به گزارش مرکز پژوهش‌های راهبردی البیان، تحولات اخیر بازارهای بورس جهان و کاهش مداوم بهای نفت درپی کاهش تقاضای جهانی، کشورهای تک‌محصولی عرب خلیج‌فارس را که پیش‌بینی چنین روزهایی را نداشته‌اند، با چشم‌اندازی دشوار روبه‌رو کرده است. به‌عنوان مثال، عراق بودجه 2015میلادی خود را روی 65دلار بسته بود که با کاهش جهانی قیمت نفت از ابتدای سال‌جاری تاکنون، این کشور با کسری بالغ بر 35میلیارد دلار مواجه شده است؛ امری که بغداد را ناچار کرد یک وام یک‌میلیارد و 700میلیون دلاری از بانک بین‌المللی پول بگیرد. درواقع، اتکای 95درصدی بودجه سالانه عراق به درآمدهای نفتی نیز باعث شده که اقتصاد این کشور در شرایط اضطرار قرار بگیرد. اکنون تحولات روزهای اخیر که با افت شدید در بازار بورس چین همراه شده، زنگ خطر را در اقتصاد عراق به صدا درآورده است. کارشناسان اقتصادی در عراق شرایط اقتصادی این کشور را در سال2016 بسیار نگران‌کننده خوانده‌اند. آن هم در شرایطی که دولت عراق حتی اگر بخواهد از هزینه‌های خود بکاهد هم به‌دلیل جنگ با داعش از یک سو و مطالبات مردمی برای بهبود خدمات عمومی ازسوی دیگر، قادر به این کار نخواهد بود. 

ابر سیاه اقتصاد بر فراز عربستان

میدل‌ایستای هم در گزارشی با عنوان «ابر سیاه اقتصاد آسمان عربستان‌سعودی را فرا گرفته است» نوشته است: «افت شدید بهای نفت همچنین باعث نگرانی بسیاری از سرمایه‌گذاران شده، چراکه کسری بودجه در کشورهای عربی تولیدکننده نفت به‌خصوص عربستان تشدید شده است.»

این گزارش حاکی از آن است که 90درصد درآمد مالی و 40درصد تولید ناخالص داخلی عربستان وابسته به نفت است، از همین رو کاهش بهای نفت همچنان وخامت اوضاع اقتصادی عربستان را در پی خواهد داشت. به علاوه تحلیلگران بارها هشدار داده‌اند که این کشور منابع لازم برای برپایی و احیای اقتصادی را ندارد و این بحران تا حدی است که به عقیده کارشناسان، کشورهای همسایه مانند قطر و امارات نیز تحت‌تاثیر اوضاع اقتصادی عربستان قرار می‌گیرند. گزارش‌های خبری همچنین از افت شاخص سهام بازارهای بورس خاورمیانه، همزمان با کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی حکایت دارند. کارشناسان دلیل مشکل فعلی در سهام منطقه را در افت شاخص جهانی و بحران اقتصادی چین می‌دانند.

کارشناسان همواره هشدار داده‌اند که مشکلات اقتصادی عربستان، امارات و قطر به‌عنوان کشورهای ثروتمندتر منطقه، می‌تواند اقتصاد دیگر کشورهای خاورمیانه را نیز تحت‌تاثیر قرار دهد. البته هر سه این کشورها دارای رویکردهای بین‌المللی متفاوتی نسبت به بقیه نیز هستند. عربستان و امارات عملا علیه مردم یمن وارد جنگ تجاوزکارانه شده‌اند و این کشور را بمباران می‌کنند. قطر نیز در کنار عربستان در حمایت از مخالفان مسلح تروریست قرار دارد. اما در این میان سیاست‌های نفتی دولت سعودی است که به‌دلیل تولید اول در میان این کشورها، آنها را وادار به پیروی از خود می‌کند. تولید فراوان و بی‌حساب و کتاب نفت توسط عربستان در سال‌های اخیر به بهانه مقابله با نفت شیل امریکا یکی از دلایل شرایط نامناسب و قیمت بسیار نازل نفت و چشم‌انداز بد اقتصادی برای این کشورها به‌حساب می‌آید. ازسوی دیگر کشورهای عربی خلیج‌فارس عمدتا از یک اقتصاد طبقاتی پیروی می‌کنند به‌خصوص عربستان که هزینه‌هایی به‌دلیل دخالت در یمن و سوریه و حمایت از گروه‌های تروریستی تکفیری و نفوذ در منطقه بر دوش مردم این کشور سال‌ها و دهه‌ها گذاشته است دارای چنین شکاف طبقاتی است. آنها به‌دلیل این شکاف کمتر با شرایط سختگیرانه اقتصادی روبه‌رو شده‌اند. کشورهای عربی خلیج‌فارس تاکنون در شرایط حساس اجتماعی به‌سر نبرده‌اند تا در اندیشه توجه به اقتصاد و لزوم توانمندی در این حوزه باشند و این کار آنها را برای رویارویی با این چشم‌انداز اوضاع سخت اقتصادی در شرایط نامطمئنی قرار داده است.

کشورهای عربی خلیج‌فارس راه سختی پیشرو دارند که از هم‌اکنون نشانه‌های آن آشکار شده است. به‌عنوان شاهد این سخن دولت بحرین است که اعلام کرده یارانه گوشت را قطع و معادل نقدی آن را به مردم پرداخت می‌کند. دولت بحرین تصمیم گرفته برای مبارزه با احتکار و ایجاد بازار رقابتی و آزاد از ماه سپتامبر یارانه گوشت را حذف و پول آن را به مردم پرداخت کند. این درحالی است که بحرین ضعیف‌ترین کشور خلیج‌فارس به‌ لحاظ دارا بودن ذخایر نفت و گاز است. عربستان‌سعودی نیز به‌دنبال کاهش قابل‌ملاحظه درآمدهای نفتی و پوشاندن هزینه‌ها و کسری بودجه‌اش اعلام کرده که به استفاده از ذخایر ارزی‌اش و انتشار اوراق قرضه، روی آورده است.

گاردین نوشته، عربستان در چند ماهه اخیر از سال جاری میلادی، حدود 27 میلیارد دلار اوراق مشارکت برای جبران کسری بودجه فزاینده خود منتشر کرده است. آخرین اقدام از این دست در روز سه‌شنبه گذشته بود که رقمی معادل 3.5 میلیارد دلار بود. روزنامه مصری الشعب هم در تحلیل مشروحی با عنوان عربستان رو به ‌روشکستگی می‌رود، خطر را در دروازه‌های عربستان دیده و نوشته است برآوردهای صندوق بین‌المللی پول حاکی است، این کشور در سال2015 با بیشترین کسری بودجه در تاریخ خود یعنی 150میلیارد دلار روبه‌رو خواهد شد. عبدالباری عطوان کارشناس عرب، ورود عربستان به درگیری‌های نظامی در سوریه و یمن و صرف هزینه‌های گزاف از درآمدهای این کشور در معرکه‌های جنگی را عامل تسریع این روند عنوان کرده است. نکته جالب توجه این است که در چنین شرایط اقتصادی دشوار، عربستان پس از امریکا و چین با صرف 82میلیارد دلار، رتبه سوم خرید اسلحه را در سال2014میلادی به خود اختصاص داده است.