بنابر آماری که در گزارش عملکرد سالانه وزارت صنعت و معدن و تجارت منتشر شده، شرکت‌های خودروساز کشور توانسته‌اند در سال 2014 میلادی نزدیک به 1/1 میلیون دستگاه انواع خودرو اعم از سواری و تجاری و عمومی را به تولید برسانند، در نتیجه 46/7 درصد در مقایسه با سال 2013 رشد تیراژ را تجربه کنند.
تولید 1/1 میلیون دستگاهی خودرو در کشور سبب شده تا «ایران» در سال 2014 در جمع 20 خودروساز بزرگ جهان قرار گیرد و رتبه هجدهم را نصیب خود کند، آن هم در شرایطی که طی سال‌های 2012 و 2013 میلادی یکی سخت‌ترین دوران‌های خود را در حوزه تولید، پشت سر گذاشت.

سال اوج‌گیری خودروسازان

وزارت صنعت، اما در گزارش خود، به روند تولید صنعت خودرو در کشور از سال 2010 تا 2014 اشاره و علاوه‌بر آن، رتبه جهانی این صنعت را طی سال‌های موردنظر، اعلام کرده است. بر این اساس، خودروسازان ایرانی توانسته‌اند در سال 2010 میلادی (مطابق با سال 1389 شمسی) در جایگاه سیزدهم جدول رده‌بندی خودروسازان دنیا قرار بگیرند، رتبه ای که نشان داد صنعت خودرو کشور حداقل در «تیراژ» می‌تواند حرفی برای گفتن داشته باشد. همچنین آن طور که وزارت صنعت گزارش داده، خودروسازی ایران توانسته تیراژ خود را در سال 2014 میلادی 14/7 درصد در مقایسه با سال قبل از آن افزایش دهد. هر چند رتبه سیزدهم دنیا، در سال 2011 نیز برای خودروسازی ایران تکرار شده است، اما آمارها می‌گویند، صنعت خودرو کشور بهترین دوران خود را در همین سال تجربه کرده است. سال 2011 میلادی (1390 شمسی)، سالی که جاده مخصوصی‌ها توانستند بیش از یک میلیون و 650‌هزار دستگاه انواع خودرو را به تولید رسانده و رکوردی قابل قبول را از خود به جا بگذارند. این حجم تولید سبب شد خودروسازان ایرانی جایگاه سیزدهم خود را حفظ کرده و علاوه‌بر آن، 3/1 درصد به تیراژ خود در مقایسه با سال 2010 میلادی بیفزایند. اگرچه گمان می‌رفت صنعت خودرو کشور بتواند تیراژ خود را در سال‌های بعد نیز افزایش داده و جایگاه جهانی‌اش را بهبود ببخشد، اما مجموعه اتفاقات داخلی و خارجی که رخ داد، مسیر جاده مخصوصی‌ها را ناهموار و آنها را از روزهای اوج شان دور کرد. اوضاع به شکلی پیش رفت که خودروسازی ایران نه تنها نتوانست رکورد تولید یک میلیون و 650 هزار دستگاهی‌اش را بشکند؛ بلکه افتی شدید را نیز در کارنامه‌اش ثبت کرد و حتی تا ورطه ورشکستگی و بحران نیز پیش رفت.

سال‌های سقوط

آغاز بحران در خودروسازی ایران ، در اوایل سال 2012 میلادی کلید خورد و با وجود آنکه خیلی‌ها پیش تر بابت بروز این بحران هشدار داده بودند، اما گوش شنوا نبود تا اینکه تولید به نصف رسید. تحریم‌های بین‌المللی و رفتن خودروسازان بزرگ از ایران از یک سو و سختگیری‌های داخلی از سوی دیگر، صنعت خودرو کشور را در بحرانی‌ترین دوران خود (پس از جنگ) فرو برد و دو سال نفس گیر را نصیب جاده مخصوصی‌ها کرد. اوضاع به حدی بحرانی شد که رتبه خودروسازی ایران در سال 2012 میلادی از سیزدهم به هجدهم نزول کرد تا مشخص شود توان «جاده مخصوصی‌ها» تا چه حد افت کرده است. بنابر گزارش وزارت صنعت، حجم تولید خودروسازان داخلی در سال 2012 میلادی 39،3 درصد کاهش پیدا کرد و در نتیجه این افت شدید، رتبه صنعت خودرو ایران با پنج پله نزول نسبت به سال 2011 به هجدهم رسید. یکی از اتفاقات ناخوشایند خودروسازی ایران در سال 2012 میلادی، رفتن پژوی فرانسه و قطع ارتباط این شرکت با ایران خودرو بود، چه آنکه این اتفاق، کاهش شدید تولید را به دنبال داشت. پژو که بزرگ‌ترین شریک صنعت خودرو ایران به‌شمار می‌رفت و نزدیک به 25 سال با ایران خودرو همکاری داشت، ناگهان و تنها به دلیل اینکه جنرال موتورز آمریکا بخشی از سهامش را خریده بود، چمدان‌هایش را بست و با آبی‌های جاده مخصوص وداع کرد. رفتن پژو، نه تنها افت شدید تولید را برای ایران خودرو به‌عنوان بزرگ‌ترین خودروساز ایران، به ارمغان آورد؛ بلکه به توقف تولید برخی خودروها از جمله پژو 206 و پژو 207 نیز انجامید. ایران خودرویی‌ها البته توانستند 206 را دوباره تولید کنند اما 207 برای همیشه از جاده مخصوص رفت. در همین حال بحران تولید در صنعت خودرو ایران فقط به سال 2012 ختم نشد، چه آنکه در سال 2013 نیز تیراژ خودروسازان نزولی شد. در این سال، نه تنها ایالات‌متحده آمریکا خودروسازان ایرانی را مشمول تحریم کرد؛ بلکه رنو به‌عنوان دیگر شریک بزرگ جاده مخصوصی‌ها نیز تحت‌تاثیر این تحریم، فعالیت‌هایش را در ایران به حالت تعلیق درآورد. طبق گزارش وزارت صنعت، تیراژ خودروسازان کشور در سال 2013 و نسبت به سال قبل از آن، 25/6 درصد افت کرده و رتبه «ایران» در جدول رده‌بندی خودروسازان بزرگ دنیا نیز دو پله سقوط می‌کند. به عبارت بهتر، خودروسازی ایران در سال 2013 میلادی، در جایگاه بیستم دنیا قرار می‌گیرد؛ یعنی هفت پله سقوط در مقایسه با سال‌های 2010 و 2011. به اعتقاد کارشناسان، تحریم‌های داخلی و خارجی، اصلی‌ترین دلایل سقوط رتبه جهانی ایران در سال‌های 2012 و 2013 به‌شمار می‌روند، تحریم‌هایی که به خروج شرکای خارجی از جاده مخصوص و کاهش نقدینگی خودروسازان انجامیده و دورانی دشوار را برای دومین صنعت بزرگ کشور رقم زد. همچنین آن طور که خودروسازان روایت می‌کنند، مشکلاتی مانند سود بالای بانکی، افزایش نرخ ارز، وضع قوانین دست و پاگیر و همچنین رشد قیمت مواد اولیه کار را بر آنها سخت کرد و اجازه نداد روند صعودی تولید ادامه یابد.

سال صعود

اما هرچه سال‌های 2012 و 2013 برای خودروسازی ایران ناگوار بود، سال 2014 روزهای خوبی را برای آنها رقم زد. در این سال (مطابق با 1393 شمسی)، خودروسازان کشور توانستند با فاصله گرفتن از روزهای بحران، به‌تدریج بر مشکلات تولید فائق آمده و تیراژ خود را در مسیر صعود قرار دهند. بنابر آمار وزارت صنعت، طی سال 2014 میلادی، تولید خودرو در ایران 46/7 درصد در مقایسه با سال قبل از آن رشد کرده است. خودروسازی ایران همچنین توانسته دوباره به جایگاه هجدهم خود در جمع سازندگان خودرو دنیا بازگردد و خود را آماده پس گرفتن جایگاه سیزدهمی‌اش در سال‌های 2010 و 2011 بکند. جرقه این اتفاق، پس از توافق هسته ای ژنو میان ایران و غرب در اواخر سال 2013 میلادی (آذر ماه سال 92) زده شد، چه آنکه ایالات‌متحده آمریکا تحریم علیه خودروسازان ایرانی را لغو کرد و در نتیجه مقدمات رشد تیراژ فراهم شد. به عبارت بهتر، با لغو این تحریم خودروسازان توانستند بار دیگر و پس از چند ماه، دوباره روند تامین قطعات‌شان را بهبود بخشیده و در نتیجه تیراژشان را بالا ببرند. از آن سو البته اتفاقات اقتصادی مانند تثبیت نرخ ارز نیز به نوبه خود بر صعودی شدن تولید اثر گذاشت و تا حدی از دغدغه‌های مالی خودروسازان کاست. در مجموع، اتفاقات سیاسی و اقتصادی که طی یک سال و نیم گذشته رخ داد، به صعود دوباره خودروسازی ایران کمک کرد و اوضاع به شکلی پیش رفت که در حال حاضر «جاده مخصوصی‌ها» دیگر با «بحران تولید» روبه‌رو نیستند.
با توجه به روند فعلی، باید منتظر ماند و دید آیا خودروسازی ایران می‌تواند طی سال‌های آینده جایگاه خود را در رده‌بندی کشورهای سازنده خودرو، بهبود بخشیده و روزی در جمع 10 خودروساز بزرگ جهان قرار بگیرد.