نظارت بر فرآورده‌های بهداشتی و دارویی چندی است از سوی وزرات بهداشت و سازمان غذا و دارو به‌شدت مورد توجه قرار گرفته و هر چند وقت یک بار فهرست محصولاتی که غیرمجاز هستند از سوی این سازمان منتشر می‌شود.

همه ما مغازه‌های عطاری یا مکان‌هایی را که انواع داروهای گیاهی در آن به فروش می‌رسد می‌شناسیم؛ مغازه‌هایی که انواع و اقسام گیاهان و ترکیبات گیاهی که عنوان می‌شود هیچ منشأ شیمیایی ندارند برای درمان انواع بیماری‌ها از پوست و مو گرفته تا دیابت و حتی نازایی در آنها به فروش می‌رسد.

هنوز هم با وجود پیشرفت علم پزشکی افراد زیادی هستند که درمان سنتی و گیاهی را ترجیح داده و با این توجیه که برای هر بیماری یک داروی گیاهی وجود دارد از درمان شیمیایی طفره می‌روند. این به هیچ‌وجه بد نیست و از بسیاری جهات نیز حتی خود پزشکان استفاده از داروهای با منشأ گیاهی طبیعی را بی‌ضررتر از داروهای شیمیایی می‌دانند. با وجود این، با گشتی کوچک در چند مغازه عطاری شهر می‌توان به درستی فهمید 90 درصد محصولاتی که به شکل ترکیبی و فرآورده‌ای در این مکان‌ها عرضه می‌شوند تقلبی و مضر هستند. 

روغن اصلی خوراکی و غیرخوراکی ندارد

انواع کرم‌ها و ترکیباتی که روی قفسه‌های مختلف کنار هم جا خوش کرده‌اند برای درمان امراض مختلف مانند ریزش مو، چاقی، لاغری، مشکلات پوستی و... چیده شده‌اند در کنار انواع روغن‌های گیاهی.

از فروشنده می‌خواهم روغن نارگیل با کیفیت مناسب به من بدهد و او شیشه کوچکی را به دستم می‌دهد که رویش هیچ نام و نشانی از کارخانه و محل ساخت آن نیست و فقط تحت عنوان روغن نارگیل با قیمت 10هزار تومان عرضه شده است.

به فروشنده می‌گویم روغنی می‌خواهم که اصل باشد و او بعد از چانه زدن یک نمونه دیگر را به دستم می‌دهد که قیمتش دو برابر روغن قبلی است اما این روغن خارجی و چینی است و روی جعبه‌اش با خط چینی اطلاعات مختلفی نوشته شده است.

رئیس انجمن طب سنتی ایران درباره نحوه تشخیص روغن‌های گیاهی اصل از تقلبی می‌گوید: احتمال زیادی وجود دارد که روغن‌های گیاهی کارخانه‌ای ناخالصی داشته باشند و دانستن برخی نکات در زمان خرید ضروری است. علی محمدخانی ادامه می‌دهد: در درجه اول روغن‌های گیاهی که تحت عنوان روغن خوراکی یا غیرخوراکی عرضه می‌شود تقریبا در تمام موارد تقلبی است و دلیل آن هم این است که این روغن‌ها به هیچ‌وجه جنبه مصرف خوراکی ندارد و اگر فردی آن را مصرف کند به امراض مختلفی مانند معده‌درد دچار می‌شود در حالی که روغن اصلی، اساسا خوراکی و غیرخوراکی ندارد و در همه موارد می‌توان آن را خورد.

به گفته او روغن‌های گیاهی نباید ارزان‌تر از خود میوه و گیاه آن باشد. برای مثال وقتی در بازار قیمت یک کیلو بادام حدود 50 هزار تومان است باید توجه داشت در فرآیند روغن‌گیری هر یک کیلو از میوه کمتر از نیم لیتر روغن می‌دهد و این یعنی روغن‌های ارزان به احتمال زیاد یا از ضایعات میوه‌ها یا از مواد دیگر تهیه شده است. این پزشک با توصیه به اینکه نباید از این روغن‌های دست‌ساز به هیچ‌وجه استفاده کرد، عنوان می‌کند: پارافین و انواع اسانس‌ها محتوای اصلی این روغن‌هاست که نه تنها سودمند نیست بلکه عوراض زیادی را هم به همراه دارد.

روغن‌های ارزان‌تر از میوه

داروهای گیاهی مانند انواع روغن‌ها و عرقیجات در کشور ما از سوی مزرعه‌داران و زمین‌دارانی که این محصولات را عرضه می‌کنند تولید می‌شود.

یکی از زمین‌دارانی که باغات کشت و تولید زیتون دارد به «آرمان» می‌گوید: ما اینجا از تفاله‌های زیتون‌ها یعنی آن میوه‌هایی که گندیده و خراب نیست اما در حین کشت له می‌شوند با دستگاه‌های روغن‌کشی روغن می‌گیریم و این روغن‌ها را به هیچ عطاری یا مغازه‌ای نمی‌دهیم بلکه مستقیم تحت نام و برند خودمان آنها را می‌فروشیم.

ابوالفضل کعبی به دیگر همکارانش که برای مثال پرورش شترمرغ داشته و روغن شترمرغ عرضه می‌کنند اشاره کرده و می‌گوید: ‌نه فقط من روغن‌ها و محصولات گیاهی تولیدی‌ام را به عطاری‌ها نمی‌دهم بلکه بقیه همکارانم نیز که برای مثال در کار پرورش شترمرغ هستند روغن این محصول را مستقیم عرضه می‌کنند.

این زمین‌دار می‌گوید: چون نظارت درستی بر آن چیزی که فروخته می‌شود وجود ندارد در اغلب موارد این محصولات نامرغوب هستند و بهترین راه این است که اگر دنبال محصول اصل هستید بی‌واسطه و در جایی که نخستین واسطه این محصول را عرضه می‌کند یعنی از خود تولید‌کننده باید آن را دریافت کنید تا مطمئن باشید اصل است.

کعبی در توضیح اینکه چرا تولید‌کنندگان داخلی محصولات باکیفیت خود را به عطاری‌ها نمی‌دهند، می‌گوید: در درجه اول قیمت این محصولات بالاست و برای مثال یک شیشه روغن زیتون اصل درجه یک اینجا 50 هزار تومان است در حالی که عطاری‌ها کمتر از 10 هزار تومان این محصول را می‌فروشند.

افزون آنکه این محصولات تاریخ مصرف دارند؛ یعنی روغن‌های گیاهی خوراکی و غیرخوراکی اگر بیشتر از شش ماه بمانند نه تنها دیگر مفید نیستند بلکه سمی و مضر می‌شوند پس باید به‌تازگی آنها توجه داشت. مجموع این عوامل سبب می‌شود عطاری‌ها عرضه این محصولات را مقرون به صرفه نبینند.

عرقیجات گیاهی را از شیراز و کاشان بخرید

عرقیجات گیاهی هم که با دستگاه‌های عرق‌گیری و در شهرها تولید می‌شوند با وجود برچسب استاندارد نام کارخانه در بسیاری موارد کیفیت لازم را ندارند.

مدیر یکی از کارخانجات عرق‌گیری در شیراز درباره این محصولات می‌گوید: عرقیجات گیاهی را باید حتما از شهرهایی مانند شیراز و کاشان بخرید، زیرا عرقیجاتی که از شهرهای دیگر وارد شده و فروخته می‌شود در اغلب موارد با آب مخلوط شده و حتی فرد با یک بار استفاده می‌تواند متوجه شود این محصولات بو و کیفیت لازم را ندارند.

مهدی خاکی عنوان می‌کند: عرقیجات گیاهی که در عطاری‌ها توزیع می‌شود در اغلب موارد ناخالص است و چون زیاد می‌ماند اثربخشی خود را از دست می‌دهد در حالی که باید این محصولات را تازه و در همان محل‌هایی که آنها را کشت می‌کنند و ترجیحا در فصل کشت و عرق‌گیری خریداری کنید، زیرا عرق گیاهی اگر خوب تهیه شود و درست و اصولی استفاده شود درمان همه دردهاست.