حال صنعت فولاد برای سومین دهه متوالی در حالی بحران و رکود را تجربه می‌کند که می‌توان گفت حدود دو سال از آغاز این تجربه تلخ می‌گذرد.

بحران‌های دهه هفتاد و هشتاد که در نتیجه افت قیمت‌های جهانی فولاد ایران را گرفتار خود کرده بود، در حالی در آن سال‌ها با تصمیمات به‌موقع دولت‌ها پشت‌سر گذاشته شد که به نظر می‌رسد برای خروج از سومین بحران نیز باید تدبیری اندیشیده شود؛ بحرانی که حالا در آستانه دو سالگی خود قرار دارد.

طولانی شدن دوره رکود در صنعت فولاد که ظرفیت تولید کارخانه‌های بزرگ را تقریبا به نصف رسانده و بسیاری از واحدهای کوچک را نیز از مرز تعطیلی عبور داده است، در حالی همچنان ادامه دارد که از نگاه کارشناسان با به‌کار بستن چند راهکار فوری می‌توان از شدت رکود در این صنعت کاست و جان دوباره‌ای به واحدهای تولیدی داد.

از نگاه کارشناسان، صنعت فولاد به‌عنوان یکی از صنایع مادر که با وجود منابع اولیه، انرژی، دانش فنی، تجربه تولید کیفی و نیروی متخصص از مهم‌ترین مزیت‌های اقتصادی کشور به‌شمار می‌رود، باید با توجه و سیاست‌های سازنده بیشتری همراه شود.

اما راهکار خروج صنعت و بازار فولاد از رکود چیست؟ چگونه می‌توان این صنعت و بازار آن را بار دیگر با رونق همراه کرد؟

سوالات یاد شده در حالی وجود دارند که صنعت فولاد پیش از اعمال تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، سالانه حدود یک میلیون تن صادرات به کشورهای اروپایی داشته و صنایع اروپایی خصوصا خودروسازی، تجربه استفاده از فولاد ایران برای قطعات موردنیاز خود را داشته است.

این تجربه در حالی برای صنعت فولاد ایران وجود دارد که به گفته یک کارشناس اقتصادی حالا بیش از 2/5 میلیون تن فولاد در انبارها و کف کارخانه‌های تولید فولاد بدون تقاضا مانده است.

میزان یاد شده در حالی در کارخانه‌ها باقی مانده است که صادرات فولادسازان در چهارماه ابتدای امسال نسبت به سال گذشته رشدی دو برابری داشته، اما این مقدار رشد صادرات نیز عاملی برای دپو نشدن محصولات فولادسازان نبوده است.

فولاد متولی ندارد؟

لزوم تدبیر چاره‌ای برای صنعت فولاد به منظور خروج آن از رکود در حالی ضروری به نظر می‌رسد که محمود اسلامیان، مشاور صنعتی رییس اتاق بازرگانی ایران عقیده دارد برای حل مشکلات صنعت فولاد و خروج آن از رکود، ابتدا باید یک متولی برای این صنعت تعیین شود.

اسلامیان با تاکید بر این نکته که متاسفانه صنعت فولاد متولی ندارد، می‌گوید: اگرچه در حال حاضر ایمیدرو به‌عنوان متولی صنعت فولاد و معادن شناخته می‌شود اما اختیارات آن زیاد نیست به همین منظور نخستین پیشنهاد برای خروج صنعت فولاد از رکود این است که دولت هرچه سریع‌تر یک متولی برای صنعت فولاد تعیین کند زیرا در دولت قبل تنها اتفاقی که برای این صنعت رخ داد حذف متولی آن و دستور افزایش دوبرابری نیروی انسانی در واحدهای بزرگ تولیدی بود.

از نگاه اسلامیان معاونت معدنی وزارت صنایع یا ایمیدرو، می‌تواند متولی صنعت فولاد و معادن باشد تا تصمیماتی که در این حوزه‌ها گرفته می‌شود از یکپارچگی لازم برخوردار شود.

این عضو اتاق بازرگانی در ادامه گفت‌وگو با اشاره به کاهش ارزش یوآن از سوی دولت چین، به اعمال تعرفه‌ یا سهمیه برای واردات فولاد نیز به‌عنوان یکی دیگر از راهکارهای خروج از رکود اشاره می‌کند.

اسلامیان که تجربه مدیرعاملی در شرکت‌های ملی ذوب‌آهن ایران و مجتمع فولاد مبارکه را در کارنامه خود دارد، در ادامه با اشاره به افزایش حجم فولاد دپو شده در کارخانه‌های بزرگ تولید فولاد می‌گوید: در شرایطی که سیاست‌های کاهش قیمت چین قیمت جهانی فولاد را تا 40 درصد کاهش داده است، اعمال تعرفه برای واردات دست‌کم برای دوره‌ای 6 ماهه ضروری به نظر می‌رسد.

او در ادامه با تاکید بر اینکه تجربه‌های جهانی نشان می‌دهد در شرایط مشابه کشورها با دو راهکار اعمال تعرفه و سهمیه‌بندی واردات کالا از سوی کشور دامپینگ‌کننده بازار خود را کنترل می‌کنند، می‌گوید: البته پیش از این تعرفه واردات با رشد همراه بوده است اما 10 یا 15 درصد افزایش تعرفه در شرایط بحران چاره‌ساز نیست و کماکان می‌تواند واحدهای تولیدی را در سراشیبی سقوط قرار دهد، همان‌طور که تا کنون نیز باعث تعطیلی بسیاری از واحدهای کوچک تولیدی شده است.

اسلامیان با اشاره به استراتژی‌های غلطی همچون اختصاص ارز مبادله‌ای برای واردات فولاد آن را همچون رانتی برای واردات ارزیابی می‌کند و می‌گوید: تا زمانی که ذخایر بزرگی در کشور برای فروش وجود دارد نباید برای واردات مشوق قرار بدهیم.

او در ادامه با اشاره به اینکه اعمال یک دوره 6 ماهه تعرفه سنگین برای واردات تا زمانی‌که بازارها و قیمت‌ها تنظیم شوند، می‌گوید: من با اعمال طولانی‌مدت تعرفه‌ها موافق نیستم اما این روش در کوتاه‌مدت می‌تواند بسیار کارساز و تا زمانی ادامه داشته باشد که شرایط به حالت عادی باز گردد.

تحریک تقاضا ابزاری برای خروج از رکود

اما اگرچه به عقیده کارشناسان حل مشکلات ریشه‌ای صنعت فولاد با تعیین یک متولی قدرتمند برای این صنعت که بتواند مطالبات آن را پیگیری کند می‌تواند یک راهکار برای خروج از بحران باشد، اما به نظر می‌رسد تحرک تقاضا در بازار نیز بتواند عاملی تاثیرگذار برای خروج صنعت فولاد از رکود باشد.

بر این اساس مدیر بخش فلزات کارگزاری مفید عقیده دارد یکی از موثرترین مولفه‌ها برای خروج بازار فولاد از رکود (که می‌تواند به افزایش تولید نیز منجر شود) شروع دوباره فعالیت پروژه‌های عمرانی در کشور است.

علی‌اصغر بهرامی نیز اعمال تعرفه بر واردات را یکی از راهکارهای مناسب برای شرایط فعلی می‌داند.

این فعال بورس کالا در ادامه یکی از ابزارهایی که می‌تواند در دوران رکود باعث تقویت بازار و معاملات شود را استفاده از ابزارهای نوین مالی می‌داند و می‌گوید:‌ خرید و فروش حواله برای فولاد که قدرت نقدشوندگی و همچنین شفافیت مالی بالایی دارد می‌تواند در شرایط فعلی سطح معاملات فولاد را بالا ببرد.

او با اشاره به تجربه مثبت استفاده از اوراق گواهی سپرده کالایی در بخش کشاورزی که برای نخستین بار در بورس کالا راه‌اندازی شد، می‌گوید: این تجربه را می‌توان برای میلگرد یا تیرآهن نیز به کار بست به این ترتیب معاملات از حالت فیزیک صرف خارج می‌شوند، معاملات حواله‌ای ضمن اینکه به بازار حرکت می‌دهند باعث می‌شوند افرادی که مصرف‌کننده نهایی فولاد نیستند نیز به منظور سرمایه‌گذاری وارد این بازار شوند.

مزیت این روش از نگاه بهرامی تحرک معاملات، شفافیت، به روز شدن قیمت‌ها و روان شدن بازار است.

حال با تمام این تفاسیر باید دید بحران دو ساله صنعت فولاد چگونه پایان خواهد یافت؟ آیا تدبیری برای آن اندیشیده خواهد شد یا این صنعت با خداحافظی از روزهای اوج خود همچنان با موج رکود همراه خواهد بود.