19 بانک فعال در سال 89 توانستند فعالیت‌های ارزی و بین‌المللی خود را با 27درصد رشد به 321/4 میلیارد دلار برسانند. این میزان رشد بعد از یک دوره کاهش که حدود سه سال بود، به دست آمد. تا سال 1386 همه چیز خوب بود و فعالیت‌های ارزی بانک‌ها در مسیر صعودی قرار داشت به طوری که در این سال مبادلات بین‌المللی 16 بانک فعال به 280/8 میلیارد دلار رسید. از این سال بود که این شاخص ناگهان دچار افت شد.

بانک‌ها بالاخره راه‌هایی یافتند تا کاهش مبادلات ارزی خود را از طریق به‌کارگیری بانک‌های کوچک و متوسط به عنوان واسطه جبران کنند اما این جبران سه سال زمان برد. در سال بعد یعنی سال 87 دوباره فعالیت‌های ارزی بانک‌های ایرانی تا 272/7 میلیارد دلار کاهش یافت. این روند در سال بعد از آن یعنی سال 88 نیز اتفاق افتاد و فعالیت‌های ارزی بانک‌ها به252/7 میلیارد دلار رسید. در سال 89 این شاخص یکباره اصلاح شد و میزان مبادلات بین‌المللی بانک‌های ایرانی که اغلب به صورت حواله انجام می‌شد، حدود 69میلیارد دلار افزایش یافت و بر این اساس کل مبادلات ارزی بانک‌ها تا پایان سال 89 به 321/4 میلیارد دلار رسید. البته در این میان یک چیز تغییر کرد. تا پیش از تحریم، بانک‌های دولتی تنها یکه تاز میدان بودند اما بعد از تحریم ورق به نفع بانک‌های خصوصی برگشت. رفته رفته خصوصی‌ها توانستند سهم قابل‌توجهی از مبادلات ارزی کشور را انجام دهند. این نکته به خوبی در آمارهای منتشر شده از سوی بانک مرکزی نمایان است.

فعالیت‌های ارزی و بین‌المللی بانک‌های دولتی یعنی تجاری‌ها، تخصصی‌ها و خصوصی شده‌ها تا پایان سال 89 روی هم 240/2 میلیارد دلار بوده که در مقایسه با سال قبل 12درصد رشد داشت اما مبادلات ارزی بانک‌های خصوصی تا پایان سال 89 حدود 81/2 میلیارد دلار بوده که در مقایسه با سال قبل حدود 108درصد رشد نشان داد. به بیانی دیگر، حجم مبادلات ارزی بانک‌های دولتی همچنان سه‌برابر بانک‌های خصوصی است اما از نظر رشد این بانک‌های خصوصی هستند که سال به سال بر حجم مبادلات ارزی خود می‌افزایند و رشدی بالای صددرصد را رقم می‌زنند.


سهم‌ها متفاوت شد

از 321/4 میلیارد دلار مبادلات ارزی بانک‌ها در سال 89 حدود 38/1 درصد سهم بانک‌های دولتی تازه خصوصی شده است. پس از این گروه، بانک‌های تخصصی هستند که با 26درصد سهم، در جایگاه دوم قرار می‌گیرند. بانک‌های خصوصی نیز با داشتن 25/2 درصد سهم از کل مبادلات ارزی رده سوم را به نام خود ثبت کردند. بانک‌های تجاری دولتی اما با فاصله زیادی از گروه سوم، توانستند در این سال 10/4 درصد معاملات ارزی را انجام دهند. جالب است بدانیم این سهم‌ها در سال 85 متفاوت‌تر از آنچه گفته شد، بوده. بانک‌های تجاری دولتی38/7 درصد و بانک‌های تخصصی 22/8 درصد از کل مبادلات ارزی آن سال را به خود اختصاص دادند. بانک‌های دولتی خصوصی شده که در سال 85 هنوز دولتی بودند، سهم‌شان از عملیات ارزی آن سال حدود 34/4 درصد بود. بانک‌های خصوصی نیز در آن سال سهم بسیار ناچیزی داشتند که میزان آن حدود 3/8 درصد بود.

تجاری‌ها افت کردند

در گروه بانک‌های تجاری دولتی سه بانک ملی، پست بانک و سپه قرار می‌گیرند. اوج مبادلات ارزی این سه بانک در سال 86 بود. در این سال فعالیت‌های ارزی این بانک‌ها روی هم حدود 101/5 میلیارد دلار برآورد شد که در سال بعد با 200درصد کاهش به 33/7 میلیارد دلار رسید. سال 88 نیز این اتفاق تکرار شد و حجم مبادلات ارزی این گروه از بانک‌ها به 28/9 میلیارد دلار کاهش یافت. اما در سال 89 نه تنها سیر نزولی این شاخص متوقف شد بلکه حجم مبادلات ارزی این بانک‌ها رشد هم کرد. در سال 89 حجم مبادلات ارزی سه بانک تجاری دولتی با اندکی افزایش به 33/7 میلیارد دلار رسید که بیانگر 16درصد رشد است. در واقع مبادلات ارزی سه بانک ملی، پست‌بانک و سپه به یک میزان نبوده است. در سال 89 در مقایسه با سال 88 مبادلات ارزی بانک سپه رشدی معادل 185درصد داشته در حالی که این شاخص در بانک ملی هشت‌درصد و در پست‌بانک 62درصد کاهش یافته است. البته به نظر می‌رسد آمار مربوط به بانک سپه چندان واقعی نباشد زیرا مبادلات ارزی این بانک از زمان تحریم با افت شدید مواجه شد و حالا آماری که از این بانک منتشر شده گویای رشدی قابل ملاحظه در مبادلات ارزی است.


تخصصی‌ها کم‌کار

در گروه بانک‌های تخصصی دولتی پنج بانک دسته‌بندی می‌شوند. توسعه صادرات، کشاورزی، صنعت و معدن، مسکن و توسعه تعاون. عملیات ارزی تمامی این بانک‌ها نسبت به سال 85 به جز بانک توسعه تعاون که عملیات ارزی خود را از سال 89 آغاز کرد همگی رشد داشته اما نسبت به سال 88 در روند نزولی قرار گرفته است. تنها بانکی که توانست مبادلات ارزی خود را افزایش دهد بانک مسکن بود که میزان آن 11درصد است. عملیات ارزی این پنج بانک با وجود آغاز فعالیت بانک توسعه تعاون در سال 89 نسبت به سال قبل حدود 11درصد کاهش داشت و از 94/4 میلیارد دلار به 83/7 میلیارد دلار رسید.


واگذارشده‌ها موفق

بانک‌های دولتی خصوصی‌شده همگی در افزایش حجم عملیات ارزی خود موفق بودند. البته این رشد چندان هم بی‌نوسان نبود. بانک تجارت در سال 88 افت شدیدی را در این بخش تجربه کرد. افت بانک صادرات اما در سال 87 بود. رفاه کارگران نیز مانند صادرات سال 87 را به دلیل کاهش شدید عملیات ارزی حتما به یاد دارد. ملت تنها بانک این گروه بود که پیوسته و مداوم مراحل رشد را پشت سر گذاشت. این چهار بانک که اخیرا به بخش خصوصی واگذار شدند -هر چند مدیریت آنها همچنان در دست دولت است- در سال 89 نزدیک به 122/7 میلیارد دلار عملیات ارزی داشتند که نسبت به سال قبل 35درصد رشد داشت.


رشد بی‌سابقه بانک‌های خصوصی

بانک‌های دولتی مدت‌ها تک‌تاز این میدان بودند تا اینکه بانک‌های خصوصی پس از تقویت خود برای ارایه خدمات دیگر چون ارزی وارد عمل شدند. در سال 85 تنها پنج بانک خصوصی مبادلات ارزی مشتریان خود را انجام می‌دادند که حجم آن نزدیک به 7/5 میلیارد دلار بود. تا سال 88 باز هم همین پنج بانک بودند که عملیات ارزی را انجام می‌دادند. حجم مبادلات ارزی این چند بانک تا پایان سال 87 به 55/8 میلیارد دلار افزایش یافت که بیانگر رشدی معادل 639درصد بود. کم‌کم بر تعداد بانک‌های خصوصی فعال در این بخش افزوده شد. در سال 89 تعداد این بانک‌ها به هشت بانک رسید. در این سال حجم مبادلات ارزی این بانک‌ها به 81/2 میلیارد دلار افزایش یافت که در مقایسه با سال 85 حدود 976درصد رشد داشت. این میزان رشد در هیچ یک از بانک‌های دیگر دیده نشده است. هنوز آمار مربوط به سال 90 منتشر نشده اما به نظر می‌رسد بانک‌های خصوصی بیش از این میزان رشد کرده باشند.