ایران و کشورهای عضو گروه 1+5 در 23 تیرماه سال جاری بعد از 12 سال بر سر یک راه‌حل مشترک جامع و بلندمدت برای پایان دادن به بحران هسته‌ای ایران به توافق رسیدند.

مسیر رسیدن به توافق سنگلاخ و پرپیچ و تاب بود. نهایی کردن، عملیاتی ساختن و در نهایت اجرا شدن توافق نیز مسیری سخت با دست‌اندازهای زیاد است که این مسیر پس از آغاز اجرای توافق نیز هموار نخواهد بود.

فرصت 90 روزه بررسی توافق هسته ای ایران و 1+5 روز یکشنبه 26 مهرماه (18 اکتبر) در حالی پایان می‌پذیرد که برخلاف بسیاری از پیش‌بینی‌ها توافق وین از پارلمان‌های ایران و آمریکا عبور کرده و اکنون آماده "عملیاتی" شدن است.

بر اساس اعلام قبلی اتحادیه اروپا روز یکشنبه مصوبه لغو تحریم های هسته‌ای علیه ایران را در شورای وزیران به تصویب می‌رساند و هم‌زمان رییس‌جمهور آمریکا در دستورالعملی اجرای تمامی تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران را متوقف می‌سازد. قرار است رییسان جمهور ایران و 1+5 به ویژه ایران و آمریکا در بیانیه‌های جداگانه به طور رسمی پذیرش و اجرای برنامه جامع اقدام مشترک را اعلام کنند. اجرایی شدن مصوبه اتحادیه اروپا و دستورالعمل رییس‌جمهور آمریکا به تایید و راستی‌آزمایی اقدامات هسته‌ای ایران در چارچوب توافق منوط خواهد شد.

هم‌چنین ایران به فاصله چند روز بعد از اقدام اروپا و آمریکا در تصویب و صدور دستورالعمل‌های لازم برای لغو و توقف اجرای تحریم‌ها علیه ایران، اقدامات هسته‌ای خود را طبق برجام آغاز خواهد کرد.

علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی در همین رابطه روز یکشنبه گفت که "زمان شروع اقدامات هسته‌ای ایران را رئیس‌جمهور اعلام می‌کند اما فکر می‌کنیم طی هفته آینده بتوانیم کار را شروع کنیم."

بر اساس اعلام مقامات فنی کشورمان انجام اقدامات هسته‌ای ایران 45 روز تا دو ماه احتمالا به طول می‌انجامد و پس از آن آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به راستی آزمایی اقدامات ایران از جمله کاهش تعداد سانتریفیوژها در نطنز و فردو، تغییرات در راکتور اراک از جمله خارج کردن مخزن راکتور و غیره می پردازد که در صورت تایید انجام تمامی اقدامات توافق آماده اجرا شدن خواهد بود.

به گفته علی‌اکبر صالحی احتمالا روز اجرای توافق حدودا دو ماه آینده (اواخر آذرماه و اوایل دی ماه) خواهد بود اما این روز هنوز دقیق، مشخص نشده است.

بنا بر این گزارش، مردم ایران دو سال گذشته در انتظار برای به سرانجام رسیدن توافق هسته‌ای روزها و ماه‌ها را پشت سر گذراندند اما این انتظار حداقل تا پایان سال ادامه دارد. با اجرا شدن توافق هسته‌ای می‌توان امیدوار بود از اوایل سال آینده تغییرات قابل توجهی در اقتصاد کشور صورت گیرد. بنابراین مردم نباید انتظار داشته باشند که در ماه‌های آینده اتفاق ویژه‌ای در فضای اقتصادی کشور رخ دهد.

حسن روحانی در آخرین گفت‌وگوی تلویزیونی خود با مردم نیز اظهار کرد که اجرایی شدن توافق تا یکی دو ماه دیگر زمان می‌برد و با برداشته شدن تحریم‌ها باز هم کمی طول می‌کشد تا آثار آن مشخص شود.

در فاصله عملیاتی ساختن توافق هسته‌ای برای اجرا شدن، هم‌زمان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در چارچوب نقشه راهی که با ایران در وین به تفاهم رسید آخرین حلقه باقی‌مانده برای حل و فصل موضوع هسته‌ای را مورد بررسی و ارزیابی نهایی قرار می‌دهد.

ایران در همکاری جدید خود با آژانس در چارچوب نقشه راه برای سومین بار اجازه داد تا یوکیا آمانو به همراه معاونش از سایت نظامی پارچین بازدید کند. هم چنین با حضور کارشناسان ایران از این سایت نمونه برداری شد که هم اکنون این نمونه‌ها در آزمایشگاه‌های آژانس در حال بررسی است. به گفته مقامات آژانس بررسی این نمونه‌ها حدود دو ماه به طول می‌انجامد.

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز پنجشنبه در بیانیه‌ای اعلام کرد که تا 15 اکتبر 2015 (23 مهر) همه اقدامات مندرج در نقشه راه، شفاف‌سازی مسائل مربوط به برنامه اتمی ایران که از گذشته و حال باقی مانده بود، تکمیل شد.

هم‌چنین مدیرکل آژانس اعلام کرد که تا 24 آذر (15 دسامبر) حاصل ارزیابی نهایی خود از حل همه مسائل باقی‌مانده را به نحوی که در ضمیمه گزارش سال 2011 مدیرکل آمده، برای اقدام به شورای حکام تقدیم می‌کند.

در عین حال این احتمال در برجام دیده شده است که اگر به هر دلیلی سیاسی یا فنی آژانس نتواند تا پایان 2015 ارزیابی نهایی خود درباره مسایل گذشته و حال برنامه هسته ای ایران را ارایه کند، 1+5 می‌تواند در قالب یک بیانیه حل و فصل این مساله را اعلام کند تا دو طرف بتوانند وارد مرحله اجرای توافق شوند.

ایران انتظار دارند که موضوع مسایل گذشته و حال به عنوان مستمسکی در دست آژانس از مسیر شورای حکام بسته و به طور رسمی اعلام شود نه مسیر سیاسی 1+5. در چین صورتی است که آژانس گام مهمی را در راستای جلب اعتماد ایران به استقلال تنها نهاد تخصصی بین‌المللی هسته‌ای از وابستگی به غرب برخواهد داشت.

ایران همواره بر همکاری با آژانس در بیش از یک دهه گذشته تاکید داشته است و با توافق هسته‌ای میان ایران و 1+5 نیز قرار است این همکاری‌ها افزایش یابد اما افکار عمومی ایران نقش دنباله‌رو آژانس از سیاست‌های کشورهای غربی را هیچ گاه فراموش نخواهد کرد؛ آژانس به تبع سیاست‌های حاصل از نتایج توافق هسته‌ای مجبور شد تا رفتارش را در برخورد با ایران تغییر دهد. بنابراین جا دارد تا در این مرحله از همکاری‌ها آژانس بیش از پیش به صیانت از وجه و جایگاه فنی و تخصصی خود توجه کند و اجازه ندهد در ارزیابی از همکاری‌های در چارچوب نقشه راه، 1+5 وارد شود، هر چند که این امکان و فرصت در برجام وجود داشته باشد.