شفاف‌سازی بازار بعد از مساله خوراک به دومین خبر داغ محافل اقتصادی کشور در زمینه صنعت پتروشیمی بدل شده است روزها وماه‌ها از زمانی که نخستین بار مساله خوراک در محافل پتروشیمی مطرح شد می‌گذرد اما هنوز راهکاری برای این موضوع پیدا نشده است و تمام نگرانی تولید‌کنندگان و مشتریان دایمی پتروشیمی این است که مبادا موضوع ارایه محصولات پتروشیمی در بازار بورس نیز به معضلی چون تامین خوراک و قیمت آن تبدیل شود.

 اگر چه بر اساس فاکتورهای ارایه کالا، عملا همه محصولات پتروشیمی قابل عرضه در بازار بورس نیست عدم زیر ساخت‌های نظارتی و ضعف شدید در این سیستم، گریزی جز عرضه در بورس را برای آشفته‌بازار پتروشیمی باقی نمی‌گذارد. در روزهای گذشته مساله خروج با یاقی ماندن محصولات پتروشیمی در بورس به مجادله میان افراد مختلف تبدیل شد اما صنعت پتروشیمی از این حضور یا خروج تا چه اندازه منتفع خواهد شد؟ حلقه مفقوده‌یی که اکنون در این مباحث وجود دارد این است که جدا از مسایلی که بازار بورس به واسطه خروج یا حضور محصولات پتروشیمی با آن درگیر خواهد شد این صنعت در کشور که در حال حاضر به اندازه کافی با مشکلات فراوان دست‌وپنجه نرم می‌کند چه سرنوشتی پیدا خواهد کرد؟ «تعادل» برای یافتن پاسخ سراغ صاحب‌نظران در این حوزه رفته است.

یک منبع آگاه در این حوزه که به واسطه برخی از ملاحظات نخواست نامش فاش شود به «تعادل» می‌گوید: «اساسا محصولات پتروشیمی از دیدگاه کالاهای بورسی از فاکتور عرضه در بازار بورس برخوردار نیستند، محصولات عرضه شده در بازار بورس باید از ویژگی تنوع کم و حجم بالای معامله در بازار برخوردار باشند» در واقع این مسوول صنعت‌پتروشیمی کشور اعتقاد دارد که عرضه محصولات پتروشیمی در بورس راه‌حلی مقطعی محسوب می‌شود، اما او بر اساس تجربه و نوع فعالیت خود که متمرکز بر صنعت پتروشیمی است به ما می‌گوید: «نمی‌توان به صورت قطعی گفت که عرضه محصولات پتروشیمی در بازار بورس به نفع یا ضرر صنعت پتروشیمی است، اما همین که اکنون چنین بحث‌هایی در می‌گیرد نشان‌دهنده این است که ما زیرساخت‌های نظارتی مناسب برای بازار پتروشیمی مستقل که صنعت را نیز پویا‌تر کند، نداریم.» او ادامه می‌دهد: «عرضه محصولات پتروشیمی در بازار بورس نقش مسکن برای درد را دارد و مشکل ما را در آینده حل نخواهد کرد» این منبع آگاه در ادامه به میزان پایین عرضه و تقاضای برخی کالاها و نیز تنوع زیاد برخی دیگر از محصولات پتروشیمی اشاره کرد و افزود: در واقع محصولات پتروشیمی فاکتورهای عرضه در بازار را یا به دلیل پایین بودن حجم معاملات یا تنوع بسیار زیادی که در تولید و نیز حجم متفاوت معاملاتی آنها ندارند.» این فعال و مدیر صنعت پتروشیمی اظهار می‌کند: «صرف‌نظر از اینکه عرضه در بازار، اکنون قانونی است که باید رعایت شود به‌طور کلی نمی‌توان محصولات پتروشیمی را به عنوان محصولاتی که قابلیت عرضه در بازار را دارند محسوب کرد. به‌نظر من باید به دنبال تامین زیرساخت‌های لازم باشیم که بازار صنعت پتروشیمی و اقتصاد مسموم خود را از فضای دلالی کنونی نجات دهیم.»

مجلس شورای اسلامی نیز وزنه‌یی تاثیرگذار در بازار پتروشیمی است که صنعت آن را به‌طور کلی تحت‌تاثیر خود قرار می‌دهد. از آنجایی که بیشترین اظهارنظرها در مورد ماندن یا نماندن محصولات پتروشیمی در بورس از سوی کسانی صورت می‌گیرد که بیش از آنکه در این صنعت باشند، در بازار بورس حضور دارند، سراغ نادر فریدونی رییس کمیته نفت و پتروشیمی کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی نیز رفتیم تا نظر او را به عنوان نماینده در این حوزه جویا شویم. او در پاسخ به این سوال که عرضه محصولات پتروشیمی در بازار بورس به نفع صنایع پتروشیمی است یا نه؛ می‌گوید: «من با الزام عرضه محصولات پتروشیمی در بازار بورس مخالفم، چرا که عرضه محصولات کلان در این بازار قابل بحث است و در مورد کالاها و محصولاتی مانند پتروشیمی که نرخ تولید آنها بسیار پایین است، قابل بررسی نیست.»

این نماینده مجلس در ادامه در اظهارنظری که مقداری مبهم به نظر می‌رسد، اظهار می‌کند: «از طرفی باید این حق را به تولید‌کنندگان بدهیم که محصولاتی که می‌خواهند به بورس عرضه کنند و محصولاتی که نمی‌خواهند را به روش سابق به فروش برسانند.»

 در واقع این نماینده مجلس با الزام فروشندگان محصولات پتروشیمی به حضور در بورس مخالفت دارد اما معتقد است «فرآیند این بازار اکنون به مردم کمک می‌کند تا از نحوه خریدوفروش محصولات پتروشیمی آگاه شوند.» او در ادامه بیان می‌کند: «کشور ما جز بورس زیرساخت دیگری را برای کنترل بازار در اختیار ندارد و عرضه محصولات پتروشیمی در بورس در حال حاضر جنبه رسمی‌تری به آن می‌بخشد» فریدونی در ادامه اظهارات خود به استدلالی برای حضور محصولات پتروشیمی در بازار اشاره می‌کند که با استدلال احمد مهدوی رییس انجمن کارفرمایان صنعت پتروشیمی مطابقت دارد.

مهدوی نوزدهم اردیبهشت و کمی بعد از مطرح شدن پیشنهاد خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا به فارس گفته بود: «در بورس کالا قیمت‌ها باید براساس عرضه و تقاضای آزادانه خریداران و فروشندگان کشف می‌شود، پس محدود کردن و اعمال برخی محدودیت‌ها که به بورس تحمیل می‌شود، کارایی این بازار شفاف را کاهش می‌دهد.»

قسمت دوم صحبت‌های احمد مهدوی سردرگمی صنعت پتروشیمی ایران برای یافتن بازار مستقلی برای محصولات خود را بیش از پیش نشان می‌دهد. از طرفی پتروشیمی‌ها خواهان حضور در بورس هستند و از طرفی آنها نمی‌توانند با محدودیت‌هایی که این حضور برایشان به همراه خواهد آورد، کنار بیایند.

شاید به همین دلیل است که رییس کمیته پتروشیمی کمیسیون انرژی مجلس در انتهای صحبت‌های خود بیان می‌کند که اگر اجباری برای تولید‌کنندگان پتروشیمی برای حضور در بورس وجود نداشته باشد با آن موافق است اما اجباری شدن آن مخالفت او را به همراه خواهد داشت. در همین زمینه سیدعلی حسینی مشاور مالی و اقتصادی هلدینگ خلیج‌فارس نیز به اعمال محدودیت‌ها در این بازار اعتراض کرده است.

با این اوصاف نوپا بودن برخی از واحدهای تولیدی ایران در صنعت پتروشیمی و عدم تطابق میزان عرضه و تقاضا باعث شده است که بسیاری حضور پتروشیمی در بورس را به نفع این صنعت ندانند، از طرفی دلال‌بازی‌های موجود در این بازار باعث شده است که بسیاری تنها مفر از میان دست این افراد را باقی‌ماندن محصولات پتروشیمی در بورس بدانند. آشفته‌بازار حضور یا عدم حضور پتروشیمی‌ها به نقطه‌یی رسیده که در حالی که رییس کمیته پتروشیمی مجلس شورای اسلامی از مخالفت با حضور اجباری پتروشیمی‌ها در بورس می‌گوید روز سه‌شنبه محمد فطانت رییس سازمان بورس کشور تمامی تولید‌کنندگان صنعت پتروشیمی را ملزم به عرضه محصولات خود در بازار بورس کرده و عدم آن را تخلف بخواند. فطانت افزایش نظارت بر بازار و رقابت سالم بین تولید‌کنندگان را دلیل این الزام خوانده است. پناهیان معاون بورس کالا نیز قبل از صدور این بخشنامه دلایل سازمان متبوعه‌اش برای الزام تولید‌کنندگان پتروشیمی به حضور در بورس را «جلوگیری از رانت‌خواری» اعلام کرده بود.

 صنعت پتروشیمی ایران اکنون در وضعیتی است که طبق گفت‌وگوی مدیرعامل سازمان منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس جنوبی زمان توسعه صنایع پایین دستی آن فرا رسیده است، طبق تازه‌ترین گزارش انجمن پتروشیمی خلیج‌فارس، پتروشیمی‌های جهان در سال 2014 تحت‌تاثیر بحران اقتصادی با رشد اقتصادی اندک 2.8درصدی مواجه بودند و در سرتاسر جهان پلاستیک‌ها با رشد 3.5درصدی بالاترین رشد ظرفیت را به‌خود اختصاص دادند. این رشد پیام مهمی برای ایران در توسعه صنایع پایین دستی و تکمیلی پتروشیمی محسوب می‌شود، طبق محاسبات و گزارش‌های جهانی اکنون اکنون بیشترین طرح‌های در دست ساخت در حوزه صنایع پایین دستی نفت و گاز و پتروشیمی به آسیا-پاسفیک تعلق دارد که ایران برای اینکه از این رقابت باز نماند، نیازمند تامین زیرساخت‌ است. زیرساخت‌هایی که داشتن بازاری مستقل و مطمئن و به‌دور از دست دلال‌ها یکی از ابتدایی‌ترین آن محسوب می‌شود.