خاور نزدیک که در برلین قرار دارد از دولت آلمان خواسته‌است که فرآیند لغو تحریم‌ها را تسریع بخشد. یک مقام ارشد توسعه و گسترش انرژی اتحادیه اروپا نیز گفت که در صورت برداشته شدن مشکلات تحریم، ایران نخستین گزینه اتحادیه اروپا برای واردات گاز مایع و کاهش وابستگی اروپا به گاز روسیه است. در این میان شرقی‌ها نیز بیکار ننشسته‌اند و روز یکشنبه چین اعلام کرد قصد سرمایه‌گذاری، برای احداث یک خط لوله با هزینه 2 میلیارد دلاری، برای انتقال گاز ایران به پاکستان را دارد. عمان و جمهوری آذربایجان نیز برنامه‌های خود را برای ورود به بازار ایران تشریح کرده‌اند.

رقابت پنهان برای بازار ایران

به گزارش وب سایت معتبر وریتی ایران در لندن، در سال‌های اخیر مبدأ واردات ایران از کشورهای غربی به کشورهای شرقی حرکت کرده است. سهم کشورهای اتحادیه اروپا در واردات کاهش یافته است و از طرف دیگر واردات کالاها از چین و هند با افزایش همراه بوده است.
آنچه در این میان حائز اهمیت است کیفیت پایین‌تر برخی ازکالاهای شرقی است که باعث کاهش کیفیت برخی از واردات شده است.
اخبار منتشر شده نشان می‌دهد شرکت‌های غربی برای افزایش مبادلات تجاری با ایران آماده‌اند و بر سر بازار ایران رقابت می‌کنند. سال‌های گذشته را می‌توان سال‌های یکه تازی شرکت‌های شرقی در اقتصاد ایران دانست. اکنون مبادلات تجاری ایران با چین به بیشترین حد خود رسیده است به نحوی که محمدرضا حریری، نایب‌رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و چین از افزایش
30 درصدی روابط تجاری دو کشور خبر داد. وی گفته است: بخش زیادی از کالاهای خدماتی در زمینه راه، نیروگاه و پتروشیمی از چین وارد می‌شود. همچنین ماشین آلات، لکوموتیو، واگن و کالاهای مصرفی، سایر واردات ایران از این کشور را تشکیل می‌دهد.
از طرفی چین نیز بزرگ‌ترین خریدار میعانات، پتروشیمی، مواد معدنی، سنگ‌های تزئینی و سنگ‌آهن ایران است. مبادلات تجاری ایران و چین نزدیک به 50 میلیارد دلار رسیده است. حدود 30 درصد کل صادرات ایران به چین صورت می‌گیرد و یک چهارم نیاز داخلی کشور از طریق واردات کالاهای چینی تامین می‌شود. اما گزارش‌های منتشر شده از تمایل غربی‌ها برای تجارت با ایران نشان می‌دهد در دوران پساتحریم موازنه تجارت با ایران تغییر می‌کند. پیش بینی می‌شود در صورت رفع تحریم‌ها فضای تجارت رقابتی‌تر شده و کشورهای اروپایی همانند سال 2005 نقش پررنگ تری در تجارت با ایران بازی کنند.

اعلام آمادگی آلمان

خبرگزاری دویچه‌وله آلمان روز گذشته اعلام کرد شرکت‌های این کشور آماده‌اند تا در صورت لغو تحریم‌ها تجارت با ایران را افزایش دهند. در سال 2014 حجم تجارت میان دو کشور 3 میلیارد دلار بوده است. سخنگوی اتحادیه تجارت خارجی مستقر در برلین گفت: ایران در زمینه صنعت خودرو و بخش انرژی پتانسیل بسیار خوبی دارد و در صورت رفع تحریم‌ها اقتصاد آلمان باید از این فرصت استفاده کنند. از سوی دیگر بنیاد مطالعات خاورمیانه و خاور‌نزدیک که مقر آن در برلین قرار دارد از دولت آلمان درخواست کرده است که فرآیند لغو تحریم‌ها را تسریع بخشند.
براساس گزارش‌ها «هلنا رنگ» رئیس این نهاد گفته است که دولت باید به شرکت‌ها کمک کند زودتر به تجارت با ایران نزدیک شوند. وی افزود نمایندگان دولت آلمان هم باید به ایران سفر کنند. همسایه‌های اروپایی ما مدت‌ها است این کار را می‌کنند اما شرکت‌های آلمانی فعلا در مرحله آغازین کار هستند.

ایران جایگزین روسیه برای خرید گاز؟

در شرایطی که تحریم‌های روسیه صدور نفت و گاز این کشور به‌خصوص به اروپا را با دشواری‌های فراوان همراه کرده است ایران ممکن است بتواند گاز اروپا را تامین کند. یک مقام عضو کمیسیون توسعه و گسترش انرژی اتحادیه اروپا گفت: در حالی که واردات گاز از روسیه به کشورهای اروپایی کاهش چشمگیری داشته است اتحادیه اروپا با توجه به شکستن یخ روابطش با تهران سعی دارد طرح واردات گاز از ایران را هرچه سریع‌تر عملی کند. در صورت برداشته شدن این مشکلات ایران نخستین گزینه اتحادیه اروپا برای واردات گاز و کاهش وابستگی اروپا به گاز روسیه در یک برنامه میان‌مدت است و انتقال گاز ایران به اروپا به آسانی امکان‌پذیر خواهد بود. در حال حاضر روسیه بزرگ‌ترین صادرکننده گاز به کشورهای عضو اتحادیه اروپا با ارزش تقریبی سالانه 80 میلیارد دلار به‌حساب می‌آید. همچنین رویترز اعلام کرد اسنادی در دست دارد که نشان می‌دهد که اتحادیه اروپا قصد دارد از یک کشور غیراروپایی مثل ایران گاز وارد کند. به گفته یکی از مقامات اتحادیه اروپا در صورت برداشته شدن تحریم‌ها، ایران نخستین گزینه اتحادیه اروپا برای واردات گاز و کاهش وابستگی اروپا به روسیه در این زمینه است.
در این زمینه وزیر نفت ایران گفت: ایران همیشه مایل است به‌عنوان کشوری که قابلیت تامین گاز در احجام بسیار بزرگ را دارد در بازار اروپا چه به شکل خط لوله و چه به شکل LNG حضور داشته باشد. با بهره‌برداری از فازهای جدید پارس جنوبی، از سال آینده گاز اضافه برای صادرات خواهیم داشت. البته در این میان شرقی‌ها نیز بیکار ننشسته‌اند و روز یکشنبه چین اعلام کرد قصد سرمایه‌گذاری،جهت احداث یک خط لوله با هزینه‌ای 2 میلیارد دلاری، برای انتقال گاز ایران به پاکستان را دارد.

آذربایجان برای گاز ایران دعوت‌نامه فرستاد

مقامات جمهوری آذربایجان پیش از تعلیق کامل تحریم‌های بین‌المللی علیه تهران، برای گازهای ترش پارس جنوبی ایران دعوت نامه ارسال کرده‌اند و خواستار مشارکت جدی ایران در خطوط لوله صادرات گاز طبیعی به کشورهای عضو اتحادیه اروپا شده‌اند. لیزا گیورت، سخنگوی طرح اجرای خط لوله گازی ترنس آناتولین با بیان اینکه این خط لوله که گاز آذربایجان را به بازارهای اروپا ترانزیت خواهد کرد، به‌عنوان یک منبع جایگزین با گاز روسیه و کاهش وابستگی اروپا به گاز این کشور در نظر گرفته می‌شود، تاکید کرده است: درهای ورود و مشارکت در این طرح به روی سهامداران تازه از جمله ایران باز است.
رونق عبدالله‌یف، رئیس شرکت دولتی نفت آذربایجان (سوکار) هم هفته گذشته به خبرنگاران گفته بود: اگر ایران در آینده گاز داشته باشد، گزینه‌ای دیگر به جز استفاده از خط لوله ترانس آناتولین برای عرضه گاز به بازار اروپا ندارد.
خط لوله گازی ترنس آناتولین قرار است تا اواسط سال ٢٠١٨ میلادی، سالانه ١٦ میلیارد مترمکعب گاز فاز دوم میدان شاه دنیز را واقع در بخش آذری دریای خزر به اروپا ترانزیت کند. نمودار فوق بیانگر تغییر واردات در 20 سال اخیر است که نشان می‌دهد سهم غرب در واردات کاسته شده و سهم چین و کره افزایش یافته است.

بازگشت به دوران خوب فروش نفت

تولید نفت ایران در سال‌های اخیر به کمترین میزان رسیده است. مشکلات ایجاد شده برسر فروش نفت از یکسو و کم شدن سرمایه‌گذاری روی صنعت نفت ایران از سوی دیگر موجب مشکلاتی برای ایران شده است. از سوی دیگر حجم بسیاری از نفت فروخته شده که مبلغ آن هنوز به ایران پرداخت نشده است. گزارش‌ها نشان می‌دهد فقط کشور هند 8/8 میلیارد دلار بابت خرید نفت به ایران بدهکار است. خبرگزاری رویترز اعلام کرد که نیرمالا سیثارامان وزیر تجارت هند روز جمعه در پارلمان هند گفت: این کشور 8.8 میلیارد دلار بدهی نفتی به ایران دارد. ایران یکی از صادرکنندگان عمده نفت به هند است اما پرداخت وجوه نفت خریداری شده از ایران به دلیل تحریم‌های ضد ایرانی، با دشواری همراه است. پالایشگاه‌های هندی 45 درصد از وجوه نفت خریداری شده از ایران را با استفاده از روپیه در حساب این کشور در بانک «یو سی او» هند ذخیره می‌کنند، اما 55 درصد آن پرداخت نشده باقی می‌ماند. از سوی دیگر رویترز به نقل از منابع بازار نفت مدعی شد، ایران حداقل 30 میلیون بشکه نفت خود را روی آب در نفتکش‌های غول‌پیکر خود ذخیره‌سازی کرده است. به نوشته این گزارش، ایران نفت تولیدی خود را روی آب‌های ساحلی این کشور و عمدتا در نفتکش‌های شرکت ملی نفتکش ایران ذخیره کرده است. یک منبع آگاه در صنعت کشتیرانی گفت: 15 فروند از نفتکش‌های بسیار بزرگ شرکت ملی نفتکش ایران با ظرفیت 2 میلیون بشکه برای ذخیره‌سازی روی آب اختصاص یافته‌اند. گزارشی که فایننشال تایمز از آن به‌عنوان حمله 30 میلیون بشکه‌ای ایران به بازار نفت در صورت لغو تحریم‌ها یاد کرده است.

خوش‌بینی عمان

تجار و اقتصاددانان کشور عمان از بیانیه لوزان اظهار امیدواری کردند و نسبت به آینده خوش‌بین هستند. فابیو اسکسیاولانی رئیس سرمایه‌گذاری عمان گفت: «توافق بین ایران و 6 قدرت جهان فرصت‌های بی‌شماری برای تمامی منطقه و به‌خصوص عمان می‌گشاید.» وی افزود: «عمان می‌تواند شرایطی به وجود آورد که کسب‌وکار ایران و شرکت‌های عمانی مزیت طبیعی در معامله با کشور‌های شمال خلیج فارس داشته باشد. به عبارت دیگر، عمان می‌تواند کانالی برای پیوستن ایران به اقتصاد جهانی باشد.» وی افزود: «ایران کشوری با جمعیت فراوان، ذخایر نفتی بسیار، منابع مالی قابل توجه و افراد متخصص فراوان است.»
براساس آخرین آمار‌ها واردات عمان از ایران در سال 2013، 77میلیون و 215 ریال عمان بود که نسبت به سال پیش از آن 172/2 درصد افزایش داشته است. عمان در سال 2013، به ایران 26میلیون و 124 ریال عمان صادر کرد که نسبت به سال 2012، 8/4درصد افزایش داشته است. ماه اکتبر گذشته، 6 تفاهم‌نامه بین ایران و عمان امضا شد تا روابط تجاری دو کشور بهبود یابد. ناصر سعیدی اقتصاددان سابق مرکز مالی بین‌المللی دبی گفت: «قبل از وضع تحریم‌ها، امارات شریک عمده تجاری ایران بود و با لغو این تحریم‌ها این تجارت با سرعت بیشتری نسبت به قبل افزایش می‌یابد و همه کشور‌های حوزه خلیج‌فارس از آن منتفع می‌شوند.»