پیش‌بینی شده بود که در صورت رخ ندادن اتفاق غیر‌منتظره، تورم تولید‌کننده در شهریور تک‌رقمی خواهد شد. تایید این رخداد با انتشار آمار بانک مرکزی، به‌نوعی مسیر کاهش تورم مصرف‌کننده را هموار ساخت. به‌طور کلی شاخص بهای تولید‌کننده، تغییرات قیمتی کالا و خدمات برای تولیدکننده را در نظر می‌گیرد؛ اما آنچه کارشناسان از آن به‌عنوان «تورم» یاد می‌کنند، تغییرات کالا و خدمات مصرفی است. معمولا تغییرات شاخص بهای تولید‌کننده با یک وقفه زمانی کوتاه‌مدت در شاخص مصرف‌کننده منعکس می‌شود. بنابراین می‌توان کاهش تورم تولید‌کننده را یکی از نشانه‌های تداوم افت تورم مصرفی در ماه‌های آتی دانست. نرخ تورم مصرف‌کننده در شهریور معادل 15/1 درصد گزارش شده است که برخی از کارشناسان معتقدند با فرض تداوم وضع موجود امکان کاهش تورم به سطح 12 درصد تا پایان سال وجود دارد.

تورم (متوسط) شاخص بهای تولید‌کننده در آخرین ماه تابستان تک‌رقمی شد. براساس آمار بانک مرکزی تورم متوسط شاخص تولید‌کننده در شهریورماه به 9/3 درصد رسید. اتفاقی که پیش‌بینی شده بود. براساس آمارهای بانک مرکزی پیش‌بینی شده بود در صورت رخ ندادن اتفاق غیر‌منتظره، تورم تولید ‌کننده در شهریورماه تک‌رقمی خواهد شد. مطابق این بررسی‌ها، حتی با رشد 6/4 درصدی این شاخص در شهریورماه (بازه یک ماهه) نیز حصول تورم تک‌رقمی حتمی خواهد بود. این در حالی است که از ابتدای سال تا مردادماه (بازه 5 ماهه) شاخص بهای تولید‌کننده تنها 3/6 درصد رشد کرده است.»

تورم تولید و تورم مصرف

شاخص بهای تولید‌کننده، تغییرات قیمت کالاها و خدمات تولید شده در مبدا را در نظر می‌گیرد، اما شاخص بهای مصرف‌کننده تغییرات کالاها و خدماتی را در بازار مصرف در نظر می‌گیرد. شاخص بهای تولید‌کننده به زبان ریاضی به‌صورت یک شاخص وزنی از قیمت عمده‌فروشی کالاها یا قیمت‌های تولیدکننده محاسبه می‌شود؛ به همین دلیل برخی شاخص بهای تولیدکننده را شاخصی می‌دانند که روندهای قیمتی در بازارهای عمده‌فروشی، صنایع تولیدی و بازار کالاها را منعکس می‌کند، حال آنکه تورم را به شکل کلی براساس شاخص بهای مصرف‌کننده در نظر می‌گیرند. اما به‌دلیل ماهیت شاخص بهای تولید‌کننده تغییرات آن می‌تواند با یک وقفه زمانی به شاخص بهای مصرف‌کننده منتقل شود، به همین دلیل از تورم تولید‌کننده به‌عنوان «تورم پیش‌نگر» یاد می‌شود.

تورم متوسط شهریورماه، تغییرات شاخص بهای تولید‌کننده را در دوازده ماه منتهی به ماه شهریور سال‌جاری نسبت به دوازده ماه منتهی به سال قبل در نظر می‌گیرد؛ بنابراین رویکرد این شاخص به‌نوعی است که تغییرات 24 ماهه قیمت و کالاهای خدمات تولیدی را می‌سنجد و به همین دلیل این تورم را تغییرات 12 ماهه شاخص نیز عنوان می‌کنند. نوع دیگر تورم، نقطه به نقطه است، به‌عنوان مثال تغییرات شاخص را در شهریور سال‌جاری نسبت به شهریور سال گذشته (دو نقطه) در نظر می‌گیرد که در نتیجه این شاخص اطلاعات باقی ماه‌ها را منعکس نمی‌کند؛ بنابراین هنگامی که سیاستمداران و کارشناسان درخصوص تورم صحبت می‌کنند، معمولا منظور تورم متوسط است.

اوج تا فرود تورم تولید تک‌رقمی شدن تورم متوسط پس از 57 ماه رخ داد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که تورم متوسط تولید‌کننده پس از آغاز مرحله نخست هدفمندی یارانه‌ها در آذر 89 ماه، به بالای 10 درصد افزایش یافت و تا آذر سال 90 (یک سال بعد) این رقم به حدود 38 درصد رسید که این اولین قله تورمی در 5 سال گذشته بوده است، پس از آن مقداری از تورم تولید‌کننده کاسته شد و تورم در شهریور سال 91 تا سطح 24 درصد نیز پایین آمد، اما این سراشیبی متوقف نشد و با آغاز نوسانات افزایشی در بازار ارز طی این سال به هزینه‌های تولید و شاخص بهای تولید‌کننده افزوده شد. این روند باعث شد که تورم تولید‌کننده با ثبت رقم 46/1 درصد به بیشترین مقدار در مهر ماه سال 92 برسد، رقمی که از سال 74 تا به آن زمان در شاخص بهای تولید‌کننده مشاهده نشده بود. تغییرات سیاست‌های اقتصادی در دولت یازدهم، مانند کاهش نوسان در بازار ارز و همچنین تغییرات انتظارات تورمی باعث شد که از هزینه‌های تولید کاسته شود و نرخ شاخص بهای تولید‌کننده نیز حرکت نزولی خود را آغاز کند. طی کمتر از دو سال، در شهریورماه سال‌جاری این روند ادامه یافت تا تورم تولید‌کننده به زیر 10 درصد نزول کند.

حتی هدفمندی یارانه‌ها و افزایش قیمت حامل‌های انرژی در سال‌های 93 و 94 نیز باعث ایجاد شوک پایدار در متغیر تورم تولید‌کننده نشد و این شاخص مسیر نزولی را گام به گام تا سطح تک‌رقمی سپری کرد. بررسی آمارهای سال‌های اخیر باعث شد که نظریه «افزایش تورم تولید‌کننده با تعدیل قیمت حامل‌های انرژی» که از سوی برخی کارشناسان ارائه می‌شد، رد شود.

نزول تورم نقطه به نقطه به زیر 5 درصد

بانک مرکزی در کنار آمارهای مربوط به تورم متوسط، تغییرات ماهانه و نقطه به نقطه این شاخص را نیز منتشر کرد.

بر این اساس، رشد ماهانه شاخص بهای مصرف‌کننده در شهریورماه سال‌جاری نسبت به ماه قبل (تورم ماهانه) معادل منفی 0/3 درصد بوده است، این رقم در مرداد ماه 0/8 درصد ثبت شده بود. به طور کلی متوسط تورم ماهانه در 6 ماه نخست سال‌جاری معادل 0/5 درصد در هر ماه بوده است. همچنین رشد شاخص در نیمه نخست سال‌جاری معادل 3/36 درصد بوده است. از سوی دیگر تورم نقطه به نقطه در شهریورماه با ثبت رقم 4/6 درصد نیز به کمترین سطح در 5 سال گذشته رسیده است. تورم نقطه به نقطه تولید‌کننده که از ابتدای سال‌جاری تک‌رقمی شده بود، در میانه سال به زیر 5 درصد کاهش یافت. این در حالی است که در خرداد ماه سال 92، تورم نقطه به نقطه تولید با ثبت رقم 49 درصد به بیشترین مقدار تورم در سال‌های اخیر تبدیل شده بود. بانک مرکزی در کنار آمارهای شاخص بهای تولید‌کننده جزئیات تغییر در گروه‌های اصلی را نیز منتشر کرد.

یکی از مهم‌ترین گروه‌های این شاخص، «ساخت» است که تغییرات قیمتی کالاهای موجود در صنعت را توصیف می‌کند. بررسی‌ها نشان می‌دهد تورم ماهانه این گروه معادل منفی 1/9 درصد بوده است، همچنین تورم نقطه به نقطه این گروه نیز به همین مقدار (معادل منفی 1/9 درصد) گزارش شده است که این موضوع می‌تواند به‌نوعی رکود در بنگاه‌های تولیدی را نیز منعکس کند، اما به‌رغم انتشار تورم منفی در کالاهای تولیدی، در بخش خدمات تولیدی تورم مثبت گزارش شده است. بر این اساس، تورم ماهانه بخش خدمات معادل 2/1 درصد بوده است. همچنین تورم نقطه به نقطه این بخش 14/6 درصد بوده است. در نتیجه از مجموع این آمار می‌توان عنوان کرد که شکاف تورم بخش کالا و خدمات در حال افزایش است، اما وزن بالای گروه‌های کالایی باعث شده که تورم کل شاخص بهای تولید‌کننده در مسیر کاهشی گام بگذارد.

سه عامل کاهش تورم تولید‌کننده

کارشناسان سه عامل «کاهش و ثبات قیمت ارز»، «رکود و افت تقاضا در بازار» و «اثر کاهش قیمت‌های جهانی» را در کاهش تورم تولید‌کننده موثر می‌دانند. قیمت ارز، به‌دلیل همبستگی بالا با تورم تولید‌کننده یکی از عوامل موثر در این روند بوده است. در واقع تثبیت قیمت اسمی ارز، باعث کاهش قیمت ریالی ارزش واردات شده است.

با توجه به نقش بالای کالاهای وارداتی در تولیدات صنعتی، کاهش ارزش واردات یکی از دلایل توضیح‌دهنده کاهش تورم تولید‌کننده است.

یکی دیگر از عوامل مهم موجود در بازار افزایش انباشت محصولات تولیدی در بنگاه‌های بزرگ است، در ماه‌های اخیر به‌دلیل خوش‌بینی کاهش قیمت محصولات پس از لغو تحریم‌ها، خریداران تقاضای خود را به تعویق انداختند. این کاهش تقاضا به رکود بازار و افت تورم تولید‌کننده منجر شده است.

از سوی دیگر برخی از کارشناسان معتقدند که در بازارهای جهانی نیز به دنبال کاهش قیمت نفت، از روند شاخص قیمت بازارهای کالایی دنیا نیز کاسته شده است؛ بنابراین در اکثر کشورها تورم کالایی، روند نزولی را طی می‌کند. به نظر می‌رسد این اثر نیز در بازار داخل منعکس شده و تغییرات شاخص بهای تولید‌کننده را متاثر ساخته است.