میزان وجود و پراکندگی آن از طلا، نقره یا جیوه بسیار بیشتر است و حتی گفته می‌شود که فراوانی آن در کره زمین به اندازه قلع است. با این حال، بهره‌برداری از تمام ذخایر اورانیوم صرفه اقتصادی ندارد و به این دلیل است که فقط برخی از کشورها از تولیدکنندگان آن هستند؛ هر چند به طور تقریبی تمام آنها، ذخایری از اورانیوم را در اختیار دارند.

اورانیوم، خریدار پیدا می‌کند

یکی از شیوه‌های تولید برق، استفاده از اورانیوم و انرژی هسته‌ای است. شواهد نشان می‌دهد که اهمیت این انرژی در آینده جهان بسیار زیاد خواهد بود. به‌تازگی هم گزارشی به‌وسیله انجمن جهانی هسته‌ای انتشار یافته که این موضوع را تایید می‌کند. براساس گزارش منتشر شده اخیر انجمن جهانی هسته‌ای، سهم انرژی هسته‌ای در تولید برق جهان در ۲۰ سال آینده به رشد مداوم خود ادامه خواهد داد و به بیش از ۴۵درصد خواهد رسید. درحال‌حاضر ۱۱درصد از برق جهان در نیروگاه‌های هسته‌ای تولید می‌شوند. این انجمن برای برآورد تولید برق هسته‌ای در سال ۲۰۳۵م، ۳ سناریوی مختلف را بررسی کرده است.

در سناریوی محتمل، تولید برق هسته‌ای در سال مورد نظر به ۵۵۲ گیگاوات خواهد رسید و در سناریوی خوش‌بینانه این رقم تا سطح ۷۲۰ گیگاوات رشد خواهد کرد (تولید کنونی انرژی هسته‌ای جهان، ۳۷۹ گیگاوات است). حتی سناریوی بدبینانه هم رشد مداوم تا سال ۲۰۳۰م استفاده از انرژی هسته‌ای را پیش‌بینی می‌کند و پس از آن است که از تعداد نیروگاه‌ها کاسته می‌شود. این افزایش مصرف انرژی هسته‌ای یکی از واکنش‌های کشورها در قبال انتشار گازهای گلخانه‌ای و گرمایش جهانی است. از طرفی با توجه به کاهش منابع نفت و گاز در آینده، امنیت تامین انرژی هم افزایش می‌یابد.

در هر صورت، بیشترین افزایش تقاضا برای برق را می‌توان در کشورهای در حال توسعه مشاهده کرد وگرنه کشورهای صنعتی هم از نظر تقاضای برق به ثبات رسیده‌اند و هم از نظر ظرفیت رشد انرژی هسته‌ای. توجه به انرژی هسته‌ای برای تامین برق جهان تا ماه مارس ۲۰۱۱ در حال فزونی بود؛ تا اینکه در این زمان، فاجعه سونامی و آسیب‌های واردشده به نیروگاه هسته‌ای فوکوشیما رخ داد. با این حادثه، برخی از کشورها از پیامدهای انرژی هسته‌ای ابراز نگرانی کردند و توسعه آن با اختلاف‌هایی در بین کارشناسان مواجه شد. با این حال، به‌تدریج باز هم منافع انرژی هسته‌ای مطرح شد و کشورها به‌دنبال توسعه تولید برق از این منبع رفتند. به همین دلیل است که اکنون انجمن جهانی اقتصاد انتظار دارد که تعداد رآکتورهای هسته‌ای جهان و تولید برق هسته‌ای روند صعودی خود را ادامه دهد. بنابر تحلیل صمت این موضوع با کاهش مصرف زغال‌سنگ حرارتی در جهان و قوانین جدید زیست‌محیطی در مناطقی مانند اروپا، امریکا و شرق آسیا شدت بیشتری پیدا می‌کند. بیشترین ظرفیت‌های توسعه برق هسته‌ای هم در کشورهای آسیایی مانند چین، کره‌جنوبی و هند مشاهده می‌شود. این روند درحال‌حاضر در چین آغاز شده است و چندی پیش این کشور شروع به تخریب تعدادی از نیروگاه‌های زغال‌سنگ خود کرد تا تولید برق با این روش کاهش یابد.

نیاز به تولید بیشتر اورانیوم

برای افزایش تولید انرژی هسته‌ای نیاز به مواد اولیه بیشتری هم خواهد بود. میزان اکسید اورانیوم مورد نیاز دنیا یا همان کیک زرد در سال ۲۰۳۵م برای تولید ۵۵۲ گیگاوات برق هسته‌ای که سناریوی محتمل انجمن جهانی هسته‌ای است، ۱۰۳هزار تن خواهد بود. در حالی که اورانیوم مورد نیاز کنونی تنها ۶۶هزار تن است. با این افزایش تقاضا و مصرف، انتظار می‌رود که قیمت اورانیوم در سال‌های آینده روند صعودی به خود بگیرد و معادن جدیدی وارد گردونه تولید شوند.

میزان تولید کنونی اورانیوم در صورتی که سناریوی محتمل عنوان شده در بالا، محقق شود، تا سال ۲۰۲۵م پاسخگوی نیاز جهانی است و پس از آن باید عرضه این فلز افزایش یابد. اما در صورتی که سناریوی خوش‌بینانه تحقق یابد، بازار جهانی بسیار زودتر دچار کسری عرضه خواهد شد. با این حال، اورانیوم هم در سال‌های گذشته گرفتار کاهش فراگیر قیمت محصولات معدنی بوده است. این فلز هم مانند سنگ‌آهن و بسیاری از محصولات دیگر افت قیمت چشمگیری داشته است. قیمت اورانیوم در سال ۲۰۰۸م برابر با ۳۰۰هزار دلار در هر تن بود. اما امروزه به ۷۵هزار دلار در تن رسیده است. قزاقستان، کانادا و استرالیا تولیدکننده عمده اورانیوم دنیا هستند.

با افزایش قیمت اورانیوم در سال‌های آینده، آنها بیشترین نفع را از شرایط خواهند برد. البته این ماده کمیاب، مصرف کمی هم در جهان دارد و تنها تعدادی از کشورهای هسته‌ای جهان برای فعالیت‌های خود به آن نیاز دارند. در تولید آن هم بازار در اختیار چند کشور خاص است. کانادا و استرالیا از تولیدکنندگان سنتی آن هستند اما در چند سال اخیر قزاقستان تبدیل به بزرگترین کشور اورانیومی جهان شده است. ضمن آنکه انتظار می‌رود تسلط قزاقستان بر بازار اورانیوم جهان دست‌کم تا سال ۲۰۲۵م ادامه پیدا کند. تا سال ۲۰۲۴م، ۷۵۰ میلیارد دلار در جهان صرف ساخت رآکتورهای جدید هسته‌ای می‌شود تا تعداد آنها تا ۸۱ مورد افزایش یابد. تعداد کنونی راکتورهای هسته‌ای جهان، ۴۳۷عدد است.

ساخت نیروگاهای هسته‌ای جدید سبب می‌شود که مصرف اورانیوم تا آن زمان (سال ۲۰۲۵م) از عرضه پیشی بگیرد. رشد تقاضا تا سال ۲۰۲۴م برابر با ۶۴ درصد خواهد بود و باعث می‌شود که درآمدهای کشورهای تولیدکننده اورانیوم در جهان به شدت افزایش یابد و کشورهایی که واردکننده این فلز هستند، از شرایط بازار ضربه بخورند.

ذخایر اورانیوم ایران

در گزارشی که ۲ سازمان بین‌المللی «آژانس انرژی هسته‌ای اوای‌سی‌دی» و «آژانس انرژی اتمی» آن را تهیه کرده‌اند، بارها آمارهایی که درباره وضعیت و میزان ذخایر ایران منتشر شده، به دلیل کمبود منابع اطلاعاتی و اطمینان از آنها تغییر کرده است. این وضعیت هم برای ذخایر اورانیوم وجود دارد و هم برای ذخایر توریم (دیگر عنصر رادیواکتیو و پرکاربرد در صنایع هسته‌ای). با این حال ایران یکی از معدود کشورهایی است که در چند سال گذشته و با وجود کاهش قیمت‌های جهانی اورانیوم به افزایش هزینه‌های اکتشافی خود اقدام کرده و موفقیت‌هایی را هم در این راه به‌دست آورده است. 

تنها یک ماه پیش بود که علی اکبر صالحی، بالاترین مقام هسته‌ای ایران خبر از اکتشاف ذخایر بزرگتر از انتظار اورانیوم داد و رسانه‌های مختلف جهان هم بارها این سخنان را بازتاب دادند. وی به دستاوردهای بزرگ کشور در حوزه اکتشاف معادن اورانیوم طبیعی اشاره و تصریح کرد: در شرایط کنونی با تلاش‌های انجام‌شده بیش از ۶۳درصد جغرافیای کشور مورد شناسایی قرار گرفته و امیدواریم در ۴ سال آینده نقاط باقیمانده را نیز شناسایی و بررسی کنیم. معاون رییس‌جمهوری خاطرنشان کرد: من نمی‌توانم درباره میزان ذخایر معادن اورانیوم کشور صحبت کنم اما این موضوع قابل توجه است که قبل از شناسایی هوایی به میزان ذخایر معدنی امید چندانی نداشتیم، خوشبختانه بعد از اکتشافات، میزان ذخایر امیدبخش شده است. صالحی افزود: در شرایط کنونی روند استخراج از معادن اورانیوم «ساغند یزد» آغاز شده است، همچنین معدن اردکان در آینده‌ای نزدیک مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد. 

در این زمینه، به تازگی توافقی بین وزارت صنعت، معدن و تجارت و سازمان انرژی اتمی ایران هم شکل گرفته که به موجب آن، هم فعالیت‌های اکتشافی سازمان‌های مختلف با یکدیگر هماهنگ می‌شوند و از دوباره‌کاری جلوگیری می‌شود و هم تمامی ذخایر پرتوزای کشف شده در اختیار سازمان انرژی اتمی قرار می‌گیرد.

بهروز برنا، معاون اکتشافات معدنی سازمان زمین‌شناسی، با بیان اینکه این تفاهمنامه به درخواست وزیر صنعت، معدن و تجارت است، گفت: براساس این تفاهمنامه قرار است محدوده‌های معدنی آزاد شده سازمان انرژی اتمی در اختیار سازمان‌های اکتشافی دولتی و بخش خصوصی قرار گیرد تا پس از فعالیت‌های اکتشافی هر فردی در هنگام فعالیت چه دولت و چه بخش خصوصی متوجه شد به مواد پرتوزا رسیده اعلام کند تا در این صورت محدوده معدنی دوباره به سازمان انرژی اتمی واگذار شود. معاون اکتشافات معدنی سازمان زمین‌شناسی افزود: در واقع اگر در آنالیزهای‌مان هنگام اکتشافات معدنی به کانسنگ‌هایی که در انرژی اتمی مصارف دارد، رسیدیم باید براساس شروط تفاهمنامه محدوده معدنی به سازمان انرژی اتمی برگردانده شود.

با پیگیری ۲ استراتژی نامبرده شده (افزایش هزینه‌های اکتشافی و همکاری نهادهای مختلف اکتشافی ایران) ایران اقدام به ایمن‌سازی زنجیره تامین اورانیوم خود می‌کند تا در سال‌های آینده برای تامین ماده اولیه انرژی هسته‌ای خود با مشکلی مواجه نشود. گفتنی است که براساس برآوردهای گزارش آژانس انرژی اتمی، هزینه‌های اکتشافی ایران برای یافتن اورانیوم در پهنه‌های سرزمینی در سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۲م بیشترین رشد را داشته و از ۴/۸ میلیون دلار در سال ۲۰۰۶م به ۸۲ میلیون دلار در سال ۲۰۱۲م رسیده است. از نظر هزینه‌های اکتشافی در سال ۲۰۱۲م هم تنها ۶ کشور بالاتر از ایران قرار گرفته‌اند: کانادا، ایالات متحده امریکا چین، نیجر، قزاقستان و استرالیا.

تولید اورانیوم در ایران و آینده آن

میزان تولید اورانیوم در ایران بسیار اندک است. در حقیقت ایران در ابتدای راه است. سال ۲۰۱۲م که بیشترین اورانیوم ایران تولید شده است، رقم تولید شده به ۵۹ تن رسید. در حالی که تولید جهانی اورانیوم در همین سال افزون‌بر ۲/۷ میلیون تن بود. با این حال، ایران فرصت خوبی دارد که با افزایش تولیدات خود، در سال‌های آینده خود را در برابر تلاطم‌های بازار ایمن کند. البته تولید ۵۹ تنی اورانیوم در ایران، تنها مربوط به معدن گچین است و با راه‌اندازی معدن ساغند در آینده نزدیک، میزان تولیدات ایران به سرعت افزایش خواهد یافت.

ضمن آنکه بنابر گزارش‌های بین‌المللی قرار است، معدنکاری در ساغند به ۲ روش روزمینی و زیرزمینی انجام شود. هر چند بنابر برآوردها، ظرفیت تولید اورانیوم ایران، تنها ۱۰۰ تن در سال است و این وضعیت تا سال ۲۰۳۵م هم ادامه خواهد یافت، در صورتی که معادن دیگری برای تولید راه‌اندازی شوند یا در ارقام اعلام شده و رسمی درباره ذخایر اورانیوم کشور تغییری اعلام شود، این برآوردها هم تغییر می‌کنند. فعالیت‌های اورانیومی در ایران هم مانند بیشتر کشورها از سوی ۱۵ شرکت کاملا دولتی اداره می‌شوند. سهم ایران از ۴۳۷ رآکتور هسته‌ای جهان، یک مورد است. این رآکتور که در شهر بوشهر واقع شده و ۰/۹ گیگاوات ظرفیت تولید انرژی برق دارد. تولید برق ایران از محل این نیروگاه هسته‌ای از سال ۲۰۱۱م شروع شده است. نیروگاه بوشهر در ابتدای سال ۲۰۱۳م به حداکثر ظرفیت خود رسید و در حال حاضر، نیاز اورانیوم به ۴۰ تن در سال می‌رسد.

با این حال، دولت برنامه دارد که برای کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی، با راه‌اندازی ۳ واحد تولیدی دیگر برق در نیروگاه بوشهر، ظرفیت تولید برق را در آن تا سال ۲۰۲۵م به ۸ گیگاوات در سال برساند. بنابر برآورد آژانس انرژی اتمی، برای تولید این میزان برق هسته‌ای، ایران تا ۱۳۹۰ تن اورانیوم در سال نیاز خواهد داشت. رقمی که البته دستیابی به آن دور از انتظار نیست و با توجه به ذخایر اورانیوم ایران که مقدار آن اعلام نشده است، کشور می‌تواند تمام سوخت هسته‌ای مورد نیاز خود را برای تولید برق در داخل تولید کند.