براساس سند آمایش سرزمینی خراسان رضوی در افق 1404 باید ارتقای جایگاه صنعت و معدن طی تعامل سازنده با سایر استان‌ها، کشورهای منطقه و جهان اتفاق بیافتد که در این راستا برای افزایش سهم صنعت استان از تولید ناخالص داخلی و افزایش صادرات، ارتقای کیفیت بویژه در صنعت نساجی و پوشاک ضروری به نظر می‌ رسد. فرآیند پیچیده صنعت نساجی که از مزرعه آغاز شده و تا فروشگاه ادامه پیدا می کند، گستره بسیار وسیعی دارد و فقط به پوشاک ختم نمی شود اما در این نوشتار به معضلات بخش پوشاک خواهیم پرداخت که ماده اولیه آن پارچه در صنعت نساجی است.

به گفته دست اندرکاران، صنعت نساجی و پوشاک در خراسان رضوی به دلایل متعدد که بخش اعظم آن بیرونی است به رغم داشتن ظرفیت‌های بسیار با گرفتاری‌هایی دست و پنجه نرم می‌کند که این گرفتاری‌ها را می توان به صورت‌های مختلف تبیین کرد. از استفاده مواد اولیه چینی در نساجی گرفته تا قاچاق، واردات بیش از اندازه پوشاک و عرضه تولیدات داخلی با برندهای خارجی، همگی گرفتاری یا به قولی خود تحریمی در این صنعت را نشان می‌ دهد. کارشناسان و دست اندرکاران صنعت پوشاک علت عدم دستیابی این صنعت در استان خراسان رضوی به جایگاه واقعی خود را نداشتن برنامه منسجم در این عرصه، واردات بی‌رویه پوشاک به صورت رسمی و غیررسمی، عدم واگذاری این صنعت به بخش خصوصی و پراکندگی این حوزه از تولید تا عرضه می‌دانند.

رییس هیات مدیره انجمن صنایع نساجی خراسان رضوی در این باره گفت: صنعت نساجی سابقه‌ای دیرینه در این استان دارد و یکی از رشته‌های اشتغال‌زا چه در بخش تولید و چه در بخش عرضه است. ابراهیم دهقان افزود: هم اکنون 360 واحد تولیدی در حوزه صنعت نساجی استان دارای مجوز فعالیت هستند که فرش، پوشاک، فرآورده‌های رنگرزی، ریسندگی و بافندگی عرضه می‌کنند و در کنار آن حدود 500 واحد تولیدی زیرپله‌ای در این استان بدون پروانه کسب، پوشاک فاقد کیفیت لازم تولید می‌کنند.

وی بیان کرد: فرآورده‌های صنعت نساجی بویژه پوشاک خراسان رضوی دارای کیفیت مطلوب است و به کشورهای آسیای میانه، آفریقا، اروپا، آمریکای لاتین و همچنین کشورهای همسایه صادر می شود اما میزان صادرات آن زیاد نیست. وی گران بودن پنبه را یکی از معضلات صنعت نساجی دانست و گفت: برخی واحدهای تولیدی دارای پروانه و عمده واحدهای زیرپله‌ای قادر به خرید آن به میزان زیاد نیستند لذا از محصولات پتروشیمی و وارداتی از چین در تولیدات نساجی بهره می‌گیرند که کیفیت نامطلوبی دارند. دهقان اظهار کرد: برای داشتن پارچه و پوشاک دارای کیفیت مطلوب نیازمند مواد اولیه مرغوب و ماشین آلات پیشرفته و به روز هستیم که این دو بخش در کشور و به تبع آن در استان ضعیف است و در مقابل درخواست برای پوشاک متنوع و دارای کیفیت در بازار بسیار است که این مساله زمینه را برای واردات پوشاک خارجی به صورت رسمی و غیررسمی فراهم می‌کند.

وی با اشاره به حجم نسبتا زیاد قاچاق پوشاک خراسان رضوی گفت: حمل پوشاک بسیار آسان است و قاچاق چمدانی آن از مبادی رسمی به سهولت انجام می‌گیرد و در مقابل برخوردهای پلیسی با این نوع قاچاق ضعیف می‌باشد. وی افزود: از آنجا که ناگزیر به واردات پوشاک هستیم و نمی‌توانیم مانع از تنوع طلبی جامعه شویم لذا باید مانع از ورود پوشاک نامرغوب یا مواد اولیه فاقد کیفیت لازم بویژه از کشور چین شویم. رییس هیات مدیره انجمن صنایع نساجی خراسان رضوی ادامه داد: با افزایش ضرایب کنترلی نمی‌توان مانع از قاچاق پوشاک شد، در مقابل باید عوامل انگیزشی در بین تولیدکنندگان برای عرضه تولیدات مرغوب و قابل رقابت با نمونه خارجی تقویت شود.

وی افزود: مساله مهمتر از قاچاق در صنعت پوشاک این است که برخی تولیدکنندگان استان پوشاک تولیدی خود را به نام برندهای خارجی در بازار می فروشند و مصرف کنندگان تخصص کافی در تشخیص جنس اصل را ندارند. دهقان گفت: واردکنندگان پوشاک باید نوع مرغوب آن را از مبادی رسمی وارد کشور کنند. وی تخصیص تعرفه صفر برای واردات مواد اولیه را برای رفع مشکل تولیدکنندگان صنعت نساجی خواستار شد و افزود: بسیاری از مواد اولیه تولیدات نساجی خارجی است که با توجه به افزایش نرخ ارز در این زمینه با مشکل روبرو هستیم.

رییس هیات مدیره انجمن صنایع نساجی خراسان رضوی ادامه داد: حمایت از تولید داخل، کاهش نرخ مواد اولیه وارداتی مرغوب، به روز کردن ماشین آلات خارجی و کاهش نرخ سود تسهیلات بانکی می تواند تولیدکنندگان پوشاک را در تولید محصول مرغوب یاری دهد. دهقان اظهار کرد: برای داشتن بازار مناسب و ایجاد رقابت در بین تولید کنندگان داخلی، واردات پوشاک و مواد اولیه به کشور نیازمند ساماندهی است. رییس اتحادیه صنف فروشندگان پوشاک مشهد نیز در این زمینه گفت: حدود نیمی از پوشاکی که توسط فروشندگان در این شهر عرضه می‌شود، قاچاق است که دلیل آن عدم کنترل مناسب در مبادی ورودی کشور می‌باشد.

سید مهدی لسان طوسی افزود: واردات پوشاک ظرفیت های تولید در استان را از بین می‌برد بطوری‌که ورود پوشاک قاچاق باعث شده است تولیدکنندگان داخل استان کالای مرغوب خود را با برند کشورهای دیگر به بازار عرضه کنند. وی اظهار کرد: عدم برندینگ در پوشاک یک معضل اساسی است و صدمه زیاد به تولید می‌زند. وی گفت: صنعت پوشاک در استان ظرفیت های بسیار دارد و قادر به تولید پوشاک مرغوب و با کیفیت مطلوب و متنوع می‌باشد اما دخالت‌های بیش از اندازه متولیان، نداشتن برنامه منسجم برای تولید و عدم واگذاری کل این صنعت به بخش خصوصی مانع از عرضه قابلیت های صنعتگران این عرصه شده است.

وی بیان کرد: در بخش تولید و توزیع پوشاک پنج اتحادیه همگن شامل تولیدکنندگان، دوزندگان، خیاطان، بانوان خیاط و فروشندگان به طور مستقل فعالیت می‌کنند و اتحادیه صنف فروشندگان با شش هزار و 500 عضو قوی ترین، بزرگترین و پرتعدادترین آن‌ها می باشد. وی ادامه داد: عدم ادغام این اتحادیه ها باعث شده است به رغم داشتن ظرفیت‌های بیشمار در صنعت پوشاک قادر به عرضه درست آن نباشیم و این پراکندگی در برنامه‌ها ضرر بسیار به این صنعت زده است در حالی که تولید و توزیع مکمل یکدیگر هستند و باید طبق یک برنامه پیش روند.

رییس اتحادیه صنف فروشندگان پوشاک مشهد افزود: اگر این اتحادیه‌ها ادغام شوند، می توان تولیدکنندگان پوشاک را دسته بندی کرد، سفارشات را سامان بخشید و برای تقویت کیفیت تولید برنامه ریزی نمود. لسان طوسی دخالت بیش از حد واحدهای نظارتی نظیر سازمان بازرسی و اداره کل تعزیرات حکومتی در رسیدگی به قیمت پوشاک را معضل دیگر این صنف دانست و گفت: بازار را باید به حال خود رها کرد تا تولیدکنندگان و فروشندگان در فضای رقابتی بتوانند پوشاک مناسب را به مردم عرضه کنند. وی بیان کرد: قیمت پوشاک توسط اتاق اصناف و واحدهای صنفی تعیین می‌شود اما دخالت‌های بی مورد ادارات نظارتی دیگر و فاکتورسازی مانع از رونق بازار شده است به طوری که از 20 سال قبل تاکنون سود فروشندگان در مشهد از 20 درصد افزایش نیافته این در حالی است که اجاره مغازه، تعرفه آب و برق و سایر هزینه ها در این مدت چند برابر شده است.

وی گفت: اگر واحدهای نظارتی مانند سازمان بازرسی و تعزیرات در عرضه پوشاک دخالت نکنند، بازار روال عادی خود را در پیش خواهد گرفت و با ایجاد یک فضای رقابتی هر روز به سوی کیفیت سازی، نوآوری و مدهای جدید خواهیم رفت. رییس اتحادیه صنف فروشندگان پوشاک مشهد افزود: رکودی که بر بازار پوشاک مشهد حاکم شده، آمار پوشاک حراج را افزایش داده است اما اگر رقابت جوانمردانه و در فضای آزاد باشد به افزایش کیفیت تولید و عرضه می‌انجامد. دبیر کمیسیون مبارزه با قاچاق کالا و ارز خراسان رضوی افزود: براساس آمار تقریبی سالانه هشت درصد کالاهای قاچاق کشور معادل دو میلیارد دلار وارد خراسان رضوی می‌شود.

محمد ابراهیم افشاری گفت: پوشاک و موبایل بیشترین حجم قاچاق کالا به استان را تشکیل می‌ دهند که بیشتر پوشاک قاچاق، اجناس دست دوم هستند. وی با بیان اینکه پارسال خراسان رضوی تنها استانی بود که 70 واحد صنفی عرضه لباس‌های دست دوم را شناسایی و تعطیل کرد افزود: طبق گزارش سازمان صنعت، معدن و تجارت هم اکنون مسئله‌ای به نام عرضه لباس‌های کارکرده و دست دوم در این استان وجود ندارد. عضو خانه صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی با اشاره به قاچاق پوشاک و صنایع نساجی گفت: کالاهای مربوط به نساجی در ایران اغلب از ترکیه وارد می‌شود و اکنون به دلیل تعرفه زیاد برای واردات از سوی دولت ورود بخش عمده این کالاها به صورت قاچاق است. جواد باقری افزود: اگر مدیریت درآمدهای حاصل از تجارت ترجیحی دولت به گونه‌ای باشد که صرف رونق بخش تولید در کشور گردد تعرفه ترجیحی باعث رشد اقتصادی ایران خواهد شد.

وی بیان کرد: واردات مانند یک تیغه دولبه است به گونه ای که در این روند اگر موفق به تقویت بخش تولید نشویم حقوق مصرف کننده را تضییع می کنیم لذا اگر بتوانیم با تعرفه ترجیحی برای واردات کالا نیازهای اساسی کشور را تامین کنیم آنگاه می‌توانیم به این نوع تجارت امیدوار باشیم. باقری افزود: ممانعت از واردات کالا، راه حل رفع مشکلات اقتصادی کشور نیست اما باید ضمن حفظ حقوق مصرف کننده ظرفیت‌های تولیدی را به حدی رساند که ایران از واردات کالاهای تولید داخل، مصون بماند. وی اظهار کرد: تا زمانی که نتوانیم اقتصاد خود را تولید محور کنیم و ظرفیت‌های اقتصادی خود را ارتقا دهیم چاره‌ای نداریم جز اینکه بخشی از نیازهای داخل کشور را با واردات و تعیین تعرفه ترجیحی برای ورود برخی کالاها تامین کنیم.

باقری گفت: 80 درصد اقتصاد در کشور در دست دولت است که با ادامه این رویه نمی توان به رونق تولید ملی و کاهش واردات امید داشت. وی ادامه داد: دولت باید فقط نگاه حاکمیتی داشته باشد و از ورود مستقیم به بخش اقتصادی خودداری کند.

وی اظهار کرد: تقویت نهادهای تولیدی و تقویت تولید در کشور تنها راه مبارزه با واردات است و دولت باید تمرکز و سرمایه گذاری انجام دهد و اجرای امور را به مردم واگذار کند. دبیر خانه صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی نیز واردات بی رویه و فقدان حمایت واقعی نهادهای دولتی و نظام بانکی از فعالان صنعت نساجی را از دلایل کاهش تولید صنایع نساجی در این استان دانست.

فیروز ابراهیمی گفت: واردات بی‌رویه پوشاک و مواد اولیه، این صنعت را با مخاطرات جدی روبرو کرده و قدرت رقابت و عرضه محصولات مرغوب و متنوع را از فعالان این بخش گرفته است. ابراهیمی اظهار کرد: نرخ بالای سود تسهیلات، فعالان صنعت نساجی را دچار مشکل کرده زیرا نساج ایرانی باید تسهیلات را با نرخ سود 30 درصد دریافت کند. وی گفت: با توجه به نرخ سود تسهیلات، تامین منابع مالی حوزه تولید برای یک بنگاه نساجی ایرانی نسبت به رقبای منطقه ای 15 برابر است و این اقدام به معنای سلب قدرت رقابت از این واحدها است.

رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی نیز با تایید مشکلات صنعت نساجی و پوشاک در استان، از برنامه دولت برای انسجام واحدها از تولید تا توزیع و ایجاد رقابت مطلوب در بازار پوشاک خبر داد. راضیه علیرضایی گفت: در برخی رشته ها مانند صنعت نساجی در استان ارزش افزوده سرمایه گذاری در آن بیشتر از دیگر رشته های صنعتی کشور است و آن به دلیل پیشینه این صنعت در منطقه و ظرفیت های بسیار آن می باشد. وی افزود: 95 درصد صنعت استان در دست بخش خصوصی و اغلب صنایع کوچک و متوسط است که آنها را در برابر تصمیمات اقتصادی آسیب پذیر می کند لذا در افق 1404 علاوه بر ایجاد بنگاه های بزرگ مانند صنایع پتروشیمی و فولادسازی در استان، درصدد مدیریت بنگاه های کوچک و متوسط با اهداف صادراتی و ساماندهی فعالیت آن‌ها به صورت زنجیره های تولید سلامت محور هستیم.

وی اظهار کرد: اخیرا مصوبات بسیار خوبی در کارگروه توسعه صادرات خراسان رضوی داشتیم که یکی از آنها ایجاد شهرک صنعتی – صادراتی پوشاک و مد بود که در سفر اخیر وزیر صنعت، معدن و تجارت به این استان نیز مورد موافقت قرار گرفت. وی گفت: در این شهرک فرآیندهای تولید الیاف و نخ پنبه ای در اولویت قرار می گیرد و تولید پوشاک صرفا پوشاک نخ پنبه‌ای خواهد بود. وی ادامه داد: در آینده با فرصتی که فضای عمومی اقتصاد کشور در اختیار ما می گذارد، وارد سرمایه گذاری‌های مشترک می شویم که به بازارهای بیرونی دست پیدا کنیم.

علیرضایی گفت: براساس برنامه ریزی در شهرک صنعتی مد و لباس، کیفیت تولیدات واحد های کوچک ارتقا یافته و خواهیم توانست از هم افزایی بنگاه های کوچک و متوسط خود بهره گیریم. رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی یادآور شد: 362 واحد تولیدی در زمینه صنعت نساجی، پوشاک و چرم در این استان زمینه اشتغال 17 هزار نفر را فراهم کرده‌اند و این واحدها با سرمایه گذاری پنج هزار و 185 میلیارد ریال توسط بخش خصوصی ایجاد شده‌اند. وی افزود: صنایع نساجی، پوشاک و چرم خراسان رضوی 6.6 درصد تعداد واحد های تولیدی، 5.8 درصد میزان سرمایه گذاری و 10 درصد اشتغال بخش صنعت استان را تشکیل می‌دهند.