طبق گزارش عملکرد دولت یازدهم در ۲ سال گذشته صادرات مواد غذایی ۲۷ درصد افزایش و واردات آن ۹ درصد کاهش داشته است.

البته پیشرفت صنعتی در صنایع غذایی به شکل یکنواخت نبوده به نحوی که اکنون بیش از ۵۰ درصد سهم صادرات مواد غذایی را ۲ صنعت «صنایع لبنی» و «شیرینی و شکلات» به خود اختصاص داده است اما صنایعی همچون صنایع روغن‌نباتی که در گذشته ایران توان بالایی برای تولید روغن از دانه‌های روغنی داشت اکنون فقط ۱۰ درصد نیاز داخل را تامین می‌کند و بقیه وارداتی است.

بنابراین به گفته کارشناسان برای پیشرفت و رسیدن به هدفگذاری‌های تعیین‌شده باید علاوه بر هدفگذاری، دستورالعمل و قوانین حمایتی نیز در جهت پیشرفت یکنواخت صنایع غذایی ایجاد کرد.

لبنیات در صدر صادرات مواد غذایی

کاوه زرگران، دبیر کانون صنایع غذایی ایران درباره رشد صادراتی صنایع غذایی گفت: واردات در صنایع غذایی بیشتر در زمینه مواد اولیه انجام می‌شود و صنعتی که در ۲ سال اخیر با بیشترین کاهش واردات مواد اولیه روبه‌رو بوده صنایع لبنی است؛ از سوی دیگر صنایع لبنی در صادرات مواد غذایی نیز پیشتاز است به نحوی که ۲۸درصد صادرات مواد غذایی را این صنعت به خود اختصاص می‌دهد.

زرگران با بیان اینکه صادرات صنایع لبنی نسبت به سال گذشته رشد داشته، تصریح کرد: در سال گذشته ۶۴۷ میلیون دلار صادرات صنایع لبنی انجام شده که نسبت به سال قبل حدود ۱۰۰ میلیون دلار رشد داشته است.

دبیر کانون صنایع غذایی ایران با بیان اینکه افزایش صادرات ناشی از افزایش تولید نبوده، گفت: در ۲ سال گذشته شاهد کاهش مصرف صنایع لبنی در جامعه بوده‌ایم که این امر هم ناشی از رکود اقتصادی است بنابراین در این ۲ سال ظرفیت چندانی به تولید اضافه نشده و افزایش صادرات محصولات لبنی ناشی از کاهش مصرف بوده است اما اکنون چند واحد بزرگ صنعتی در حال تجهیز هستند که به مرور زمان به بهره‌برداری خواهند رسید و با اضافه شدن آنها به خط تولید به‌طور قطع شاهد رشد تولید نیز خواهیم بود.

وی با اشاره به اینکه در این ۲ سال شاهد رشد تولید در مواد اولیه صنایع لبنی بوده‌ایم، افزود: در گذشته ایران واردکننده شیر خشک بوده اما درحال‌حاضر به جایگاهی رسیده‌ایم که به صادرکننده شیر خشک تبدیل شده‌ایم، همچنین میزان تولید شیر خام شاهد رشد چشمگیری بوده است.

سهم ۲۴ درصدی شیرینی و شکلات از صادرات مواد غذایی

زرگران با اشاره به دومین گروه صنعتی مواد غذایی که بیشترین سهم صادرات را به خود اختصاص داده، گفت: دومین صنعت صادرکننده مواد غذایی صنعت شیرینی و شکلات است که ۲۴ درصد صادرات مواد غذایی را به خود اختصاص می‌دهد.

در این ۲ سال صادرات آن رشد داشته و اکنون به حدود ۵۵۰ میلیون دلار رسیده است.

وی در ادامه افزود: زعفران نیز سومین گروه مواد غذایی است که ۱۰ درصد سهم صادرات مواد غذایی را به خود اختصاص می‌دهد که بخش صنعتی آن بیشتر شامل بسته‌بندی می‌شود.

دبیر کانون صنایع غذایی ایران با اشاره به بخش‌هایی که در صنایع غذایی دچار ضعف هستیم، اظهار کرد: ایران زمانی تولیدکننده روغن خام بوده و هم به کشت دانه‌های روغن و هم واردات می‌پرداخت که از طریق روغن‌کشی، روغن مورد نیاز صنایع تامین می‌شد اما امروز متاسفانه حدود ۱/۵ میلیون تن واردات روغن در کشور انجام و کمتر از ۱۰ درصد روغن مورد نیاز صنایع توسط صنعت روغن نباتی داخل تامین می‌شود.

وی با اشاره به صنایعی که بیشترین سهم واردات مواد اولیه را به خود اختصاص داده‌اند، افزود: بیشتر صنایع تبدیلی از مواد اولیه وارداتی استفاده می‌کنند که بیشترین سهم واردات مواد اولیه غذایی کشاورزی به روغن خام اختصاص دارد که حدود ۲۵ درصد کل واردات مواد اولیه کشاورزی است.

در رتبه بعدی نیز واردات کنجاله سویا برای خوراک دام است که ۲۴ درصد واردات را به خود اختصاص می‌دهد.

خالی بودن ۶۰درصد ظرفیت صنایع غذایی

زرگران با اشاره به چشم‌انداز صنایع غذایی گفت: صنایع مواد غذایی درحال‌حاضر با ۴۰ درصد ظرفیت در حال فعالیت است و از سوی دیگر با توجه به ظرفیت بازار مواد غذایی در کشورهای اطراف دولت برای فعال شدن ظرفیت‌های خالی صنعت و نیز رشد صادرات باید برنامه‌ریزی داشته باشد و در این برنامه‌ریزی‌ها دخالت بخش دولتی را به کمترین حد خود برساند.

وی افزود: اکنون با وجود آنکه ۱۰ میلیون تن ظرفیت خالی در صنایع آرد داریم صادرات به راحتی انجام نمی‌شود.

این در حالی است که بزرگترین صادرکننده آرد دنیا کشور ترکیه است که از بازار عراق برای صادرات خود استفاده می‌کند و ایران نیز توان این که بخشی از بازار عراق را در دست بگیرد دارد.

دبیر کانون صنایع غذایی ایران با تاکید بر لزوم گسترش بازارهای صادراتی گفت: در صادرات صنایع لبنی ایران وابستگی زیادی به عراق دارد اما با روابط خوبی که ایران با روسیه برقرار کرده می‌توان برای رشد بخش صادرات سهم قابل‌توجهی را به روسیه اختصاص داد چرا که روسیه ۷۰ درصد مواد خام کشاورزی و مواد غذایی مصرفی خود را از خارج تهیه می‌کند بنابراین با توجه به مشکلاتی که روسیه در ارتباط با اروپا پیدا کرده این بهترین فرصت برای ایران است تا سهم قابل‌توجهی از صادرات خود را به این بخش اختصاص دهد.

وی در ادامه افزود: به طور مثال ظرفیت واردات صنایع لبنی روسیه ۴ میلیارد دلار بوده که ایران ظرفیت تامین این نیاز را دارد همچنین در صنایع دیگری همچون شیرینی و شکلات و محصولات خام کشاورزی ظرفیت بالایی در ایران وجود دارد که می‌تواند ظرفیت‌های خالی صنایع را فعال کند.

با افزایش قیمت شیرخام اهداف صادراتی محقق نمی‌شود

زرگران با بیان این که صادرات مواد غذایی وابستگی بسیار زیادی به منطقه دارد گفت: تنها صنایع کنسرو و صنایع شیرینی و شکلات ایران صادرات قابل توجهی به اروپا و کشورهای توسعه یافته دارند و مابقی صنایع صادرات خود را در منطقه انجام می‌دهند.

دبیر کانون صنایع غذایی ایران با تاکید براین که برای تحقق اهداف چشم‌انداز صنایع غذایی باید گسترش بازار در صدر برنامه‌های مواد غذایی قرار بگیرد، گفت: هدفگذاری‌هایی از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت انجام شده است اما فقط اعلام هدفگذاری کافی نیست و با ادامه همین روند هدف‌گذاری‌های صنایع لبنی و شیرینی و شکلات محقق نخواهد شد مگر آنکه یک دستورالعمل اجرایی و قوانین حمایتی در نظر گرفته شود به طور مثال از زمان ابلاغ هدفگذاری صنایع لبنی که تا دوسال آینده باید ۷۰ درصد رشد صادراتی داشته باشیم شاهد این بوده‌ایم که اصرار دارند ۲۰ درصد قیمت شیر خام را افزایش دهند در حالی که قیمت جهانی ۲۵ درصد نیز کاهش داشته است.

به‌طور قطع با این برنامه‌ها نه تنها به اهداف دست پیدا نخواهیم کرد بلکه جایگاه کنونی را ممکن است از دست دهیم.

راهکارهای توسعه صادرات مواد غذایی

ابوالحسن خلیلی، عضو کانون صنایع غذایی ایران نیز درباره راهکارهای توسعه صادرات مواد غذایی گفت: درحال‌حاضر حجم عمده صادرات مواد غذایی مربوط به کشورهای عراق و افغانستان بوده است که بدون شک پس از لغو تحریم‌ها تنوع کشورها و حجم صادرات افزایش قابل‌توجهی خواهد داشت.

ایران می‌تواند با شرکت‌های بیشتری در منطقه یا حتی خارج از منطقه خاورمیانه و در سطح بین‌الملل همکاری و ارتباط متقابل داشته باشد و به دنبال آن روابط اقتصادی بین‌المللی بیشتر و مستحکم‌تری با سایر کشورهای جهان برقرار کنیم.

این در حالی است که اگر به تولید نگاهی رقابتی شود، می‌توان حجم صادرات بیشتری نیز داشت.

خلیلی با تاکید بر اینکه با وجود محدودیت‌هایی که در استفاده از فناوری روز دنیا داشته‌ایم، خوشبختانه از شرایط و تجهیزات مطلوبی در تولید محصولات غذایی فرآوری‌شده استفاده شده، تصریح کرد: بنابراین می‌توان گفت از ظرفیت موجود در تولید این قبیل مواد غذایی بهره‌وری بیشتری خواهیم داشت.

ایران ظرفیت تبدیل به یک صادرکننده پیشتاز در زمینه مواد غذایی فرآوری‌شده را دارد.

وی با اشاره به ظرفیت‌های ایران برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی در جهت گسترش صادرات گفت: با توجه به دسترسی مناسب ایران به آب‌های آزاد (حمل‌ونقل و در نتیجه صادرات آسان‌تر) و از آنجا که حدود ۱۰کشور را در همسایگی خود دارد، می‌تواند فرصت‌های بسیار مساعدی را برای سرمایه‌گذاری خارجی در صنایع غذایی که زیرساخت‌های آن درحال‌حاضر از وضعیت مطلوبی برخوردار است به وجود آورد.

به این ترتیب می‌توانیم شاهد جهش صادراتی بوده و هدف نظام اقتصادی کشور مبنی بر فاصله گرفتن از صادرات غیرنفتی را فراهم آوریم.

عضو کانون صنایع غذایی ایران با تاکید بر اینکه بدیهی است که نمی‌توان نیاز به تاسیس واحد تولیدی جدید را رد کرد، افزود: اما می‌توان با تاسیس واحدهای تولیدی به تکمیل زنجیره تولید پرداخت به این معنا که با استفاده از واحدهای قبلی و حتی واحدهای بعدی تاسیس‌شده به‌ویژه در صنعت بسته‌بندی، نفوذ بیشتری کرده و سرمایه‌گذاری در زمینه رشد حجم صادرات مواد غذایی را افزایش دهیم.

در این شرایط لازم است یک سرمایه‌گذاری هدایت‌شده داشته باشیم تا تمامی احتمال‌های ضرردهی را به حداقل برسانیم.

بنابراین گزارش، با توجه به اینکه ۶۰ درصد ظرفیت صنایع غذایی خالی است و بازار بسیار بزرگی نیز در کشورهای همسایه ایران به ویژه روسیه قرار دارد لزوم نگاه صادراتی به صنایع غذایی بیش از صنایع دیگر احساس می‌شود و لازمه این امر نیز برطرف کردن موانع تولید و فعال کردن ظرفیت‌های خالی است و به‌طور قطع کاهش تصدی‌گری دولتی در امور صنایع غذایی به‌ویژه قیمت‌گذاری مواد اولیه می‌تواند بسیار به رقابت‌پذیری صادراتی این صنعت کمک کند.