به باور بسیاری از کارشناسان، افت پرشتاب و شدید این روزهای بورس با شرایط بنیادی همخوانی ندارد. بیش‌واکنشی به سیگنال‌های منفی و بی‌اعتنایی به اخبار مثبت این تصور را تقویت می‌کند که بورس تهران بیشتر تحت‌تاثیر عوامل روانی است؛ در نتیجه، هراس سهامداران موجب شده است آنها حتی در قیمت‌هایی پایین‌تر از ارزش ذاتی اقدام به فروش سهام کنند.

روز گذشته شاخص کل بورس تهران 225 واحد کاهش یافت تا با افت 0/37 درصدی به کمترین مقدار خود از تاریخ 27 شهریور سال 1392 برسد. شدت‌گرفتن ریزش شاخص در روزهای گذشته در شرایطی است که به نظر می‌رسد روند کم‌نوسان و فرسایشی ماه‌های گذشته بازار و همچنین بی‌واکنشی آن نسبت به خبرهای مثبت سیاسی و اقتصادی، در کنار جذابیت برخی بدیل‌های سرمایه‌گذاری باعث تشدید خروج سهامداران در روزهای اخیر شده است. خروجی که خود متعاقبا باعث افزایش هراس، ایجاد جو روانی منفی و شدت گرفتن فشار فروش شده است. کارشناسان معتقدند روند فعلی بازار بیش از آنکه تحت‌تاثیر فاکتورهای واقعی بنیادین موثر بر بازار سهام باشد،‌ تحت‌تاثیر فضای منفی روانی قرار دارد؛ فضایی که نشان‌دهنده ایجاد یک حباب منفی در بورس تهران است.

ریزش‌های ممتد و سنگین روزهای گذشته بورس در شرایطی رخ می‌دهد که بررسی کارنامه عملکرد ماه‌های گذشته بازار نشان می‌دهد حتی در شرایط رکودی که همراه با کاهش قیمت‌های جهانی نیز بوده است، شاهد چنین ریزش‌هایی نبوده‌ایم. در ماه‌های گذشته عموما حرکت شاخص همراه با نوسانات محدود و تدریجی بوده است به شکلی که شاخص کل سقوط تدریجی و شکستن سه کانال را ظرف 32 روز تجربه کرد. شاخص 13 روز در کانال 64 هزار واحدی، 9 روز در کانال 65 هزار واحدی و 10 روز در کانال 66 هزار واحدی حضور داشت. این در حالی است که سقوط اخیر شاخص و شکستن سه کانال، ظرف کمتر از 10 روز رخ داده است تا شاخص کل از کانال 64 هزار واحدی به کانال 61 هزار واحدی سقوط کند. به این ترتیب شاهد تغییر روند حرکتی شاخص از نزولی پلکانی به افتی شدید و پرشتاب هستیم. افتی که زیان 1/9 درصدی بازار سهام را از ابتدای سال جاری رقم زده است.

به نظر می‌رسد مسیر کاهشی با شتاب بسیار بالای فعلی چندان تحت‌تاثیر عوامل واقعی اقتصاد نباشد. این کاهش‌ها در شرایطی رخ می‌دهند که قیمت نفت در چند ماه اخیر در رقم‌های فعلی‌اش قرار داشته و تغییر قیمت محسوسی نیز در قیمت کالاهای جهانی اثرگذار بر بورس کشور رخ نداده است. از طرفی در ماه‌های گذشته در عرصه سیاسی نیز شاهد خبرهای مثبت بسیاری بوده‌ایم. رفت و آمدهای هیات‌های سیاسی، خبرهایی حاکی از تنظیم قرار‌دادهای جدید تجاری در ماه‌های آینده و خبر تایید برجام توسط کنگره آمریکا نمونه‌هایی از این سیگنال‌های مثبت بوده‌اند. شاید تنها سیگنال منفی در این برهه زمانی، مساله نرخ خوراک پتروشیمی‌ها بود که این عامل نیز واجد چنین اثر جمعی شدیدی بر کل بازار نیست.

به این ترتیب به نظر می‌رسد در روزهای اخیر شاهد ایجاد یک حباب منفی در بازار سهام کشورمان هستیم. در اصطلاح، تغییرات اندک مثبت در عوامل بنیادین بازار که باعث رشد قیمت هیجانی و شدید می‌شوند را حباب مثبت می‌نامند. چنین اتفاقی در جهت عکس به معنای ایجاد حباب منفی است. شرایطی که در آن تغییرات اندک منفی در عوامل بنیادین بازار عامل کاهش‌های شدید قیمت‌ها می‌شوند، کاهش‌هایی که با شرایط واقعی بازار همخوان نیستند.

شهریار هاشمی کاهش‌های شدید روزهای اخیر را چنین تبیین کرد: یکی از فاکتورهای موثر بر تشدید ریزش‌ها را باید در تجربه قبلی معامله‌گران پس از انتشار خبرهای مثبت مذاکرات هسته‌ای جست‌وجو کرد. در ماه‌های گذشته در بسیاری از موارد سهامداران انتظار بهبود بلند‌مدت فضای بازار بر اثر انتشار این اخبار را داشتند،‌ انتظاری که محقق نشد و همین عدم تحقق باعث شد برخی از سهامداران خنثای بازار که پیش از این قصد فروش سهم‌های خود را نداشتند، به این نتیجه برسند آینده بازار چندان امیدوارکننده نیست و تحت‌تاثیر این فضای روانی ایجاد شده از بازار خارج شوند.

وی افزود: از طرفی فرسوده شدن سهامداران در شرایطی که بازارهای رقیب سودهای تضمینی حدود 25 درصدی پرداخت می‌کنند نیز در ایجاد شرایط فعلی تاثیرگذار بوده است. در حالی که معامله‌گران به آینده سودآوری بورس تهران اطمینانی ندارند و بازار از ابتدای سال زیان‌ده بوده است، بازارهای رقیب در حال پرداخت سودهایی هستند که آنها را بسیار جذاب‌تر از بورس می‌کند و یکی از عوامل مهم خروج سرمایه‌گذاران از بازار بوده است.

این کارشناس بازار سرمایه معتقد است: به شکل کلی در افت‌های اخیر بازار شاهد یک موج روانی قوی هستیم. به نظر می‌رسد عواملی که در ماه‌های گذشته نیز وجود داشته‌اند، ناگهان به شکلی اغراق‌آمیز مهم تلقی شده و به فضای منفی دامن می‌زنند. به‌عنوان نمونه در ماه‌های گذشته نیز پیش‌بینی می‌شد گزارش‌های 6 ماهه چندان خوش‌بینانه نباشند اما وضعیت این گزارش‌ها به ناگاه باعث ایجاد یک فضای منفی همه‌گیر و تشدید ریزش‌ها شده است. در شرایط فعلی شاهد کمبودنقدینگی و انگیزه خرید در بازار هستیم. در این وضعیت وقتی فروش‌ها شدید نیستند بازار نوسانات محدود را تجربه می‌کند اما با تشدید فروش‌ها در حالی که انگیزه خرید وجود ندارد، بورس دچار چنین ریزش‌های قابل‌توجهی می‌شود. ریزش‌هایی که نوعی بیش واکنشی در آن مشهود است و به نظر می‌رسد بیش از تطابق با شرایط واقعی اقتصادی تحت‌تاثیر جو روانی ایجاد شده قرار دارند.

سعید اسلامی‌بیدگلی، کارشناس ارشد بازار سرمایه نیز در این‌خصوص گفت: حباب منفی یا قرار داشتن زیر ارزش ذاتی (under valuation) این روزها در نماگر بورس تهران به خوبی دیده می‌شود. در بازار ایران رفتارهای جمعی و به اصطلاح مسری وجود دارند که می‌تواند روند بازار را دستخوش تغییرات بسیاری کند. بنابراین این نحو رفتار باعث می‌شود تا با کوچک‌ترین خبر منفی بازار واکنش نشان داده، با رشد یا زیان‌هایی سنگین مواجه شود. وی در ادامه بیان کرد: با وجود اینکه در حال حاضر خبرهای مثبت از خبرهای منفی در حوزه‌های مختلف سیاسی و اقتصادی در بازار پیشی گرفته‌اند، اما کماکان قدرت خبرهای مثبت برای رشد بورس کافی نیست و اقتصاد کشور نیاز به محرکی قوی تر برای ایجاد رونق دارد.

این کارشناس بازار سرمایه درخصوص ارزش سهم‌ها در بورس تهران گفت: بسیاری از سهم‌ها در حالت کنونی به ارزش ذاتی یا کمتر از آن رسیده‌اند، اما هراس از سرمایه‌گذاری و کمبود نقدینگی در میان سرمایه گذاران مانع از فروش این سهم‌ها در بازار می‌شود. همچنین بسیاری از سرمایه گذاران این روزها در انتظار حمایت‌های دولت از بورس تهران هستند و به همین دلیل از حضور پر رنگ در معامله‌ها خودداری می‌کنند.

بهنام بهزاد فر کارشناس دیگر بازار سرمایه در این خصوص گفت: شرایط بازار نسبت به دو سال اخیر تغییرات بسیار زیادی داشته که عمده این تغییرات نیز مثبت بوده‌اند. اما در این بین دو اتفاق بسیار مهم رخ داده که به نظر می‌رسد این دو مورد محتمل‌ترین دلایل افت شاخص بورس در این مدت باشند. یکی از این اتفاقات افت قیمت‌های جهانی در بسیاری از کالاهای اساسی و دیگری رکود عمیقی است که دراقتصاد کشور رخنه کرده است.

وی در ادامه بیان کرد: چشم انداز رفع تحریم‌ها برای بازار سرمایه بسیار مثبت بوده و حتی بر‌خلاف نظرات عمده کارشناس‌ها تاثیر مثبت خود را بر بازار سرمایه گذاشته است. چرا که P/ E یا نسبت قیمت به درآمد بازار نسبت به خرداد افزایش یافته است. اما به دلیل اینکه سود شرکت‌های بورسی کاهش یافته، قیمت شرکت‌ها و در نتیجه شاخص نیز کاهشی بوده است. به هر حال بازار سرمایه وابسته به یک عامل نبوده که با رفع همان عامل مشکلات آن حل شده و از خود رشد نشان دهد. به این ترتیب پیش‌بینی می‌شود که بازار برای رشد به محرک‌های نیرومندتری نیاز داشته باشد.

روح‌الله حسینی‌مقدم، مدیر نظارت بر شرکت‌های بورس نیز گفت: کاهش‌های بیش از اندازه و ریزش‌های شدید بورس هیچ دلیلی به غیر از رفتارهای هیجانی ندارند. بسیاری از سرمایه‌گذاران خرد و کلان بازار این روزها کماکان از خبرهای ماه‌های قبل تاثیر‌پذیری دارند و براساس آن رفتار می‌کنند.

وی همچنین درخصوص عقبگرد شاخص بیان کرد: به نظر می‌رسد بسیاری از سهم‌ها در ارزشی کمتر از ارزش ذاتی خود قرار گرفته‌اند. آنچه در مجموع حباب منفی قابل توجهی را به‌وجود آورده است. مازیار فتحی، کارشناس بازار نیز در همین رابطه به «دنیای اقتصاد» چنین گفت: روند ریزش بورس تهران که 21 ماه است به طول انجامیده غیر از نوسانات مقطعی در برخی از بازه‌های زمانی که دلیل آن هم امید به مذاکرات هسته‌ای در نشست‌های مختلف بوده دیگر بسیار طولانی شده و تمام فعالان بازار سرمایه را خسته و ناامید کرده است.

وی در ادامه بیان کرد: بخشی از این ریزش طولانی مدت دلایل منطقی بنیادی در اقتصاد کشور داشته که از آن جمله می‌توان به ریزش قیمت نفت به میزان 60 درصد وخوشبینی بیش از حد به تغییر وضعیت اقتصاد کشور با تغییر دولت که در سال 92 فواره بورس را به بالا کشانده بود، اشاره کرد. حال با گذشت زمان و اثبات حقایق اقتصاد کلان؛ درک عمق رکودی که به دلیل تورم سر سام‌آور سال‌های گذشته و تحریم به وجود آمده، جای خود را به بی اعتمادی و بدبینی سپرده و ریزش قیمت کالاها در صنایع مختلف را در پی داشته است.

در بازار چه گذشت؟

روز دوشنبه شاخص کل بورس تهران 225 واحد(معادل 0/37 درصد) کاهش یافت تا افت شاخص برای پنجمین روز متوالی ادامه یابد. افت روز گذشته شاخص در ساعات ابتدایی معاملات شدیدتر بود به شکلی که در دو ساعت ابتدایی معاملات شاخص تا رقم 61110 واحدی نیز سقوط کرد. این افت اما در ادامه روند معاملات با جابه‌جایی سهام میان چند بازیگر حقوقی در برخی نمادهای تاثیرگذار بر رشد شاخص کل تعدیل شد تا نهایتا شاخص رقم 61 هزار و 328 واحد را در کارنامه خود به ثبت رساند. به این ترتیب شاخص در پنج روز کاری گذشته 1665 واحد(2/6 درصد) کاهش یافته است. بررسی نمادهای تاثیرگذار بر شاخص کل نشان می‌دهد نمادهای «رمپنا»، «فارس»، «مبین» و «وصندوق» به ترتیب بیشترین تاثیر مثبت را بر شاخص کل داشتند؛ در حالی که «شپنا»، «شبندر» و «اخابر» بیش از سایر نمادها موجب افت شاخص شدند.

روز دوشنبه حجم معاملات بورس با 16 درصد افزایش به 477 میلیون سهم و ارزش معاملات نیز با 43 درصد افزایش به 1030 میلیارد ریال رسید.