اما به دنبال تصویب کلیات طرح یک فوریتی اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای برجام در تاریخ 19 مهر94 با 139رای موافق، 100 رای مخالف و 12 رای ممتنع، کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که نرخ ارز در بازار از ثبات نسبی برخوردار خواهد بود.

فاصله نرخ ارز مبادله‌ای و نرخ دلار بازار آزاد در 21 مهرماه 94 به 456تومان رسیده و با وجود افزایش 100تومانی نرخ دلار در یک ماه گذشته، فاصله دو نرخ مبادله‌ای و آزاد از 480تومان در اول شهریور 94 به 456تومان در 21 مهر94 رسیده است.

کاهش فاصله نرخ مبادله‌ای و آزاد ارز از حدود 750تومان به 450تومان نشان‌دهنده حرکت بازار ارز و بانک مرکزی به سمت تک‌نرخی شدن ارز و مدیریت بازار درحاشیه نرخ بازار آزاد است.

نرخ ارز در یک‌سال اخیر

در یک‌سال منتهی به مرداد 93، نرخ دلار با افزایش 6.6درصدی مواجه شده است. همچنین در پنج ماهه اول سال94 نسبت به پنج ماهه اول سال93 نرخ دلار با 4.1درصد افزایش همراه بوده است.  در مردادماه 1394 متوسط قیمت فروش یک دلار امریکا و یک یورو در بازار آزاد شهر تهران به ترتیب 33368ریال و 36875ریال بود که نسبت به ماه قبل به ترتیب 1.7درصد و 0.8درصد افزایش و در مقایسه با ماه مشابه سال 1393دلار 6.6درصد افزایش و یورو 12.5درصد کاهش داشته است.

در پنج ماهه اول سال1394 متوسط قیمت فروش یک دلار امریکا و یک یورو در بازار آزاد شهر تهران به ترتیب 33203ریال و 36795ریال بود که نسبت به دوره مشابه سال قبل دلار 4.1درصد افزایش و یورو 15.6درصد کاهش داشته است.

اگرچه نرخ دلار نسبت به ارزهای دیگر و طلا با افزایش قدرت برابری مواجه شده و با وجود کاهش نرخ یورو شاهد افزایش نرخ دلار بوده‌ایم اما نرخ طلا به خاطر کاهش نرخ طلا در بازار جهانی با روند کاهنده 7درصدی در یک‌سال اخیر مواجه شده است.

این موضوع نشان می‌دهد که در تحلیل بازار ارز، باید وضعیت دلار متفاوت از طلا و سایر ارزها بررسی شود و مدیریت بازار ارز را نباید تنها براساس نوسانات نرخ دلار ارزیابی کرد.

در مردادماه 1394 متوسط قیمت فروش یک سکه تمام بهارآزادی در بازار آزاد شهر تهران با طرح قدیم به 8822936ریال و با طرح جدید به 8837828ریال رسید که در مقایسه با ماه قبل هریک 0.9درصد و نسبت به ماه مشابه سال1393 هریک 7.1درصد کاهش نشان می‌دهد.

در پنج ماهه اول سال1394 متوسط قیمت فروش یک سکه تمام بهارآزادی در بازار آزاد شهر تهران با طرح قدیم 9182173ریال و با طرح جدید 9200034ریال بود که نسبت به دوره مشابه سال1393 به ترتیب 5.0درصد و 5.1درصد کاهش یافته است.

مدیریت بازار ارز پس از برجام

برخی کارشناسان اقتصادی معتقدند که بعد از اجرای برجام و تصویب جزییات آن و اجرای تعهدات ایران و همچنین لغو تحریم‌های سازمان ملل و غرب بعد از ارائه گزارش سازمان بین‌المللی انرژی هسته‌ای در ماه‌های آینده، می‌توان شاهد افزایش فروش نفت ایران، بهبود صادرات، نقل‌وانتقال پول و ارز، و در نتیجه افزایش درآمد ارزی کشور باشیم و براین اساس می‌توان انتظار داشت که عرضه ارز در بازار افزایش یابد.

اگرچه قیمت نفت کاهش یافته و برای ماه‌های آینده روند باثباتی را طی می‌کند و حتی ممکن است کاهش نسبی داشته باشد، اما واقعیت این است که درآمد و فروش کالاهای ایرانی و انتقال پول به داخل کشور نیز افزایش خواهد یافت. برخی کارشناسان معتقدند که به دنبال اجرای برجام و گشایش در فضای تجاری، ممکن است که قبل از افزایش فروش کالاهای ایرانی و نفت و انتقال پول‌های ایران، تقاضا برای واردات و بازار کالا در ایران افزایش یابد و لذا این موضوع روی قیمت ارز اثر خواهد گذاشت و نرخ ارز به سمت بالای 3500تومان متمایل خواهد شد.

براین اساس، بانک مرکزی باید در فاصله افزایش درآمد ارزی کشور و انتقال این درآمد به داخل کشور به نوعی بازار ارز را مدیریت کند تا مانع افزایش زیاد نرخ ارز شود.

همچنین کاهش فاصله نرخ مبادله‌ای با نرخ آزاد نیز که روند کاهنده آن در دو سال اخیر به تدریج انجام شده است می‌تواند به افزایش درآمد ریالی دولت در شرایط امروز اقتصاد کشور کمک کند و عدم‌النفع درآمد دولت را کاهش دهد.

در صورتی که سالانه حدود 60 میلیارد دلار مخارج ارزی کشور و ارز مبادله‌ای را در نظر بگیریم هر 100تومان کاهش فاصله نرخ مبادله‌ای و آزاد باعث جلب منابع 6 هزار میلیارد تومانی خواهد بود و اگر دولت موفق به کاهش این فاصله 450 تومانی به حدود 100تومان شود به معنای ایجاد 18هزار میلیارد تومان درآمد بیشتر می‌شود. نگاهی به آمارها نشان می‌دهد که نرخ دلار مبادله‌ای در تابستان1392 که در دولت یازدهم شکل گرفت 2479تومان بوده اما به‌ تدریج در دو سال اخیر افزایش یافته و در تاریخ 5شهریور94 به 2993تومان رسیده و طی این دو سال معادل514 تومان افزایش یافته و افزایش این نرخ عملا به ‌معنای افزایش درآمد حاصل از فروش ارز مبادله‌ای بوده است.

در تاریخ 14فروردین1393 یعنی شروع سال گذشته نرخ دلار مبادله‌یی به2544تومان و نرخ دلار آزاد به 3099 تومان رسید و فاصله آن 555 تومان شد.  در بهمن ماه93 نیز نرخ دلار مبادله‌یی 2750تومان شد و نرخ دلار آزاد 3450تومان و فاصله آن 700تومان بوده است.

در روز 29 اسفند93 نیز نرخ دلار مبادله‌ای به مرز 2800تومان رسید و نرخ دلار آزاد 3395تومان و فاصله آن 596تومان بوده است.

بر این اساس فاصله دو نرخ ارز مبادله‌ای و آزاد از 489 تا 796تومان برآورد شده است.

اما براساس اعلام بانک مرکزی متوسط نرخ دلار مبادله‌ای در کل سال93 معادل 2800تومان و متوسط نرخ دلار آزاد در کل سال93 معادل 3280تومان و فاصله این دو نرخ متوسط 480تومان اعلام شده است.

در سال‌های 1393 و 1394 به‌ تدریج فاصله این دو نرخ از حدود 800تومان به 362تومان کاهش یافته و در آخرین روز کاری قبل از این گزارش یعنی 5 شهریور94 فاصله دو نرخ 2993تومان مبادله‌ای یا بانکی با نرخ دلار بازار آزاد 3355تومان معادل 362تومان شده است.

این وضعیت نشان می‌دهد که در شرایط افزایش نرخ ارز بازار آزاد به بیش از 3300تومان در سال1391و میانگین نرخ مبادله‌ای دلار امریکا طی نیمه دوم سال1391 که برابر با 2477تومان بوده است فاصله بیش از 800تومانی بین این دو نرخ ایجاد شده است.

در سال 1393 در مجموع حدود 63میلیارد دلار در 12ماه سال گذشته، دلار مبادله‌ای توسط سیستم بانکی کشور برای واردات کالا تخصیص یافته که با توجه به نرخ متوسط 2800تومانی دلار مبادله‌ای و نرخ متوسط 3280تومانی دلار در بازار آزاد و فاصله 480تومانی بین این 2نرخ معادل بیش از 30هزار میلیارد تومان عدم‌النفع، رانت یا فرصت ویژه برای واردکنندگان کالا ایجاد شده است.

برآوردها نشان می‌دهد که در 8ماهه اول سال گذشته معادل 40میلیارد دلار و در کل 12ماه سال 93 معادل 63میلیارد دلار ارز مبادله‌ای برای واردات کالا اختصاص یافته است که با توجه به شرایط کاهش قیمت نفت و درآمد دولت، تحریم‌ها و مشکلات کاهش درآمد دولت، عدم‌النفع بیش از 19هزار میلیارد تومان برای 8ماهه اول سال و 30هزار میلیارد تومان برای کل سال 1393 ایجاد کرده است.

به عقیده کارشناسان با توجه به مبلغ بودجه سنگین سالانه یارانه نقدی که حدود 30 تا 40هزار میلیارد تومان در سال‌های اخیر بوده است، صفر کردن یا کاهش عدم‌النفع یا رانت حاصل از فاصله نرخ ارز مبادله‌ای و آزاد حداقل می‌تواند دولت را در پرداخت یارانه نقدی به حساب مردم یاری دهد و نگرانی‌های هر ماه دولت و وزارت نفت و سایر وزارتخانه‌ها و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی را برطرف کند.

همچنین در 3سال اخیر به خاطر تشدید تحریم‌ها، کاهش درآمدهای دولت و درآمد حاصل از کاهش قیمت نفت و... بودجه عمرانی کشور که حدود 40 تا 50هزار میلیارد تومان در لایحه بودجه دولت برآورد می‌شد در عمل به نزدیک صفر رسید و تنها با رقم 3هزار میلیارد تومان برای بخش‌های بسیار ضروری مواجه شد و تنها 10درصد از رقم پیش‌بینی تخصیص یافته است. بر این اساس صفرشدن فاصله نرخ ارز مبادله‌یی یا بانکی با نرخ ارز آزاد و آزادسازی حدود 30هزار میلیارد تومان درآمد حاصل از فروش نرخ ارز به قیمت بازار می‌تواند دولت را در پرداخت بودجه عمرانی یاری دهد.