پس از چند روز نسبتا آرام در بازار پلیمرها، باز هم زمزمه خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا بر سر زبان‌ها افتاده، اما این‌بار بازار این محصولات با افزایش جدی تقاضای موثر در حال تقویت است. افزایش حجم معامله پلیمرها در بورس کالا، افزایش قیمت نفت در بازارهای جهانی و انتظار رشد قیمت پلیمرها و کاهش چراغ خاموش و آرام عرضه‌ها و حتی برخی عدم رضایت‌ها از نرخ خوراک گازی پتروشیمی‌ها مواردی است که این شائبه را با جهت‌گیری‌های خاصی همراه می‌سازد. این موارد در حالی است که حتی خروج برخی محصولات یا شرکت‌ها نیز می‌تواند اثرات سنگینی را بر ثبات تصمیم‌گیری‌های اقتصادی در دولت داشته باشد.

بهبود حجم معاملات و بلوغ رینگ پتروشیمی بورس کالا

اگر به حجم معامله هفتگی پلیمرها در بورس کالای ایران نگاه کنیم خواهیم دید که برای اولین بار پس از پایان سال گذشته، برای 5 هفته پیاپی این حجم برابر یا بیشتر از 40 هزار‌تن بوده است. این رخداد که برای ماه‌های اخیر بی‌سابقه به شمار می‌رود سیگنال بسیار مهمی است که نشان می‌دهد بازار پلیمرها در حال خروج از رکود است و می‌توان به رونق این صنعت بیش از پیش امیدوار بود. با توجه به این موارد در کنار انتظار جدی برای بهبود حجم تولید در صنایع پایین دستی در روزهای پیش‌رو، می‌توان زمان فعلی را ایامی طلایی برای رونق این صنعت به حساب آورد که با تکمیل محسوس زنجیره ارزش، از یکسو حجم تولید ناخالص داخلی را افزایش داده و از سوی دیگر مانع افزایش نرخ بیکاری خواهد شد. بهبود نسبی حجم معاملات در شرایطی در حال تجربه شدن است که حجم عرضه‌ها در بورس کالا کاهش یافته که نشان می‌دهد این روند بهبود بسیار بزرگ‌تر از این داده‌های خام است زیرا با کاهش عرضه‌ حجم معاملات افزایش یافته که خودنمایی تولید ملی را در صنایع پایین‌دستی به رخ می‌کشد.

به جرات می‌توان گفت در کنار ثابت بودن نسبی فاکتورهای مهم و موثر در بورس کالا، تقویت انتظاری واحدهای مصرف‌کننده پلیمرها و موفق بودن ساز و کار بورس کالا در کنار آشنایی فعالان بازار با این روند، می‌توان این گونه استنباط کرد که رینگ محصولات پتروشیمی به بلوغ مورد نظر دست یافته که شفافیت بیشتر ساز‌و‌کار بازار را نیز در‌بر‌داشته است. افزایش محسوس درآمدهای مالیاتی دولت در بخش مالیات بر ارزش افزوده، افزایش جدی حجم تولید پس از آزادسازی قیمت‌ها، تقویت معاملات اعتباری در بورس کالا، معافیت‌های گسترده مالیاتی شرکت‌های پتروشیمی و عرضه‌کنندگان بزرگ و از همه مهم‌تر افزایش اعتبار بازارهای رسمی در کشور را می‌توان مهم‌ترین دستاوردهای این وضعیت جدید دانست که برای هر کدام از آنها زمان و هزینه بسیاری از بدنه حاکمیتی ایران گذاشته شده است. اما هنوز هم شنیده‌های بسیاری از موضع‌گیری در برابر این دستاوردها به گوش می‌رسد.

ماهیگیری برخی از بهبود حجم معاملات پلیمرها

در شرایط فعلی که کاهش حجم عرضه‌ کل پلیمرها در بورس کالا به یک واقعیت تبدیل شده، تقاضای واقعی صنایع پایین دستی در حال خودنمایی قدرتمندانه‌ای است که نیاز به مدیریت بیشتر بازار را نشان می‌دهد. در همین شرایط باز هم شایعه خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا مطرح شده است. در هر حال افزایش تقاضا در بازار داخلی می‌تواند با افزایش قیمت‌ها همراه شود که قطعا با مدیریت خاص بازار، برای برخی افراد و جریان‌های خاص منافع بی‌شمار و بادآورده‌ای را با عدم شفافیت و بازارسازی فراهم خواهد آورد. با توجه به تجربه‌ برخی اقدامات در سال‌های گذشته قطعا حرکت به این سمت برای کل اقتصاد کشور مضر خواهد بود و باید با جدیت از این اتفاقات دوری کرد.

ظرفیت فعلی تولید در کل صنایع پتروشیمی در کشور نزدیک به 63 میلیون تن برآورد شده که در سال گذشته این میزان ظرفیت توانسته است 43 میلیون تن انواع محصولات پتروشیمی را تولید کند. از سوی دیگر بخش بزرگی از این ظرفیت به تولید برخی مواد اولیه و محصولات میانی اختصاص دارد که گروه‌های کالایی بزرگی را تغذیه خواهد کرد. اهمیت این آمارها از سویی بیش از پیش خودنمایی می‌کند که نیاز واقعی فعلی صنایع پایین‌دستی هم‌اکنون بیش از 3‌میلیون تن بوده البته می‌تواند تا 4/6 میلیون تن در سال نیز افزایش یابد. مقایسه این آمارها با یکدیگر نشان می‌دهد که حجم محدودی از تولید کل به بورس کالا تعلق داشته که باز هم خروج محصولات پتروشیمی را با توجه به تقاضای واحدهای پایین‌دستی غیرمنطقی و حتی کم‌اهمیت نشان می‌دهد.

با توجه به تمامی این موارد به نظر نمی‌رسد که خروج محصولات پتروشیمی (جز برای یک گروه محدود و البته خاص)، برای کل اقتصاد منافعی داشته باشد که قطعا با مقاومت بدنه تصمیم‌سازی اقتصادی دولت تدبیر و امید رو‌به‌رو خواهد شد. از سوی دیگر قیمت‌گذاری پایه (و نه کف قیمت آنها) توسط شرکت ملی صنایع پتروشیمی صورت می‌گیرد و با توجه به وجود یا عدم وجود سقف قیمتی برای بسیاری از کالاها در بورس کالا، مدیریت مطلوبی را شاهد هستیم که البته ضعف‌هایی هم وجود دارد هرچند که ابزارهای مورد نیاز برای تامین اغلب نیازها در ابزارهای مالی بورس کالا در دسترس است.

سهولت تنظیم بازار پتروشیمی در بورس کالا

رئیس کمیته پتروشیمی مجلس گفت: بحث خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالای ایران که برای چندمین بار مطرح می‌شود در شرایطی است که ما معتقدیم، مسیر صحیح کشف قیمت محصولات به خصوص کالاهای مهمی همچون پتروشیمی به بازار غیر‌رسمی و بدون نظارت، ختم نمی‌شود بلکه باید کالاها در بازاری شفاف و رقابتی مورد معامله و تعیین نرخ قرار گیرد که در کشور ما بورس کالای ایران این شرایط را دارا است. موید حسینی‌صدر افزود: در حال حاضر درخصوص محصولاتی که تولید کشور در آنها کمتر از نیاز داخلی است و همچنین کالاهایی که خوراک یارانه‌ای گرفته‌اند، مشکلاتی وجود دارد که باید تدابیر لازم برای برطرف شدن این مشکلات اتخاذ شود. وی اظهار کرد: در این بین عنوان می‌شود که بعضا شرکت‌هایی از بورس خرید می‌کنند که تولیدکننده واقعی نیستند که در این زمینه نیاز به پالایش سامانه بهین یاب وزارت صنعت که مجوز خرید از بورس را صادر می‌کند به شدت احساس می‌شود.

این عضو کمیسیون صنایع مجلس گفت: اگر قرار است دخالت یا برنامه‌ای برای بهبود صنعت پتروشیمی از سوی وزارت صنعت اتخاذ شود، بهتر است در بورس کالا صورت گیرد تا روند بهبود نیز به‌صورت شفاف قابل رویت باشد. در غیر این صورت نبود شفافیت در بازار غیر‌رسمی خود مشکلات را دوچندان می‌کند.

حسینی صدر با تاکید بر مشکلات سامانه بهین یاب گفت: بارها عنوان شده است که این سامانه دارای اشکالاتی بوده و نام افرادی در آن به‌عنوان تولید‌کننده ثبت شده که مدت‌ها پیش کارخانه آنها تعطیل شده است. به این ترتیب این کوتاهی متوجه وزارت صنعت بوده و باید با بررسی دوره‌ای بیمه کارکنان و برق مصرفی، بودن یا نبودن تولیدکننده‌ها را تایید کند. رئیس کمیته پتروشیمی مجلس در ادامه تصریح کرد: در مجموع در هر بازاری که نظارت کافی نباشد، زمینه ایجاد رانت و دلالی فراهم می‌شود که به‌طور مشخص تنظیم بازار و نظارت بر معاملات پتروشیمی در بازار غیر رسمی و حواله‌ای در سراسر کشور آن هم در روندهایی غیر شفاف به مراتب دشوار تر از تمرکز معاملات در بورس کالای ایران است.

عضو کمیسیون صنایع مجلس در پایان خطاب به وزارت صنعت، معدن و تجارت، بورس کالای ایران، پتروشیمی‌ها و صنایع پایین‌دستی گفت: همه فعالان این حوزه باید به خاطر منافع ملی کشور دور هم جمع شوند، با هم مشورت و همفکری کنند تا برخی‌ها به جای در نظر گرفتن منافع شخصی، به فکر ارتقای صنعت پتروشیمی کشور بیفتند تا شاهد رشد تولید و شکوفایی این صنعت در دوران پساتحریم باشیم.

شفافیت بورس کالا در اقتصاد ایران

دبیر کل انجمن صادرکنندگان صنعتی، معدنی و خدمات فنی و مهندسی کشور با اشاره به اینکه باید قدر روند شفاف و سازوکار بورس کالا را در اقتصاد ایران بدانیم، بیان کرد: تنها مشکل فعلی معاملات پتروشیمی، کمبود عرضه برخی مواد خاص در بورس کالا است که اگر این معضل حل شود، تولیدکنندگان و صنایع پایین دستی با اشتیاق بیشتری به سمت بورس خواهند آمد.

رحمان پور‌قربان گفت: در حال حاضر که روند عرضه و تقاضای محصولات پتروشیمی در بورس کالا کاملا شفاف است، اصرار برای خروج این محصولات به معنای عدم شفافیت و کسب رانت‌های کلان خواهد بود. رحمان پور قربان درخصوص مطرح شدن بحث خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا افزود: حضور دلالان گرانفروش در بازار باید نشانه خوبی برای عدم شفافیت فروش محصولات در بازار غیر رسمی باشد و وزارت صنعت باید به اصلاح سایت بهین یاب اقدام کند. پور قربان بیان کرد: بورس کالای ایران در حال حاضر عملکرد خوبی دارد و اگر با پالایش بهین یاب از سوی وزارت صنعت، نقش واسطه‌گران از بازار کمرنگ شود، دیگر بهانه‌ای برای طرح این گونه بحث‌ها به وجود نمی‌آید.

وی تاکید کرد: اگر همه تولیدات شرکت‌ها در بورس عرضه شود، دیگر شاهد حضور دلال و رانت‌خواری در بازار پتروشیمی نخواهیم بود و مطمئنا خریداران هم ترجیح می‌دهند به جای خریدن محصول با قیمت‌های بالاتر از بازار غیر‌رسمی، از بازار شفاف و مورد اطمینانی مانند بورس کالا خرید کنند. دبیر انجمن صادر‌کنندگان صنعتی اظهار کرد: خوشبختانه از نظر تهیه مواد اولیه مشکلی وجود ندارد و اگر توزیع محصولات بین تولید‌کنندگان عادلانه انجام شود و خریدارانی که تولید ندارند، از این سایت حذف شوند، دیگر مشکلی در روند معاملات وجود نخواهد داشت.

پور‌قربان در پایان تصریح کرد: هیچ مشکلی از سمت بورس کالا وجود ندارد، حتی بورس وظایف خود را در زمینه اطلاع‌رسانی شفاف به نحو احسن انجام می‌دهد، به‌طوری‌که هر روز با اعلام عرضه‌های روز بعد از طریق سایت رسمی خود اطلاع‌رسانی کرده، حجم عرضه، کیفیت، کف و سقف قیمت و برند محصول در راستای معاملات شفاف مشخص شده که همین موضوع انگیزه بیشتری را برای خریداران ایجاد می‌کند.

لطمه خروج محصولات پتروشیمی به اقتصاد ملی

سید محمود حسینی پور مدیرعامل شرکت کارگزاری باهنر گفت: با توجه به تحقیقات، مطالعات و تجربیاتی که از بورس‌های کالایی در دنیا وجود دارد خروج هر دسته از کالاها از بورس امری غیر اصولی و غیر تخصصی است و قطعا به اقتصاد ملی لطمه می‌زند. سید‌محمود حسینی‌پور افزود: اگر محصولات در بورس کالای ایران عرضه و قیمت آنها کشف نشود، برای کشف نرخ آنها باید چشم به مبادلات این کالاها در بورس‌های دیگر دنیا بدوزیم؛ در صورتی که کشف نرخ بر مبنای عرضه و تقاضای موجود در کشور خودمان، عادلانه و مطلوب‌تر است. مدیرعامل شرکت کارگزاری باهنر در ادامه گفت: مزایای معاملات در بورس‌های کالایی به قدری زیاد و به لحاظ علمی قابل اثبات است که وقتی بحث از خروج کالایی از بورس مطرح می‌شود جز این تصور ایجاد نخواهد شد که صاحب این تصمیم، گزارش‌های ناقصی دریافت کرده و به تمام مزایای وجود بورس‌های کالایی آگاه نیست.

وی گفت: در تمام دنیا اگر دولت‌ها بخواهند از وضعیت یک صنعت مطلع شوند به نحوه معاملات آن در بورس‌های کالایی توجه می‌کنند؛ چون بورس‌های کالایی اطلاعات شفاف و روشن قیمتی از میزان عرضه، تقاضا، قیمت و ... در اختیار دولت‌ها قرار می‌دهند. حسینی پور سپس گفت: اطلاعاتی که از نحوه معاملات تولیدکنندگان در بورس‌های کالایی دنیا ثبت می‌شود در بسیاری از موارد به کمک نظام اقتصادی آن جوامع می‌آید و حتی بر مبنای اطلاعات بورس‌های کالایی است که بانک‌ها تصمیم می‌گیرند به صنایع رو‌به رشد چه وام‌هایی اعطا کنند تا به رشد آن صنعت بینجامد. وی اذعان کرد: کارگزاران بورس کالای ایران نسبت به هر دو طرف معامله در بورس کالا تعهد دارند و هیچ منفعتی از سود یا ضرر طرفین نصیب آنها نمی‌شود، قطعا اگر منافع شرکت‌های تولیدی به خاطر عرضه در بورس به خطر می‌افتاد ما پیشنهاد خروج را به آنهامی دادیم.

حسینی پور درخصوص بعضی ادعاها مبنی بر وجود دلالان در بورس کالا توضیح داد: اگر سهمیه تعیین شده به خود کارخانه‌ها داده شود، چه تضمین و نظارتی در بازار غیر‌رسمی و خارج از بورس برای نبود دلال بازی وجود دارد. وی راهکار حل این مشکل را پالایش سامانه بهین یاب و توجیه وزارت صنعت دانست و گفت: با حضور کارشناسان و متخصصان وزارتخانه و بورس باید گزارش کاملی از مزایا، منفعت و فلسفه وجودی بورس کالا به‌صورت علمی و تخصصی در اختیار وزیر صنعت قرار گیرد و محال است در دنیای امروزی کسی با علم و تخصص سرناسازگاری داشته باشد.

مدیرعامل شرکت کارگزاری باهنر با اشاره به گذشته معاملات پتروشیمی در بازار غیر‌رسمی گفت: در سال‌های قبل از عرضه محصولات پتروشیمی در بورس کالا، به دلیل نا مشخص بودن وضعیت عرضه و تقاضا، کالا‌ها درخارج از بورس به قیمتی پایین تر از قیمت واقعی به فروش می‌رسیدند اما بعد از ورود به بورس کالای ایران و کشف قیمت منطقی کالاها، درآمد تولیدکنندگان بیشتر و رضایت خریداران نیز به دلیل آگاهی از قیمت پایه و شفافیت معاملات بسیار بیشتر از قبل شده است.