کش و قوس‌­ تعیین قیمت خوراک گاز واحدهای پتروشیمی ­و فضاسازی­‌ نهادهای عمومی غیردولتی سهامدار این واحدها در حالی ادامه دارد که حدود یک ماه قبل، وزارت نفت پس از جمع­‌بندی با وزارتخانه­‌های اقتصاد و صنعت، معدن و تجارت تصمیم خود برای تثبیت نرخ 13 سنتی خوراک گاز پتروشیمی­‌ها را اعلام کرد.

همچنین حدود دو ماه است که آئین‌نامه تخفیف خوراک واحدهای پتروشیمی نیز توسط هیئت دولت به تصویب رسیده و ابلاغ شده است.

با این وجود، هنوز نمایندگان نهادهای عمومی غیردولتی (خصولتی) سهامدار در پتروشیمی‌های گازی اصرار بر تجدید نظر در  قیمت اعلام شده برای خوراک واحدهای پتروشیمی دارند و بارها اعتراض خود را در قبال این تصمیم در مجامع مختلف دولتی و خصوصی و رسانه‌­ها ابراز کرده‌­اند. وزارت نفت و نهادهای عمومی غیردولتی درباره این موضوع باید به دو نکته زیر توجه کنند:

1- موضوع اول متوجه وزارت نفت است و به مسئله شفاف­‌سازی و تعیین تکلیف دقیق و صریح پتروشیمی­‌ها در قبال قیمت پایه خوراک گاز آن­ها برمی­‌گردد. از این وزارتخانه به عنوان تخصصی­‌ترین بخش دولت در امر تعیین وضعیت قیمت خوراک گاز انتظار می‌رود که صراحتاً موضع خود در این زمینه و دلایل آن را مشخص نماید، تا جوسازی و آثار روانی این اقدامات، از روی بازار سرمایه برداشته شود.

همچنین قاطعیت این وزارتخانه در زمینه تعیین قیمت خوراک گاز واحدهای پتروشیمی و تعیین چشم انداز بلندمدت آن می‌­تواند تکلیف سرمایه­‌گذاران برای ورود به صنعت پتروشیمی را مشخص نماید که این امر افزایش سرمایه‌­گذاری در بخش‌­های سودده این صنعت را  به همراه خواهد داشت.

2- موضوع دوم نیز به نهادهای غیردولتی سهامدار در پتروشیمی های گازی و اصرار بیش از حد آنها برای حفظ رانت خوراک در راستای تداوم سودهای کلان این واحدهای پتروشیمی­ باز می­‌شود. این نهادها باید به این موضوعات توجه کنند:

الف- در حال حاضر، این نهادها دارای نگاهی بنگاهی و غیر ملی  هستند و به همین دلیل بر حفظ رانت خوراک گاز اصرار دارند. این در حالی است که  انتظار می‌رود این نهادها در کنار تلاش برای حفظ و رشد درآمدهای خود، به حفظ مصالح نظام و تحقق منافع ملی نیز توجه کافی داشته باشند و عزت و افتخار ملت را در تشدید تولید و صادرات محصولات کم‌­ارزشی مانند متانول تعریف و توجیه نکنند. بلکه به جای آن باید توسعه صنایع میان­‌دستی و ایجاد اشتغال و ارزش آفرینی را جزء برنامه‌­های اصلی خود در صنعت پتروشیمی قرار دهند.

ب-  مطلب دوم این است که تولید حداکثری محصولات کم‌­ارزش پتروشیمی با توجه به سقوط قیمت این محصولات در بازار جهانی با حفظ قیمت خوراک گاز در پایین‌­ترین سطح آن توجیه پیدا می­‌کند، بنابراین  این نهادها از هر راهی برای پایین نگه داشتن قیمت این خوراک استفاده می‌کنند. در این راستا نیز نمایندگان نهادهای غیردولتی سهامدار در پتروشیمی‌های گازی به قیمت گاز در جهان و کشورهای همسایه استناد می‌کنند. این درحالی­ است که ذکر چند نکته درباره این مقایسه ضروری است:

نخست: قیمت گاز با توجه به قیمت­‌گذاری منطقه‌­ای آن در مناطق مختلف جهان متفاوت است، به طوری­ که در سال 2014، قیمت هر مترمکعب گاز تحویلی به صنایع پتروشیمی (شامل خوراک و سوخت) در آمریکا 20 سنت، در اروپا 42 سنت، آسیای شرقی 51 سنت و آمریکای لاتین 52 سنت بوده است.

بنابراین برخلاف ادعاهای برخی مدیران نهادهای غیردولتی، قیمت خوراک گاز تحویلی به واحدهای پتروشیمی در ایران به مراتب از بسیاری از کشورها پایین تر است.

دوم: وضعیت قیمت‌گذاری گاز در کشورهای واقع در منطقه خاورمیانه تفاوت می­‌کند و با توجه به اینکه این کشورها عمدتاً صاحب منابع گازی هستند، مدل قیمت­‌گذاری در این کشورها به سیستم حکومتی و همچنین حجم ذخایر گاز آن­ها بر می­‌شود.

بنابراین در کشورهایی مانند عربستان، قطر و عمان بعلت سیستم حکومت­‌داری خاص آن­ها (مدل پادشاهی)، قیمت گاز تنها به قیمت اولیه گاز تحویلی به واحدهای پتروشیمی­‌های آنها برنمی­‌شود؛ بلکه بر اساس توافق صورت گرفته بین سرمایه­‌گذار و حکومت، قیمت پایه گاز تحویلی به این واحدها مشخص می­‌شود و با راه‌­اندازی این واحدها، درصد بالایی از محصولات پتروشیمی به حکومت تحویل داده می‌­شود و یا سرمایه­‌گذار به نیابت از حکومت اقدام به فروش آن می­‌کند.

در نتیجه، استناد به قیمت اولیه گاز تحویلی به واحدهای پتروشیمی حاشیه خلیج فارس به عنوان تنها پارامتر تصمیم‌­گیری در زمینه تعیین قیمت خوراک گاز، قابل قبول نیست؛ زیرا نقش و تاثیر اقتصادی عوامل دیگری نظیر مالیات و اختصاص بخشی از محصولات پتروشیمی تولید شده به حکومت در آن لحاظ نشده است.

سوم: قیمت گاز تحویلی به پتروشیمی‌­های گازی در ایران با قیمت گاز در کشورهای دیگر یک تفاوت اساسی دارد و  آن هم  تفاوت قیمت گاز تحویلی به این واحدها در دو بخش خوراک و سوخت است. براساس آمارهای موجود در ترازنامه هیدروکربوری سال 92، مصرف گاز پتروشیمی‌های گازی در سال 92 حدود 7.6 میلیارد متر مکعب بوده که صرفا ٣٢ درصد آن سوخت و مابقی (68 درصد) خوراک این واحدها بوده است.

حال اگر براساس قیمت خوراک گاز 13 سنتی و همچنین سوخت 4 سنتی تحویل شده به پتروشیمی­‌های کشور، قیمت واقعی گاز تحویلی به واحدهای پتروشیمی با در نظر گرفتن نسبت وزنی هر دو بخش سوخت و خوراک، 10.1 سنت به ازای هر مترمکعب است. 

این در حالی است که قطر و هند در سال 2013 گاز تحویلی به واحدهای پتروشیمی­ را 11.7 سنت و 20 سنت قیمت‌گذاری کرده‌­اند.

منابع

1- ICRIER  Working paper 271 “Feedstock for the petrochemical industry” February 2014

2- EIA  Natural Gas Monthly September 2014

3- ICIS.com