طرح تحریم نفت ایران از سال 2011 توسط اتحادیه اروپا و سازمان ملل کلید خورد و از سال 2012 به‌طور کامل صنعت نفت کشورمان تحت تاثیر این تحریم‌ها قرار گرفت؛ به‌طوری‌که صادرات نزدیک به 2/5 میلیون بشکه‌ای نفت ایران در زمان پیش از تحریم‌ها در جولای سال 2012 به کمتر از یک میلیون بشکه در روز رسید. چراکه با تحریم‌ خرید نفت ایران توسط غرب، کشورهای خریدار نفت کشورمان واردات خود را کاهش دادند و حتی برخی متوقف کردند. به موازات این تحریم، غرب بیمه نفتکش‌هایی که کار نقل و انتقال نفت ایران را به عهده داشتند لغو کرد و همین کار صادرات نفت ایران را دشوارتر کرد، چراکه در نبود بیمه کمتر نفتکشی حاضر به حمل نفت ایران می‌شد.

اما کاهش صادرات همه ماجرا نبود، صنعت نفت ایران در این دوران شاهد خروج شرکت‌های بزرگی بود که علاوه بر سرمایه، فناوری استخراج و تولید را به کشورمان آورده بودند.

در حال حاضر مذاکرات کشورمان با گروه 1+5 برای تنظیم متن توافق نامه ادامه دارد و ایران شرط لغو یکباره تحریم‌ها را بزرگ‌ترین‌ شرط رسیدن به توافق نهایی اعلام کرده است. هر چند این مذاکرات به پایان نرسیده اما تحت تاثیر فضای مثبت و خوش‌بینی به مذاکرات، شرکت‌های بزرگ نفتی و مشتریان سابق نفت ایران برای رفع تحریم‌ها خود را آماده کرده‌اند و مذاکراتی را که تا چند ماه پیش در پشت پرده در جریان بود به شکل آشکارتری برای از سرگیری خرید نفت و مشارکت در پروژه‌های نفتی کشورمان ادامه می‌دهند یا به قول عباس شعری مقدم، مدیر عامل شرکت پتروشیمی، شرکت‌های خارجی در صف ورود به کشورمان «زنبیل» گذاشته‌‌اند. در ادامه به بررسی 5 سیگنالی که نشان از شکستن آرام و غیر‌رسمی تحریم نفت ایران است، پرداخته ایم. این سیگنال‌ها مربوط به حضور برخی مشتریان جدید نفتی، علاقه برای سرمایه‌گذاری در صنعت نفت ایران و افزایش تولید نفت است.

آفریقا خواهان نفت ایران

در نیمه اول اردیبهشت‌ سال جاری تهران میزبان تینا جومت پترسون، وزیر انرژی آفریقای جنوبی بود. وزیر انرژی بزرگ‌ترین‌ مصرف‌کننده نفت در قاره سیاه با وزیر نفت کشورمان، بیژن زنگنه دیدار و گفت‌وگو کرد و هر دو طرف مذاکره از توافق برای افزایش همکاری‌ها در حوزه انرژی خبر دادند. حدود یک هفته بعد از این دیدار آفریقای جنوبی اعلام کرد که آماده از سر‌گیری واردات نفت از ایران است.

پیش از شروع تحریم‌ها، ایران بزرگ‌ترین‌ تامین‌کننده نفت آفریقای جنوبی بود؛ به‌طوری‌که براساس آمار اداره اطلاعات انرژی آمریکا، 27 درصد نفت وارداتی این کشور از ایران خریداری می‌شده و در سال ۲۰۱۱ میلادی، آفریقای جنوبی با واردات روزانه حدود 100 هزار بشکه نهمین مشتری بزرگ نفت ایران بوده است؛ اما با افزایش تحریم‌ها از سال 2011 آفریقای جنوبی واردات نفت خود از ایران را کاهش داد به‌طوری‌که در جولای 2012 واردات خود را از کشورمان متوقف کرد. در این راستا سید محسن قمصری، مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران گفته است: بخشی از بازار صادرات خام ایران در دوران پیش از تحریم مربوط به قاره آفریقا بوده است که آن را احیا خواهیم کرد.

لهستان؛ اولین مشتری اروپایی نفت ایران

در اولین هفته از اردیبهشت ماه خبرگزاری رویترز از قانون شکنی یک پالایشگاه لهستانی خبر داد و اعلام کرد که پالایشگاه «پی‌کی‌ان‌اورلن»، بزرگ‌ترین پالایشگاه نفت لهستان، یک محموله میعانات گازی ایران را برای پالایشگاه مازیکیای خود در لتونی ترانزیت کرده است. حجم این محموله به گفته تاجران نفتی 122 هزار تن برآورد شده است.

هرچند که در زمان انتشار این خبر مسوولان پالایشگاه نامبرده از هرگونه اظهارنظر در این‌باره خودداری کردند و حتی مسوولان ایرانی نیز این خبر را تکذیب کردند، اما تنها 10 روز بعد از آن هیاتی 80 نفره از تجار و مقامات لهستانی عازم ایران شد. امیر‌حسین زمانی‌نیا، معاون امور بین‌الملل وزیر نفت بعد از این دیدار از مذاکره فشرده با کشورهای اروپایی خبر داد و گفت: امکان استفاده از نفت خام ایران در پالایشگاه‌های لهستان در سفر هیات‌ تجاری این کشور به ایران مورد بررسی قرار گرفت.

بازگشت نفتکش‌های خارجی به پایانه‌های نفتی ایران

همزمان با تحریم خرید نفت ایران، نفتکش‌هایی نیز که کار حمل و نقل نفت ایران را به عهده داشتند از این کار منع شدند و طی این چند سال پایانه‌های نفتی ایران شاهد حضور هیچ نفتکش غیر‌ایرانی نبوده است. اما به نظر می‌رسد این رویه طی چند ماه اخیر تغییر کرده به‌طوری‌که یک مدیر ارشد در شرکت ملی نفت ایران در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر از بازگشت قابل توجه کشتی‌های نفتکش خارجی برای حمل و بارگیری نفت خام صادراتی ایران به پایانه‌های نفتی کشور در منطقه خلیج‌فارس خبر داده است.
این مقام مسوول در شرکت ملی نفت ایران با بیان اینکه از حدود یک سال گذشته تاکنون با توافق انجام گرفته با ژاپن، کشتی‌های نفتکش طرف قرارداد با پالایشگاه‌های ژاپنی به ورود به پایانه‌های نفت ایران و حمل طلای سیاه صادراتی کشور اقدام کرده‌اند، تصریح کرد: با این وجود در طول چند ماه اخیر پایانه‌های نفتی کشور شاهد بازگشت کشتی‌های نفتکش طرف قرارداد با پالایشگاه‌های ترکیه و چین است.

خیز ایران برای افزایش تولید

طی چند سال اخیر با محدود شدن بازار نفت ایران، کشورمان مجبور به کاهش تولید شد. به‌طوری‌که از تولید نزدیک به 4 میلیون بشکه در روز، بعد از تحریم‌ها به حدود 2/7 میلیون بشکه رسید. اما طبق آخرین گزارش اوپک، ایران در ماه آوریل 45 هزار بشکه بر تولید روزانه نفت خود افزوده است که این می‌تواند نشان از آمادگی ایران برای افزایش تولید بعد از تحریم‌ها باشد. بر اساس این گزارش، ایران در ماه پیش میلادی 2/824 میلیون بشکه در روز نفت تولید کرده که بیشترین مقدار از آغاز سال 2015 تا کنون بوده است. از طرفی زنگنه طی یک ماه اخیر بارها از آمادگی ایران برای افزایش تولید و بازگشت به میزان قبل از تحریم‌ها بعد از رفع تحریم‌ها خبر داده است.

آمادگی سرمایه‌گذاران خارجی برای بازگشت به ایران

یکی از محورهای تحریم نفت ایران مربوط به شرکت‌های خارجی بود که در این صنعت فعالیت داشتند. در واقع اتحادیه اروپا و آمریکا تهدید کردند که هر شرکتی با ایران همکاری داشته باشد با تحریم‌های غرب مواجه می‌شود. اما طی یک سال اخیر به خصوص بعد از توافق لوزان شرکت‌های خارجی که پیش از این از ترس تحریم‌های غرب به‌طور پنهانی با ایران مذاکره می‌کردند به شکل آشکار برای ورود به صنعت نفت ایران ابراز علاقه می‌کنند.

وزیر نفت در یک ماه اخیر دو سفر خارج از کشور داشته و برای مشارکت در صنعت نفت ایران مذاکراتی انجام داده است. اولین سفر به چین و دومین سفر به آلمان بود. زنگنه در این سفر برای حضور پر‌رنگ‌تر شرکت‌های چینی و آلمانی در ایران مذاکره کرد. زنگنه سفر خود به آلمان را قدمی رو به جلو برای عصر پس از تحریم‌ها توصیف کرد. علاوه بر این، مقامات برخی کشورهای خارجی طی یک ماه اخیر با سفر به ایران برای حضور در پروژه‌های نفتی کشورمان ابراز علاقه کرده‌اند. در این بین نمایشگاه بین‌المللی نفت، گاز و پتروشیمی که اخیرا در تهران برگزار شد، میزبان تعداد زیادی از شرکت‌های فعال در این صنعت بود. بسیاری از شرکت‌های خارجی با حضور در این نمایشگاه برای افزایش همکاری با ایران بعد از تحریم‌ها ابراز علاقه کردند.