صنعت حمل و نقل بر اثر تحریم‌ها با محدودیت‌هایی مواجه بود به طوریکه شاهد کاهش سرمایه‌گذاری‌های خارجی در کشور بودیم البته فعالیت این صنعت طی سال‌های تحریم متوقف نشد و از ظرفیت‌های بخش خصوصی داخلی استفاده شد اما امید است بعد از اجرایی‌شدن توافق هسته‌ای اعلام آمادگی‌های سرمایه‌گذاران خارجی برای همکاری با بخش حمل‌ونقل ایران از حالت بالقوه به بالفعل تبدیل شود.

15 روز از توافق هسته‌ای تحت عنوان برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) بین ایران و کشورهای ۱+۵ می‌گذرد که به تعبیری از آن به عنوان بزرگترین ماراتن دیپلماسی نیم‌قرن اخیر یاد می‌شود.

بر اساس این توافق و تصویب آن در نشست هفته گذشته شورای امنیت سازمان ملل متحد تمام قطعنامه‌های گذشته و تحریم‌های هسته‌ای علیه جمهوری اسلامی ایران لغو می‌شود.

یکی از بخش‌هایی که در قالب تحریم‌های اقتصادی علیه جمهوری اسلامی ایران به کشورمان تحمیل شد بخش حمل و نقل بود که صنعت هوایی و دریایی بیشترین تاثیر را از این محدودیت‌ها پذیرفتند به طوری که در بخش هوایی تامین ناوگان و قطعات مورد نیاز از مهمترین تحریم‌های این بخش بود.

در بخش دریایی نیز کاهش ورود لاینرهای بین‌المللی و تخلیه بار کشتی‌های خارجی در بنادر کشورهای حاشیه خلیج فارس به جای تخلیه در بنادر ایران از چالش‌های دوران تحریم در حوزه دریانوردی بود.

در حوزه ریلی و جاده‌ای نیز کاهش ورود سرمایه‌گذاری خارجی از محدودیت‌های این بخش در دوران تحریم بود اما با وجود همه محدودیت‌ها تمام بخش‌های مختلف حمل و نقل به فعالیت خود ادامه دادند و بعضا در مواردی که برای مراودات خود با مشکل بودند نیازهای خود را از بازارهای غیر مستقیم تامین می کردند.

اعلام آمادگی برخی شرکت‌های فعال اروپایی در زمینه حمل و نقل در زمان مذاکرات ایران و کشورهای ۱+۵ و قبل از توافق برنامه جامع اقدام مشترک تمایل اروپایی ها برای سرمایه گذاری در ایران را نشان می دهد؛ مصداق این موضوع دعوت از وزیر راه و شهرسازی ایران برای حضور در بزرگترین نمایشگاه هوایی جهان در فرانسه بود.

بعد از سفر وزیر راه و شهرسازی به فرانسه شرکت‌های هواپیماساز بزرگ جهان مانند بوئینگ و ایرباس برای همکاری در صنعت هوانوردی به ایراناعلام آمادگی کردند.

همچنین در حوزه ریلی قبل از توافق هسته‌ای شرکت فرانسوی ارپ (AREP) به منظور چند وجهی کردن ایستگاه‌های قطار تهران، قم و مشهد با حضور در ایران قرارداد مشاوره‌ای با راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران منعقد کردند.

اما در مرحله بعد از توافق حضور شرکت‌های بین‌المللی در ایران پررنگ تر شد به طوری که ورود هیأتی از آلمان به ریاست قائم مقام صدر اعظم آلمان نخستین هیأت بلندپایه اروپایی بود که بعد از توافق به ایران آمدند تا در زمینه‌های مختلف اقتصادی با رئیس جمهور و برخی مسئولان اقتصادی کشور وارد همکاری‌های تجاری و بین‌المللی شوند.

در همین زمینه مقداد رحیمیان مدیرکل دفتر مشارکت‌ها و جذب سرمایه‌گذاری وزارت راه و شهرسازی درباره تأثیر توافق هسته‌ای بر جذب سرمایه‌گذاری و مشارکت‌های خارجی در حمل و نقل گفت: این مسئله می‌تواند موجب جدیت‌ و رقابت بیشتر سرمایه‌گذاران خارجی برای ورود به پروژه‌های حمل و نقل ایران شود.

وی افزود: طبق گفته کارشناسان و متخصصان اقتصاد توافق هسته‌ای تأثیر ملموسی در کوتاه مدت نخواهد داشت ولی انتظارات مثبتی در بازارها به وجود می‌آورد که همین مسئله می‌تواند موجب جدیت‌ و رقابت بیشتر سرمایه‌گذاران خارجی برای ورود به پروژه‌های حمل و نقل ایران شود.

رحیمیان ادامه داد: در حال حاضر تأثیر توافق هسته‌ای در بازارهای آنی مثل بازار سکه و ارز مشاهده می‌شود و کاهش قیمت در این بازارها می‌تواند موجب سوق سرمایه‌ها به بازارهای اصلی و تولید شود.

وی افزود: البته سرمایه‌گذارن خارجی ابتدا به سراغ بازارهای شفاف و کم خطر مثل بورس می‌آیند و ما برای جذب سرمایه‌ها باید قوانین داخلی را اطلاع‌رسانی کنیم تا بخش خارجی با اطلاع از وضعیت تقنینی به سمت حوزه راه و شهرسازی آید.

رحیمیان از دیگر اقدامات مهم برای جذب سرمایه‌‌های خارجی را نهادسازی و ایجاد صندوق توسعه آزادراه‌ها و بزرگراه‌ها برشمرد و گفت: باید بانک‌های صنعت و معدن و توسعه صادرات پوشش اعتباری و تأمین سرمایه‌ای در بخش حمل و نقل ایجاد کنند تا سرمایه‌گذار خارجی به سمت پروژه‌های وزارت راه و شهرسازی جذب شود.

این مقام مسئول در وزارت راه و شهرسازی با یادآوری عدم وجود مؤسسات اعتبارسنجی در حوزه حمل و نقل گفت: به دلیل همین خلأ است که سرمایه‌‌گذار خارجی ترجیح می‌دهد به سمت بازارهایی در حوزه نفت یا بورس برود البته ما نمی‌گوییم که سرمایه‌گذاری در آزادراه‌ها و بزرگراه‌ها پر خطر است ولی از دید سرمایه‌گذار خارجی چنین نگاهی وجود دارد که نیاز به اقداماتی در این بخش است.

تغییر نگاه جامعه بین‌الملل به استفاده از خطوط ریلی ایران

عباس نظری مدیرکل سرمایه‌گذاری و امور بین الملل شرکت راه‌آهن نیز درباره تأثیر توافق هسته‌ای بر حمل و نقل ریلی کشور به پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی می گوید: با توجه به اینکه ایران از مرز سرخس با کشورهای آسیانه میانه در دو حوزه صادرات و واردات و ترانزیت فعالیت دارد قطعا این توافق می‌تواند موجب گسترش و توسعه روابط در این مرز ریلی شود.

وی با بیان اینکه نگاه جامعه بین‌الملل به استفاده از خطوط ریلی ایران تغییر خواهد کرد، ادامه داد: جامعه بین الملل محدودیت‌هایی را علیه جمهوری اسلامی ایران ایجاد کرده بود بر همین اساس کشورهای همسایه ترجیح می‌دادند که از مسیرها و کریدورهای غیر از ایران سیر خود را انجام دهند اما با لغو تحریم‌ها شرایط دگرگون خواهد شد و شاهد درخواست حضور کشورهای مختلف در بخش ریلی ایران خواهیم بود.

نظری با یادآوری اینکه ایران پل اصلی کریدور شرق به غرب ریلی به شمار می‌آید٬ اضافه کرد: پس از توافق و لغو تحریم‌ها نگاه دیگری به خطوط ریلی و عبور از ایران خواهد شد.

این مقام مسئول در شرکت راه آهن ادامه داد: انتقال تکنولوژی٬ خرید واگن٬ لوکوموتیو و سایر ماشین آلات نیز در ایام تحریم‌ها مشکلاتی را برای کشور ایجاد کرده بود البته تمام این تحریم‌ها باعث خودکفایی و پیشرفت‌های قابل توجه در صنایع ریلی شد اما در عین حال با برداشته شدن تحریم‌ها دراین حوزه نیز می‌توانیم با شرکت‌های بین المللی روابط مثبت و سازنده‌ای داشته باشیم.

مدیرکل سرمایه‌گذاری و امور بین الملل شرکت راه‌آهن برداشته شدن تحریم‌ها را فرصت ویژه‌ای در تمامی حوزه‌ها دانست و گفت: هرچند که تحریم‌ها در بسیاری از جهات ما را به خودکفایی رساند ولی با برداشته شدن تحریم‌ها گزینه‌ها و فرصت‌های واردات تکنولوژی‌های جدید افزایش می‌یابد.

تسهیل شرایط خرید هواپیما

محمد خداکرمی سرپرست سازمان هواپیمایی کشوری با اشاره به برنامه ریزی برای راه‌اندازی و افزایش پروازها بعد از توافقات اخیر گفت: مذاکرات به صورت جدی ادامه دارد و بعضا پیش نویس یادداشت تفاهم‌نامه‌هایی در زمینه برقراری پروازها آماده شده است که از جمله می توان به برقراری پروازهای آلمان٬ ایتالیا٬ اتریش و روسیه اشاره کرد٬ البته کشورهای دیگری نیز برای برقراری پرواز درخواست‌هایی ارائه دادند.

وی افزود: تقاضاهایی از سوی شرکت‌های خارجی در زمینه‌های فروش هواپیما، راه‌اندازی شرکت تعمیر و نگهداری هواپیما در ایران و فروش تجهیزات راداری به ایران وجود دارد.

خداکرمی گفت: از این پس شرکت‌های داخلی که بازار هدف آنها مسافران داخلی بوده وارد شبکه بین‌المللی می‌شوند و با تقویت ناوگان، ایران به عنوان مسیر ترانزیت مسافران خارجی تبدیل می‌شود که تاکنون کمتر به این موضوع پرداخته شده است اما به تدریج این ظرفیت‌سازی صورت می‌گیرد.

خداکرمی با بیان اینکه ایران در صنعت هوانوردی اعم از تامین ناوگان و فرودگاهی با اولویت نیازها و با تدبیر عمل می‌کند،اظهار داشت: شرکت‌های بوئینگ و ایرباس نیز منتظر نتایج کامل توافقات هستند و این آمادگی برای همکاری دو طرف وجود دارد.

سرپرست سازمان هواپیمایی کشوری با تاکید بر اینکه این سازمان در زمینه تسهیل شرایط خرید هواپیما برنامه ریزی می‌کند گفت: قطعا با شرایط جدید شرایط برای خرید هواپیما تسهیل می‌شود اما موضوعی که باید مد نظر باشد تامین نقدینگی برای خرید هواپیما است؛ بنابراین تامین منابع مالی از طریق صندوق توسعه ملی، فاینانس یا سایر روش‌های مالی بسیار مهم است.

خداکرمی گفت: در گذشته صندوق توسعه ملی تسهیلات را از طریق بانک‌ها برای خرید هواپیما پرداخت می‌کرد اما هواپیما را به عنوان تضمین قبول نمی‌کرد و تضامینی بیش از دارایی ایرلاین‌ها درخواست می‌کردند اما این مشکل در حال حاضر برطرف شده و هواپیما به عنوان تضمین پرداخت تسهیلات مورد قبول است.

ناوگان هوایی جدید در راه است

همچنین آرمان بیات کارشناس صنعت هوانوردی با بیان اینکه بعد از توافق ایران و کشورهای ۱+۵ و لغو تحریم‌ها، واردات و خرید هواپیماهای جدید به کشور تسهیل می‌شود، اما تاثیری در مدیریت کلان این صنعت ندارد گفت: تحریم‌ها تنها بخشی از مشکل صنعت هوانوردی است.

وی با بیان اینکه نگاه مدیریتی ایرلاین‌ها باید تغییر کند، اظهار کرد: نظام مدیریتی، نیروی انسانی، بینش مدیریتی و برخی مقررات‌ بعضا اجازه نمی‌دهد شرکت‌های هواپیمایی به دید بازرگانی خود نزدیک شوند که باید یک بازنگری در روش مدیریتی ایرلاین‌ها رخ دهد.

این کارشناس صنعت هوانوردی با اشاره به اینکه شرکت‌های هواپیمایی در حال حاضر به جای دیدگاه بازرگانی، بینش تجاری دارند که باید اصلاح شود، ادامه داد: زمانی که این نگاه تجاری بر یک شرکت حاکم باشد ایرلاین‌ها به دنبال کسب درآمد از بخش حمل مسافر بدون در نظر گرفتن سایر شاخص‌ها از جمله مقاصد پروازی، مسیر و روش های بازرگانی جذب مسافر هستند.

بیات افزود: بر اساس نگاه بازرگانی، شرکت‌های هواپیمایی باید با در نظر گرفتن شاخص‌های مذکور به دنبال توسعه شبکه پروازی خود و راه‌اندازی مسیرهای بین‌المللی باشند تا درآمدهای ارزی برای خود حاصل کنند، چراکه ضربه سنگینی که به صنعت هوانوردی کشور وارد می‌شود درآمدهای ریالی در مقابله هزینه‌های ارزی است.

ورود مستقیم لاینرها به بنادر ایران بعد از لغو تحریم‌ها

مشاور سازمان بنادر و دریانوردی نیز با اشاره به تاثیر توافق هسته‌ای در صنعت دریانوردی کشور به ورود مستقیم لاینرها به بنادر ایران بعد از لغو تحریم‌ها اشاره کرد و گفت: حوزه ترانزیت کشور رونق و هزینه حمل و نقل دریایی کالاها کاهش می‌یابد.

هادی حق شناس افزود: اگر به سال های قبل از تحریم برگردیم و به نوع تردد کشتی‌ها در بنادر ایران نگاه کنیم روشن است که حجم ورود کالا و تردد لاینرهای مختلف جهان به بنادر ایران مخصوصا بندر شهید رجایی پس از تحریم به حداقل رسید.

وی با بیان اینکه قبل از تحریم بیش از ۲۰ لاینر به طور مستقیم وارد بندر شهید رجایی می‌شد گفت: این میزان پس از تحریم به تعداد انگشتان دست هم نرسید.

معاون سابق دریایی سازمان بنادر و دریانوردی به وضعیت صنعت دریانوردی طی دو سال اخیر اشاره کرد و ادامه داد: بعد از بیانیه لوزان لاینرهای بین‌المللی آمادگی خود را برای پهلوگیری در بنادر ایران اعلام کردند اما این آمادگی بالقوه است و هنوز بالفعل نیست.

حق شناس تاکید کرد: پس از تحریم انتظار می رود نقل و انتقال کالا و تردد کشتی‌های حامل پرچم جمهوری اسلامی ایران اعم از شرکت ملی نفتکش و شرکت کشتیرانی ایران به بنادر بین‌المللی و لاینرهای خارجی به بنادر ایران افزایش یابد.

مشاور رئیس سازمان بنادر و دریانوردی گفت: در سال های تحریم به دلیل اینکه کشتی‌های خارجی نمی توانستند مستقیم وارد بنادر ایران شوند بخش عمده بار ایران وارد بنادر کشورهای حاشیه خلیج فارس می‌شد و سپس این کالاها با کشتی‌های کوچک به بنادر ایران منتقل می‌شدند که این امر افزایش هزینه‌های حمل و نقل کالا را در پی خواهد داشت.

وی با بیان اینکه بعد از رفع تحریم‌ها کالاها به طور مستقیم وارد بنادر ایران می‌شود افزود: انتظار داریم شاهد رونق مجدد و مضاعف تخلیه و بارگیری در بنادر ایران باشیم چون مسیر ایران یک مسیر کوتاه، امن و کم هزینه برای ترانزیت کالا از کشورهای آسیای جنوب شرقی به کشورهای آسیای میانه است.

حق‌شناس اظهار کرد: در غیاب بنادر ایران٬ بنادر امارات متحده عربی به عنوان مرکز توزیع کالا یا هاب منطقه شد در حالی که به لحاظ موقعیت جغرافیایی بی نظیر بندر شهید رجایی و سایر بنادر ایران این امتیاز نسبی متعلق به جمهوری اسلامی است ضمن اینکه همین وضعیت را می‌توانیم در دریای خزر داشته باشیم.

وی افزود: لذا به نظر می رسد شاهد رونق مجدد حمل و نقل دریایی با پرچم جمهوری اسلامی در خلیج فارس، دریای عمان و دریای خزر و همچنین افزایش صادرات، واردات، ترانزیت و ترانشیپ کالا باشیم اما نباید انتظار داشت بلافاصله پس از تحریم چنین اتفاقی رخ دهد برای اینکه به یک روال عادی در حوزه دریانوردی و قبل از سال ۱۳۹۰ برسیم نیاز به زمان داریم و طبیعی است در کنار این زمان بنادر کشور باید به لحاظ زیرساختی و تجهیزات برای پذیرش کشتی‌ها بین‌المللی آماده شوند.

لاینرهای فرانسوی، سوئیسی، کره‌ای و سنگاپوری

محمد حسین داجمر مدیرعامل کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران می گوید: به دلیل جو‌ ناشی از این تحریم‌ها، محدودیتی فراتر از موارد تحریم برای کشتیرانی در دوران تحریم منظور کرده بودند که این موارد به تدریج در حال برطرف شدن است.

وی از اعلام آمادگی ورود لاینرهایی از کره، سنگاپور، تایلند، فرانسه و سوئیس برای پهلوگیری در بندر شهید رجایی خبر داد و گفت: بعد از توافق هسته‌ای اخیر لاینر‌های هانجین (hanjin) و هیوندای(Hyundai) از کشور کره، لاینر پیل (PIL) از سنگاپور، شرکت کشتیرانی وان‌های (Wan Hai)از تایلند، شرکت هلدینگ لاینر Evergreen، هلدینگ کشتیرانی Yang Ming شرکت ، CMA CGM فرانسه و شرکت کشتیرانیMSC سوئیسی از خطوط کشتیرانی بزرگ دنیا برای پهلوگیری در بندر شهید رجایی اعلام آمادگی کردند.

حضور شرکت‌ها بعد از توافق

بر اساس این گزارش، آنچه مسلم است هیأت‌هایی از کشورهای خارجی به تدرج در حال ورود به ایران هستند که بخشی از مذاکرات خود را حول موضوع همکاری‌ در بخش حمل و نقل ایران دنبال می‌کنند؛ حضور شرکت فرانسوی ارپ (AREP) برای مشاوره در حوزه چندوجهی کردن ایستگاه‌های راه آهن پیش از توافق، اما بعد از توافق حضور نماینده شرکت GIZ آلمان در سفر هیأت آلمانی به ریاست قائم مقام صدر اعظم این کشور، سفر هیأتی از فرانسه به ایران برای ارتقای تجهیزات راداری و حضور معاون رئیس جمهور و وزیر خارجه کشور ترکنمنستان برای شرکت در اجلاس کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی از جمله سفرهای هیأت‌های خارجی به ایران بعد از توافق هسته‌ای است.

در همین راستا طی ماه‌های آینده قرار است هیأتی از کشور اسپانیا برای فعالیت در حوزه حمل و نقل به ایران سفر کنند. این سفرها نشان از آمادگی سایر کشورها برای سرمایه گذاری در ایران دارد؛ تمایلاتی که پیش از توافقات بالقوه بود که در آینده قرار است بالفعل شود و جنبه اجرایی به خود گیرد.