رکود و افت معنادار تقاضا که دامنه آن به بیش از دو سال گذشته بازمی‌گردد، تعطیلی و خطر ورشکستگی بسیاری از واحدهای تولیدی پایین دست و بالادست زنجیره تولید، افت قیمت محصولات فولادی در بازارهای جهانی و خطرات دامپینگ این کالاها به بازارهای هدف از جمله ایران، رشد قیمت تمام شده فولاد تولید داخل (به دلیل افزایش قیمت انرژی و مواد اولیه) به رغم کاهش اجباری قیمت‌های فروش این محصول متاثر از رکود تقاضا و در نهایت کاهش حجم نقدینگی تولید‌کنندگان و ناتوانی آنها در تامین مواد اولیه که منجر به کاهش معنادار حاشیه سود واحدهای تولیدی شده از جمله مهم‌ترین‌ چالش‌ها و دغدغه‌هایی است که این روزها فعالان فولادی کشور با آن دست به گریبانند.

برای برون رفت از این شرایط ناخوشایند البته تلاش‌های گسترده و زیادی از جانب دولت و اعضای انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران و سندیکای تولید‌کنندگان لوله و پروفیل فولادی صورت گرفته و به دنبال آن برخی اقدامات حمایتی از جانب وزارت صنعت، معدن و تجارت اتخاذ شده که از آن جمله می‌توان به عدم تخصیص ارز مبادلاتی برای واردات و افزایش رقم تعرفه اشاره کرد؛البته برای حفظ تولید یکسان‌سازی نرخ ارز نیز در دستور کار دولت قرار دارد که به نظر می‌رسد با اعمال آن بسیاری از سوء‌استفاده‌ها به خصوص در حوزه فولاد حل شود. در این میان با آنکه وضع تعرفه را تنها راهکار به منظور حمایت و حفاظت هر چه بیشتر صنعت فولاد کشور در برابر خطرات مترتب بر دامپینگ محصولات فولادی نمی‌توان قلمداد کرد، اما همین اقدام شاید موثرترین و مستقیم‌ترین مسیری است که می‌توان پیش روی فعالان این صنعت در کوتاه‌مدت تا میان‌مدت قرار داد. چگونگی وضع تعرفه برای اثرگذاری بیشتر بر کاهش خطرات دامپینگ فولاد به کشور، محور میزگردی با حضور مدیر مسوول روزنامه «دنیای اقتصاد»، جمعی از تولیدکنندگان فولادی پایین دست و بالادست زنجیره تولید و مدیر کل حوزه صنایع معدنی و فلزی و لوازم خانگی وزارت صنعت، معدن و تجارت بوده است که هر کدام از طیف‌ها به بیان نظرات و انتقادات خود نسبت به این رخداد از حوزه فعالیت‌شان پرداخته‌‌اند که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.

تعیین استاندارد اجباری برای واردات فولاد

رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران که مدیر عامل بزرگ‌ترین‌ تولید‌کننده ورق فولادی کشور به‌شمار می‌رود در این میزگرد به بیان شرایط حاکم بر بازار فولاد و چالش‌های تولید در شرایط سخت رکود فعلی پرداخت. بهرام سبحانی با ارائه آمار تفصیلی شرایط تولید در بازار داخل و خارج را با هم مقایسه کرد و گفت: سال 90 قیمت سنگ‌آهن 168 دلار بر هر تن سی‌اف‌آر چین بود که در سال 94 این رقم به 47 دلار کاهش یافته است، اما در بازار داخل با رشد قیمت خرید سنگ‌آهن برای فولادی‌ها روبه‌رو بوده‌ایم به‌طوری که از 78 ریال بر تن بدون هزینه حمل، این رقم به 240 تومان در سال 94 افزایش یافته است. وی توضیح داد: همین روند متناقض درخصوص قیمت انرژی نیز حاکم است؛ چرا که در بازه زمانی مورد بررسی قیمت جهانی نفت از 115 دلار به حدود 57 دلار در هر بشکه کاهش یافته اما در ایران به‌عنوان مثال قیمت خرید گاز از 700 به 1580 ریال بر هر نرمال مترمکعب و قیمت خرید برق از 375 ریال بر هر کیلو وات ساعت به 621 ریال رسیده است. وی با بیان اینکه تمام گزارش‌های توجیه اقتصادی 50 سال گذشته ایجاد واحد‌های فولادی بر مبنای سنگ‌آهن و گاز بوده است،ادامه داد: متناسب با کاهش قیمت انرژی و سنگ‌آهن در بازارهای جهانی قیمت محصولات فولادی از جمله ورق نورد گرم نیز کاهش یافته اما در ایران قیمت انرژی و مواد اولیه افزایش و متاثر از رکود عمیق تقاضا، بهای محصولات فولادی کاهش یافته و فولادسازان را در شرایط بسیار سختی قرار داده است. رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد در ادامه به بیان ظرفیت تولیدی شرکت‌های فولادی داخل کشور در شرایط رکود اخیر پرداخت و افزود: با توجه به ظرفیت‌های نصب شده قابلیت عرضه محصولات فولادی تخت مشخص است که شرکت‌های داخلی از این ظرفیت‌ها با توان کامل بهره‌برداری نکرده‌اند به‌طوری که درخصوص محصولات گرم از 71 درصد از ظرفیت قابل عرضه به بازار استفاده شده و در مورد محصولات سرد این رقم معادل 49 درصد، گالوانیزه 45 درصد، محصولات رنگی 27 درصد و قلع اندود 54 درصد است. وی افزود: نکته مهم و قابل ذکر در این خصوص این است که در تک تک محصولات فوق اگر سهم شرکت فولاد مبارکه را 100 درصد در نظر بگیریم، ظرفیت قابل عرضه به بازار توسط شرکت‌های دیگر ارقام بسیار پایینی بوده وبا حدود 30 درصد ظرفیت است، بنابراین وضعیت رکود عمیق بازار داخل و از طرفی جذابیت بیشتر واردات منجر به کاهش بیش از پیش جذابیت تولید برای واحدهای داخلی شده است.

بلا‌استفاده بودن ظرفیت‌های نصب شده

مدیرعامل فولاد مبارکه در مورد چالش‌های صنعت فولاد کشور نیز به بیان برخی موارد پرداخت و خواستار چاره جویی هرچه سریع‌تر دولت در این خصوص شد. سبحانی گفت: بلااستفاده بودن ظرفیت‌های قابل عرضه محصولات نهایی تخت به میزان حدود 60 درصد یکی از مشکلات حال حاضر این صنعت به شمار می‌رود، در عین حال که به‌رغم اعمال تعرفه‌ها براساس مصوبه مورخ 4/ 12/ 1393 دولت، موارد متعددی از سوء‌استفاده برخی واردکنندگان مشاهده شده که با به کارگیری ترفندهای گوناگون به اظهار کالای خود در کدهای تعرفه‌ای که دارای حقوق بازرگانی پایین‌تر بوده و اضافه کردن عنصر BORON (بر) برای استفاده از تعرفه‌های پایین تر اقدام کرده‌اند. وی هشدار داد: شرایط حاکم بر بازار به دلیل پایین بودن قیمت محصولات وارداتی منجر به ناامیدی سرمایه‌گذاران از سرمایه‌گذاری در صنعت فولاد کشور شده که این امر توسعه کمی و کیفی این صنعت و دستیابی به اهداف چشم انداز 1404 را با چالش مواجه کرده است. مضاف بر این بالا بودن هزینه‌های تولید و عدم رقابت‌پذیری محصولات تولیدی با محصولات وارداتی، منجر به کاهش حاشیه سود شرکت‌های تولیدی شده که به تبع آن شرکت‌ها نتوانسته‌اند از ظرفیت نصب شده خود کامل استفاده کنند و چه بسا بعضا قصد خروج از این صنعت و واگذاری واحدهای تولیدی خود را دارند که این امر نیز می‌تواند آینده این صنعت را به مخاطره اندازد. رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد با اشاره به شرایط حاکم بر بازار صادرات فولاد دیگر کشورها نیز گفت: افت شدید ارزش پول ملی اوکراین، روسیه و ترکیه و تقویت دلار در مقابل یورو شرایط را برای ارزان فروشی این کشورها فراهم کرده است. تولیدکنندگان فولاد چین با استفاده از حمایت‌های دولتی، دریافت یارانه‌های تولید و مشوق‌های صادراتی و با توجه به کاهش نرخ رشد اقتصادی از 12 درصد به 7 درصد، مازاد تولید را به میزان 90 میلیون تن در سال 2014 با قیمت نازل به کشورهای دیگر صادر کرده‌اند و قصد دارند در سال 2015 نیز به این روند شدت بیشتری ببخشند. وی ادامه داد: از طرفی به دنبال اعمال تعرفه 186 درصدی ایالات متحده آمریکا روی محصولات کلاف گرم روسیه و کاهش شدید نرخ برابری روبل روسیه در مقابل دلار، صادرکنندگان توجه خود را به بازار کشورهای فاقد تعرفه‌های حمایتی از جمله ایران که از بُعد مزیت جغرافیایی بسیار حائز اهمیت است، معطوف کرده‌اند. همین امر باعث شده تا در سال گذشته به‌رغم رکود شاهد ورود بی‌رویه محصولات تخت که از تعرفه برخوردار نبودند، باشیم.

توجه جدی به وضعیت صنعت

علیرضا بختیاری، مدیر مسوول روزنامه «دنیای اقتصاد» در این میزگرد با اشاره به شرایط رکود و تبعات آن برای تولید‌کنندگان گفت: در حال حاضر به علت رکود حاکم بر اقتصاد، صنعت در شرایط مناسبی قرار ندارد که این امر می‌تواند تبعات اقتصادی واجتماعی در کشور داشته و باید جدی گرفته شود. وی هدف از برگزاری این نشست را ارائه راهکارهای اساسی از سوی مسوولان و تصمیم‌گیرندگان درخصوص صنعت فولاد کشور برشمرد و افزود: در این نشست خواستار بررسی اعمال ابزار حمایتی تعرفه‌ای در صنعت فولاد هستیم. بختیاری تصریح کرد: وظیفه ما به‌عنوان یک رسانه این است که سلایق و نظرات مختلف از بخش‌های گوناگون اعم از تولید در بخش‌های خصوصی و دولتی را جمع‌بندی، تحلیل و در نهایت اطلاع‌رسانی کنیم چرا‌که تجربه ثابت کرده تاکنون چنین میزگردهایی بسیار تاثیرگذار بوده است. وی تاکید کرد: به‌عنوان یک رسانه خواستار حمایت از بخش تولید کشور به‌ویژه بخش خصوصی هستیم.  

پایش مستمر ورودی و خروجی محصولات فولادی در سال جاری

مدیر کل صنایع معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت درخصوص ابزار حمایتی تعرفه اظهار کرد: در تمام دنیا یکی از ابزارهای حمایتی که متناسب با سیاست‌های دولت قابل تغییر است، موضوع تعرفه است و اصولا ماهیت آن به این دلیل اهمیت دارد که نقش کنترلی و مدیریتی در دامنه تغییرات رفتارهای سینوسی بازار دارد. وی ادامه داد: سال گذشته همزمان با بحث دامپینگی که رخ داد وزارتخانه وارد عمل شد و با جلسات مکرری که با انجمن‌ها و ذی نفعان حوزه فولاد برگزار کرد تصمیم به اخذ تعرفه در برخی محصولات و افزایش نرخ تعرفه برای برخی دیگر از محصولاتی که تعرفه داشتند، گرفته شد.

فاطمیان افزود: اما این موضوع را باید در نظر گرفت که هرزمان استدلال جدیدی در این حوزه به‌وجود بیاید درخصوص تعرفه می‌توانید به کمیسیون ماده یک مراجعه کنید و در آنجا به دفتر مقررات سازمان توسعه تجارت رفته این موضوع جدید را در افزایش، کاهش یا حذف تعرفه طرح کنید. وی ادامه داد: بنابراین تعرفه کنونی تصمیم و وحی مُنزل نیست و از ویژگی حقوق ورودی این است که تابع زمان نیست و هر زمانی می‌توانید حقوق ورودی را بر‌اساس استدلال و دلایل جدید و با در نظر گرفتن کل زنجیره آن تغییر دهید. وی تصریح کرد: برای اثر‌گذاری بیشتر تعرفه در بازار باید در یک بازه مستمر زمانی آن را رصد کرده و بازخورد‌های آن را بگیریم و یکی از کارهایی که بعد از عید به‌صورت هفتگی و ماهانه انجام شده و مقدار واردات و صادرات آن کالا پایش می‌شود؛ کالاهای فولادی است و حتی ما با هماهنگی گمرک این پرونده اختصاصی را ایجاد کردیم چون می‌خواهیم بازخورد آن را دریابیم. فاطمیان اظهار کرد: در بسیاری از موارد کشور‌ها برای حمایت از تولید ابزار‌های ارزشی دیگر را هم لحاظ می‌کنند؛ مثلا حقوق پایه ورودی را برای جلوگیری از یکسری بد‌اظهاری‌های گمرکی تغییر می‌دهند،یا واردات را منوط به صادرات آن کالا می‌کنند یا صادرات را منوط به اولویت تامین نیاز داخل می‌کنند یا در مورد واردات می‌گویند.

یکسان‌سازی نرخ ارز در دستور کار دولت

وی با اشاره به اینکه یکسان‌سازی نرخ ارز در دستور کار دولت قرار دارد، گفت: درخصوص تغییرات نرخ ارز همه می‌دانیم که اگر به سمت یکسان‌سازی رود که در دستور کار ما قرار دارد قطعا مشکلات حل می‌شود، به نحوی که اگر سوء‌استفاده‌ای در زمینه واردات یا اصرار بر واردات کالایی خاص بدون دلیل قانع‌کننده‌ای وجود دارد،ممکن است ناشی از همین تفاوت نرخ ارز باشد کما اینکه امروز خیلی از مدیران واحدها منابع را از تفاوت ناشی از نرخ ارز بالانس می‌کنند که این در واقع مدیریت نیست، بنابراین مادامی که تفاوت نرخ ارز داریم خودش نقطه خطر ما است و رانت ایجاد می‌کند. فاطمیان اظهار کرد: برخی کشور‌ها با روش مزیت مطلق تجاری آدام اسمیت کار می‌کنند و تنها به فکر سود خود هستند و اگر تجارت خارجی دارند با هدف ضرر زدن به آن کشور است، بنابراین با در نظر گرفتن تمام این موضوعات، دولت باید از تولید داخل به هر ترتیب حمایت کند و تعرفه می‌تواند یکی از ابزارهای حمایتی موثر در این زمینه باشد. وی درخصوص وضع تعرفه بر واردات محصولات فولادی و به‌طور خاص ورق فولادی گفت: سندیکای تولید‌کنندگان لوله و پروفیل در جلسه حاضر نبودند اما نامه سندیکا به وزیر صنعت مبنی بر حذف کد تعرفه برای محصولاتی که تولید داخل را ندارد در دست بررسی است. وی ادامه داد: اما برای حل این معادله باید دید و نگاه ملی وجود داشته باشد و با در نظر گرفتن تمام این زنجیره باید همه تولید‌کنندگان برای هم حاشیه سود مناسب قائل شوند و اگر جایی نیاز به تغییر تعرفه‌ای باشد تغییراتی در آن لحاظ شود. وی اظهار کرد: ممکن است در داخل کشور محصولی تولید شود که نسبت به مشابه خارجی قیمت بالاتری داشته باشد اما اینجا باید با در نظر گرفتن منافع ملی این اقدام به‌صورت مقطعی (فروش محصول با قیمت بالاتر) انجام شود.

سلامت گمرکات مبهم است

وی همچنین با اشاره به اینکه سلامت گمرکات نیز حائز اهمیت است، ‌گفت: این میزگرد بسیار خوب است اما موضوع اصلی مساله سلامت گمرکات است؛ چقدر ما به مساله سلامت در گمرکات اطمینان داریم، چقدر در گمرکات درست عمل می‌شود؟ متاسفانه گمرکات ما تخصصی نیستند و بد اظهاری موج می‌زند. مدیر‌کل حوزه صنایع معدنی وزارت صنعت، ‌معدن و تجارت تاکید کرد: اگر ما در گمرکات تخصصی و نظارت مشکل داریم این موضوع حتما باید اصلاح و دقیق شود و استاندارد‌های محصولات فولادی وارداتی حتما باید رعایت شود. در واقع هر قانونی که می‌خواهیم اجرا کنیم باید در نحوه اجرا و زیر‌ساخت‌ها و اجرای آن نشانه‌های مثبت بودن را ببینیم.

صنایع پایین دستی انعطاف پذیری وضع تعرفه را ندارد

عباس هاشمی، مدیر‌کل صنایع فلزی و لوازم خانگی وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز در این نشست گفت: برای برون رفت از رکود حاکم بر بازار فولاد صرفا افزایش تعرفه راه حل نیست و در واقع تعرفه یکی از ابزارهای حمایت از بخش تولید در کشور است.

وی افزود: در سایر کشورها در مقطعی از زمان برای یک محصول خاص تعرفه وضع و پس از مدتی براساس مصلحت حذف می‌شود از این رو تعرفه به‌عنوان یکی از ابزارهای حمایتی تلقی می‌شود که براساس شرایط قابلیت تغییر دارد. به گفته هاشمی، برخلاف فولاد، صنایع پایین دستی به دلیل آنکه از انعطاف زیادی برخوردار نیستند نمی‌توان به سادگی سازوکار تعرفه‌ای برای آنها تعریف کرد از این رو باید فرآیند قانونی آن طی شود به گونه‌ای که وزارت صنعت باید جلسات هفتگی در کمیسیون ماده یک برگزار کند، چراکه هم اکنون در وزارتخانه بالغ بر 1300 ردیف تعرفه‌ای وجود دارد که باید برای آنها فرم کارشناسی تهیه شود. وی با بیان اینکه تعرفه از 28 اسفند 93 با افزایش روبه‌رو شده، افزود: هم‌اکنون که سه ماه از سال جاری نگذشته تقاضای افزایش تعرفه فولاد تا 40 درصد را هم داشتیم این درحالی است که صنعت توان شوک‌های پی درپی را ندارد. هاشمی با اشاره به اینکه تعرفه تنها راهکار نیست، تصریح کرد: در زمینه برخی از محصولات با محدودیت‌های کمی و حتی فنی در ضخامت‌ها مواجه‌ایم از این رو برای بقا نمی‌توان همه چیز را بومی کرد چراکه دنیا به سمت و سویی می‌رود و باید تفکیک قایل شد و برای هر محصولی تعرفه ویژه وضع کرد و از اعمال تعرفه‌های کیلویی خودداری کرد. مدیر‌کل صنایع فلزی و لوازم خانگی وزارت صنعت، معدن و تجارت اعلام کرد: به‌عنوان مسوول این بخش از همین جا اعلام می‌کنم با هماهنگی‌های لازم تمامی تولید ورق قلع‌اندود از سوی مبارکه را به‌صورت قرارداد در اختیار متقاضیان قرار می‌دهیم و مشکل متقاضیان این محصول تولیدی مبارکه را حل خواهیم کرد. وی تاکید کرد: به‌عنوان یکی از مجموعه‌های تصمیم گیر در بخش صنعت کشور از بخش مواد اولیه واحدهای تولیدی دفاع می‌کنیم.

استفاده از نظرات سندیکا در وضع تعرفه فولاد

عضو هیات مدیره سندیکای تولید‌کنندگان لوله و پروفیل فولادی کشور اظهار کرد: در نظام تعرفه‌ای کل کشور اگر بخواهیم برای بلند‌مدت نگاه کنیم و مشکل الان را هم در نظر بگیریم و بخواهیم به سازمان تجارت جهانی بپیوندیم باید این موضوع را در نظر بگیریم که نرخ تعرفه ما به‌طور میانگین بالا است. مهدی ابویی تصریح کرد: همچنین در این مورد خاص سندیکای تولید‌کنندگان لوله و پروفیل این انتظار را دارد که قبل از برگزاری جلساتی به منظور وضع تعرفه روی محصولات فولادی، طبق قانون بهبود مستمر فضای کسب و کار از ذینفعان آن محصول نیز دعوت به حضور و مشورت شود. مهدی ابویی سندیکای تولید‌کنندگان لوله و پروفیل را از مصرف‌کنندگان بزرگ محصولات فولاد مبارکه برشمرد و گفت: به گفته مسوولان این شرکت، اعضای سندیکا که بیش از 100 شرکت هستند حدود 30 تا 34 درصد محصولات فولاد مبارکه را خریداری می‌کنند. ابویی عنوان کرد: اعضای سندیکای تولید‌کنندگان لوله و پروفیل در‌خواست دارند تا در وضع تعرفه نگاه ملی صورت گیرد، امروز این صنعت با 2 درصد سود در حال فعالیت است و اگر تعرفه‌ای وضع شود انعطاف لازم را ندارد و این 33 درصد مشتریان مبارکه نیز ریزش خواهند داشت. وی تصریح کرد: اعضای این سندیکا آمادگی دارند سفارشی به میزان 500 هزار تن برای ورقی که فولاد مبارکه صادر می‌کند با 10 درصد بیشتر از قیمت صادراتی این شرکت درب کارخانه به‌صورت نقد خریداری کنند.

وضع تعرفه متناسب با ارزش افزوده نیست

ایزد‌پناه، عضو انجمن تولید‌کنندگان فولاد ایران با اشاره به نا‌متناسب بودن نرخ تعرفه بر اساس ارزش افزوده بیشتر نیز اظهار کرد: در حال حاضر تعرفه‌ای که برای انواع ورق وضع شده به هیچ عنوان بر‌اساس ارزش افزوده نیست و این موضوع تعادل در چرخه تولید را مختل کرده است. وی تاکید کرد: همه تولید‌کنندگان بر وضع تعرفه به روش پلکانی بر اساس ارزش افزوده بیشتر اتفاق نظر داریم حالا ممکن است در تعیین میزان آن و تفاوتی که هر پله دارد، اختلاف نظری وجود داشته باشد. ایزد پناه گفت: سال گذشته برای وضع تعرفه پلکانی بر اساس ارزش افزوده صورتجلسه‌ای تنظیم شد اما به محض اینکه به وزارتخانه رفت تمام تعرفه‌های پلکانی باوجود کارشناسی‌های صورت گرفته تبدیل به 15 درصد شد که این موضوع وارد‌کننده را تشویق به واردات محصول نهایی می‌کند نه مواد اولیه، چرا‌که در اغلب کشور‌ها به صادرکنندگان محصولات نهایی مشوق‌های صادراتی تعلق می‌گیرد.

توافق با انجمن فولاد اجرایی نشد

سید علی محمد ابویی از اعضای سندیکای تولید‌کننده لوله و پروفیل فولادی در این میزگرد گفت: مشکل اینجا است که ما تمامی عوامل تولید مورد نیاز را در اختیار داریم، اما باز هم هزینه‌های تمام شده در ایران بالاتر از جهانی است. وی همچنین از اجرایی نشدن توافقی که با انجمن فولاد داشتند انتقاد کرد و گفت: ما با انجمن فولاد توافق‌نامه‌ای درخصوص اینکه واردات ورق زیر دو میلیمتر بدون تعرفه باشد ترتیب دادیم، اما متاسفانه بدون در نظر گرفتن این توافق نامه در حال حاضر تمامی ورق‌ها از تعرفه 15 درصدی برخوردار است. ابویی افزود: این انتظار را داریم که اگر قرار نیست تغییری در تعرفه‌های ورق زیر دو میلیمتر حاصل شود به ما اعلام کنند چطور ورق را با قیمت 1900 تومان خریداری کرده سپس پروفیل را کیلویی 1500 تومان بفروشیم.

آمار بالای سوء‌استفاده از ارز مبادلاتی

رسول عرفانیان یک تولید‌کننده ورق فولادی با اشاره به آمار بالای واردات با سوء‌استفاده از تعرفه گمرکی گفت: متاسفانه پس از رصد میزان واردات ورق سوء‌استفاده از آلیاژی با عنوان Boron بسیار بالا است و باید سریع‌تر برای ممانعت از ورود بی رویه آن اقدامی شود. وی همچنین با انتقاد از تصمیمات ناگهانی در وزارتخانه گفت: ابلاغیه حذف ارز متقاضی سال گذشته صادر شد، اما این تصمیم 48 ساعت بیشتر دوام نیاورد، در حالی که کارشناسی زیادی روی آن صورت گرفته بود. بنابراین پرهیز از تصمیمات ناگهانی برای کمک به این صنعت درگیر رکود امری بسیار حیاتی و ضروری است.