آیا دولت از طرح «خود انصرافی» منصرف می‌شود؟
پس لرزه‌های ارسال پیامک یارانه‌ای

 زهرا واعظ: در حالی که دولت از روز دوشنبه با ارسال پیامک‌هایی از سوی سازمان هدفمندی یارانه‌ها، برخی سرپرستان خانوار را به انصراف از دریافت یارانه نقدی دعوت کرده است، ظاهرا ارسال همزمان این پیامک‌ها به برخی افراد کم‌درآمد، بدون تبعات منفی نبوده و نگرانی‌هایی را برای این افراد به همراه داشته است. برخی نمایندگان مجلس نیز در این رابطه به لحن آمرانه دولت در پیامک‌ها اشاره داشته و اظهار کرده‌اند که دولت نمی‌تواند به اجبار یارانه خانوارها را قطع کند.
اما در اولین واکنش به این نگرانی‌ها، منابع خبری به نقل از ایرنا (خبرگزاری رسمی دولت) نوشتند که یک منبع آگاه در ستاد هدفمند کردن یارانه‌ها به این خبرگزاری گفته: «پیامک‌ها با درصدی از خطا ارسال شده است.» ضمن اینکه دریافت این پیامک‌ها به معنی «قطع یارانه» نیست و صرفا جنبه «خود انصرافی» دارد.
پیامک‌های سازمان هدفمندی‌ یارانه‌ها از روز دوشنبه و با این متن «نظر به تمکن مالی، لطفا جهت انصراف از دریافت یارانه به سامانهrefahi.ir مراجعه کنید» برای سرپرستان خانوار ارسال شد. اما این پیامک‌ها برای چه کسانی ارسال شده است؟ آیا همان گونه که دولت پیش از این اعلام کرده بود، پیامک‌ها تنها برای خانوار‌های پردرآمد ارسال شده؟ یعنی کسانی که به تعبیر دولت از تمکن مالی برخوردار بوده و درآمد ماهانه حداقل 3 میلیون تومان در ماه دارند؟ یا اینکه ترکش آن دامان برخی از کم درآمد‌ها را هم گرفته است؟ در این رابطه برخی خبرگزاری‌ها از تماس‌های پیاپی کسانی خبر داده‌اند که جزو افراد کم درآمد جامعه محسوب می‌شوند، اما پیامک «خود انصرافی» را دریافت کرده‌اند. به عنوان نمونه فردی که خود را کارگری ساده معرفی کرده و گفته حقوق ماهانه کمتر از 600 هزار تومان دارد و از خودرو و منزل شخصی هم برخوردار نیست، پیامک انصراف از دریافت یارانه را گرفته است. شماری از مخاطبان روزنامه «دنیای اقتصاد» هم در تماس با تحریریه، سخنان مشابهی را مطرح و نگرانی و نارضایتی خود را از دریافت چنین پیامکی اعلام کردند.

اختیاری یا اجباری؟

در حالی که اخیرا مسوولان بر اختیاری بودن انصراف از دریافت یارانه تاکید کرده‌اند، اما در پیامک ارسال شده هیچ کلمه‌ای مبنی بر «اختیاری» بودن انصراف از سوی خانوارها ارسال نشده و متن پیامک این نکته را القا می‌کند که انصراف، اجباری است. این موضوع در کنار عدم واریز یارانه اسفند برخی خانوارها نگرانی‌هایی را ایجاد کرده است. هر چند مقامات مسوول وقوع «اشتباه بانکی» را دلیلی دانسته‌اند که موجب شده برخی سرپرستان خانوار در اسفند ماه یارانه نقدی خود را دریافت نکنند. یک منبع آگاه در ستاد هدفمند کردن یارانه‌ها هم اعلام کرده که یارانه نقدی هیچ سرپرست خانواری قطع نشده است. بر اساس گزارش سایت‌های خبری، این منبع آگاه دیروز در گفت‌و‌گو با ایرنا، اظهار کرد: اشتباه بانکی موجب شده تا برخی از سرپرستان خانوار در اسفند ماه یارانه نقدی خود را دریافت نکنند که در صورت پیگیری، یارانه به آنها پرداخت خواهد شد.

«درصدی از خطا»

این مقام آگاه درباره ارسال پیامک دعوت به انصراف نیز گفت: پیامک‌های انصراف از یارانه با درصدی از خطا ارسال شده و مسوولان به زودی در این خصوص توضیحات لازم را ارائه می‌کنند. این موضوع در حال مدیریت است تا مشکل هر چه زودتر رفع شود. وی با بیان آنکه، انجام امور مربوط به پرداخت یارانه و همچنین مرحله خودانصرافی کار بزرگی است، گفت: هر چند اطلاعات افراد دریافت‌کننده یارانه از مراکز آماری دریافت شده است، اما اشتباهاتی نیز در این خصوص صورت گرفته که برخی افراد دریافت‌کننده پیامک نباید نگران باشند. این منبع آگاه تصریح کرد: به زودی مسوولان مربوطه توضیحاتی را در این خصوص ارائه خواهند کرد. وی در عین حال تاکید کرد: این پیامک‌ها به منظور خودانصرافی بوده و مبنی بر قطع یارانه افراد نیست.

برنامه اصلاح پیامک‌ها

ایلنا نیز به نقل از مسوولان سازمان هدفمندی یارانه‌ها، علت این موضوع را اشتباه در زمان طرح پایش اطلاعات و راستی آزمایی سال ۸۷ که از سوی مرکز آمار کشور در دبیرستان البرز انجام شده بود، عنوان کردند. یک منبع آگاه با اشاره به برگزاری جلسه‌ای در سازمان هدفمندی در این زمینه گفت: از امشب (دوشنبه شب) کمتر از ۱۰ میلیون پیامک به افراد مشمول طرح هدفمندی یارانه‌ها ارسال خواهد شد. یعنی پیامک‌های انصرافی اصلاح و این پیامک‌ها به افراد مشمول ارسال می‌شود.

احیای خوشه‌بندی؟

از سوی دیگر در این پیامک‌ها مشخص نشده که از چه طریقی تمکن مالی افراد تشخیص داده شده و آیا قرار است یارانه این عده حذف شود؛ چراکه بررسی حذف پردرآمدها از فهرست دریافت‌کنندگان یارانه نقدی از ابتدای طرح موضوع هدفمند کردن یارانه‌ها در کشور محل بحث بود. یکی از ایده‌هایی که برای بازتوزیع یارانه نقدی به طور جدی مطرح شد، ‌ایده خوشه‌بندی بود. ‌این ‌ایده که در نیمه دوم سال 88 تا پای اجرا نیز رفت، به دلیل اعتراضاتی که با اعلام سه خوشه اول، دوم و سوم پدید آمد، از دستور کار خارج شد؛ چرا که ‌ایرادهای بسیاری بر آن وارد بود و مشکلات فراوانی ایجاد می‌کرد. از جمله‌ اینکه اغلب حقوق‌بگیران دولتی را که درآمدهای کاملا مشخص داشتند در خوشه سوم (خوشه محروم از یارانه نقدی) قرار داده بود و برخی سرمایه‌داران بزرگ را در خوشه اول و دوم. با وجود‌ این، دولتمردان در نهایت اعلام کردند که به «همه درخواست‌کنندگان» به طور مساوی یارانه نقدی پرداخت خواهند کرد. اما با آزادسازی قیمت‌ها و نیز افزایش تعداد یارانه بگیران، تامین منابع پرداخت یارانه نقدی با مشکلاتی روبه‌رو شد و دولت به فکر حذف برخی گروه‌ها افتاد. در ماه‌های اخیر نیز پس از آنکه مقامات اقتصادی دولت ایجاد «یک نظام شناسایی دقیق» را از جمله مشکلات اصلی حذف افراد پردرآمد عنوان کرده‌اند، استفاده از پایگاه‌های اطلاعاتی خودرو، مسکن و حقوق و مزایا در دستور کار قرار گرفت. بعدها نیز مطرح شد که درآمد بالای 3 میلیون تومان در ماه به عنوان یک شناسه پردرآمدی محسوب خواهد شد. اما اینک مشخص نیست که دولت از چه مکانیسمی برای شناسایی خانوارها جهت دعوت به خود انصرافی استفاده کرده و این پیامک‌ها برای چند میلیون نفر از خانوارها ارسال شده است. پیش‌تر مقامات اقتصادی دولت از شناسایی 10 میلیون نفر پردرآمد حائز شرایط حذف یارانه خبر داده بودند و وزیر اقتصاد حتی گفته بود که حذف یارانه پردرآمدها برای 15 میلیون نفر هم امکان‌پذیر است.

واکنش نمایندگان به پیامک‌های ارسالی

ارسال پیامک‌ها نه تنها از سوی مردم با نگرانی‌هایی همراه بوده بلکه نمایندگان مجلس را نیز به واکنش واداشته است. غلامرضا مصباحی مقدم رییس کمیسیون ویژه بررسی طرح تحول اقتصادی مجلس در این رابطه اظهار کرده که حذف خانوارهای پردرآمد ایرانی از دریافت نقدی یارانه‌ها برخلاف تمایل شخصی آنها، غیر قانونی است و دولت اجازه حذف این افراد را از لیست دریافت یارانه ندارد. وی در گفت‌وگو با سایت خبری خانه ملت، با انتقاد از لحن آمرانه دولت در پیامک‌های ارسالی نیز گفت: دولت (سازمان هدفمندی یارانه‌ها) باید ادبیات دستوری خود را در پیامک‌های ارسالی و تقاضای انصراف از دریافت نقدی یارانه‌ها اصلاح کند. پرویز سروری، نماینده تهران نیز دراین رابطه گفت که این عمل دولت بازخورد و آثار منفی در جامعه در پی خواهد داشت. وی تاکید کرد که قطع یارانه دهک‌های بالا، نتیجه‌ای بهتر از خوشه‌بندی خانوارها که موجب دغدغه خاطر و نگرانی مردم شد، نخواهد داشت.

امکان قطع یارانه نقدی دیگران!

علاوه بر مشکلات پیامکی، نگرانی‌های دیگری نیز درباره روش‌های خودانصرافی از دریافت یارانه وجود دارد. از جمله سایت خبری تابناک در گزارشی نوشت: هم‌اکنون برای دستیابی به اطلاعات خانوارها و حتی اعلام انصراف از دریافت یارانه‌ها، کافی است به سایت «رفاهی» مراجعه شود و با وارد کردن شماره ملی و سریال شناسنامه سرپرست یک خانواده، آنان را از دریافت یارانه نقدی محروم کرد.
بر پایه این گزارش، مسوولان سازمان هدفمندی یارانه‌ها حتی به خود زحمت نداده‌اند که آیتم‌های امنیتی دیگری را برای ورود به صفحه اطلاعات شخصی خانوارها تعیین کنند. این در حالی است که همه می‌دانند، کپی‌ها و رونوشت‌هایی از مدارک هویتی بیشتر ایرانیان در مراکز گوناگون از مدرسه و مراکز خدماتی گرفته تا نهادهای حاکمیتی و دولتی وجود دارد که افراد مغرض می‌توانند به راحتی با شماره‌های ملی افراد و سریال شناسنامه آنان، نه تنها به اطلاعات وارد شده آنان در سازمان هدفمند کردن یارانه‌ها دست پیدا کنند، بلکه می‌توانند به جای آنان تعیین کنند که تمایل دارند، از یارانه نقدی استفاده کنند یا می‌خواهند انصراف دهند.