قرار گرفتن تولیدکنندگان بزرگ نفت و گاز در منطقه و وجود بازار گسترده مصرف انرژی، شرایط مناسبی را ایجاد کرده تا ایران به محور ترانزیت و سوآپ نفت و فرآورده‌های نفتی در منطقه تبدیل شود.

بزرگترین ذخایر گازی و نفتی جهان در داخل ایران و یا کشورهای همسایه جای گرفته‌اند که برای انتقال آنها به مبادی مصرف، ایران می‌تواند سهمی مهم ایفا کند.

از طریق ترانزیت و سوآپ، همسایگان شمالی ایران، بخشی از فرآورده‌های نفتی خود را از طریق کشورمان به بازارهای هدف ارسال می‌کنند که این اقدام، موقعیت بی‌نظیر ایران به عنوان شاهراهی امن برای انتقال انرژی را تقویت می‌کند.

بهره‌گیری ایران از این موقعیت استراتژیک، نقش مهمی را در همگرایی سیاسی و اقتصادی همسایگان با کشورمان ایفا خواهد کرد.

پس از اینکه سوآپ نفت خام در پس دستور عجولانه و نسنجیده وزیر نفت وقت، متوقف شد، خسارات فراوانی به کشور تحمیل شد و خطوط لوله و تاسیسات احداث شده در پایانه نفتی شمال به حال خود رها شد.

با توجه به مزایایی که ترانزیت و سوآپ فرآورده های نفتی به دنبال دارد، وزارت نفت اقداماتی را برای احیای آن در دستور کار قرار داده و براساس آن، زیرساخت‌های لازم را نیز توسعه داده است.

حمیدرضا شاه‌دوست رئیس پایانه نفتی شمال در خصوص آخرین وضعیت آماده‌سازی زیرساخت‌ها برای از سرگیری سوآپ، می‌گوید: طبق برنامه قرار بود ظرفیت سوآپ نفت خام را از ١٢٠ هزار بشکه کنونی به ٥٠٠ هزار، یک میلیون و سرانجام ٢ میلیون و ٥٠٠ هزار بشکه در روز برسد.

رئیس پایانه نفتی شمال افزود: طراحی و ساخت پروژه عظیم حوضچه فراگیر برای تحقق این هدف، ضروری است و با افزایش ١٢ پست اسکله و عمق آبخور کشتی‌ها، ظرفیت عملیاتی این پایانه بیش از پیش افزایش می‌یابد.

وی افزود: پایانه نفتی شمال با در اختیار داشتن سه اسکله و متعلقات آن (بازوهای تخلیه، هوز، سیستم لوله کشی)و همچنین دستگاه‌های اندازه‌گیری بسیار پیشرفته، مخازن مجهز به سیستم اطفای حریق خودکار و نیز سیستم جداسازی آب از نفت، یکی از پایانه‌های بسیار پیشرفته در حوزه کشورهای دریای خزر به شمار می‌آید که در هنگام عملیات سوآپ، رکورد روزانه ٢٠٠ هزار بشکه را در کارنامه خود دارد.

شاه دوست اضافه کرد: این زیرساخت می‌تواند زمینه لازم را برای دریافت نفت خام حاصل از اکتشاف و استحصال در دریای خزر فراهم و نفت حاصل را از این طریق به سمت پالایشگاه‌های کشور هدایت کند.

رئیس پایانه نفتی شمال تصریح کرد: حوضچه فراگیر با حجم ٣٠٠ هکتار با ٢ دیواره شرقی به طول ١٧٢٠ متر و غربی به طول ٢٤٠٠ متر، بزرگترین حوضچه نفتی میان کشورهای حوزه خزر است.

رئیس پایانه نفتی شمال گفت: پس از دریافت دستور قطع عملیات سوآپ نفت خام و تخلیه آخرین کشتی نفت خام در ٢٥ تیرماه سال ٩١، پایانه نفتی شمال توانسته است از فرصت به دست آمده استفاده کند و عملیات تعمیرات و نگهداری تجهیزات پایانه از جمله اسکله‌ها، خطوط لوله و مخازن خود را برنامه‌ریزی و با استفاده از توان علمی نیروهای منطقه انجام دهد.

شاه‌دوست درباره قطع عملیات سوآپ و تاثیر آن بر کشور، اظهار داشت: این تصمیم، تصمیمی مدیریتی بود که وزیر نفت وقت گرفت، اما با توجه به تجربه خود می‌توانم بگویم که این پروژه می‌توانست افزون بر تاثیر و فواید اقتصادی در منطقه، سبب برد راهبردی کشور و به رخ کشیدن موقعیت بسیار مهم ایران در انتقال نفت دریای خزر به آبهای آزاد باشد.

هرچند که هم اکنون با ساخت خط لوله باکو – جیحان، نفت خام حوزه خزر به دریاهای آزاد دسترسی پیدا کرده است، اما بدون شک ایران هنوز امن‌ترین و اقتصادی‌ترین مسیر حمل نفت خام به شمار می رود.

با توجه به اینکه تحریم‌ها، مانعی عمده برای از سرگیری سوآپ و نقش‌آفرینی ایران در ترانزیت انرژی منطقه ایجاد کرده است، پیشرفت مذاکرات هسته‌ای و حل مشکلات سیاسی می‌تواند روند احیای عملیات سوآپ را شتاب بیشتری ببخشد.