١٠ سالی می‎شود که از اجرای طرح سهام عدالت در کشور می‎گذرد؛ طرحی که حتی پیش از اجرای قانون سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی، در دولت نهم به اجرا درآمد. این طرح که با هدف توانمندسازی مردم کم‎درآمد و توزیع ثروت در قالب شرکت‌های تعاونی به اجرا درآمد، جمعیتی حدود ٤٥میلیون نفر را تحت پوشش خود قرار داد. اما حالا خبرهایی از وجود فساد در این طرح به گوش می‎رسد و آزادسازی آن را پس از گذشت ١٠ سال و در دولت یازدهم دچار مشکل کرده است.

ابراهیم نکو، دبیر کمیسیون اقتصادی مجلس نهم در گفت‎وگویی در بررسی چرایی آغاز اجرای این طرح و دو طرح مسکن مهر و قانون هدفمندی یارانه‎ها، از انگیزه نهان احمدی نژاد و یارانش برای روی‌کارآمدن در دولت دوازدهم خبر می‎دهد. او می‎گوید: «او نمی‎خواست تمام‎کننده این طرح‎ها باشد؛ چون می‎دانست عمر سیاسی دولتش چنین چیزی را ایجاب نمی‎کند. این اتفاق این‌گونه تعبیر می‎شود که احمدی‎نژاد قصد دارد در عرصه انتخابات دوره دوازدهم دوباره عرض‎اندام کند و مردم آغاز و پایان طرح‎ها را با یکدیگر قیاس کنند. از آنجا که آغازگر دولت احمدی‎نژاد بوده و کار ارزشمندی را در پیش‎ گرفته اما در دولت بعد هنوز کار به انتها نرسیده، در نتیجه در اذهان، باز او خواهد بود که تمام‎کننده شناخته شده و قهرمان تلقی می‎شود... . او می‎خواهد کاری کند که مردم به دنبال ناجی باشند و آن‌وقت او یا یاران و هم‎فکرانش به‎عنوان ناجی دوباره وارد عرصه شوند».

خبرهایی مبنی بر وجود فساد در اجرای طرح سهام عدالت از سوی نمایندگان مجلس به گوش می‎رسد. آیا چنین مسئله‎ای محرز شده یا تنها احتمال آن می‎رود؟

در اینکه اتفاقات درخور ‎توجهی افتاده است، شکی نیست و شکل‎گیری هیأت تحقیق‌وتفحص نیز به این دلیل بوده است. دلیل آن نیز ابعاد بزرگ سهام‌داران سهام عدالت است. هیأت تحقیق‌وتفحص در مراحل میانی راه خود است و باید منتظر شرح مصداق‎ها به‎صورت دقیق‎تر بود. گرچه هنوز مطرح‌شدن آن در رسانه‎ها عوارضی را متوجه جامعه شرکت‎های سهام‌دار آن نکرده است؛ علائم و نشانه‎هایی مبنی بر وجود این مشکلات دیده شده است.

‌ با توجه به اینکه متولی سهام عدالت به نوعی دوگانه بین وزارت امور اقتصادی و دارایی و وزارت تعاون، کار و رفاه است، فسادهایی که به آن اشاره دارید مربوط به کدام بخش است؟

در طرح‎هایی ازاین‌دست و با این ابعاد معمولا اتفاقاتی می‎افتد؛ اما آنچه پیش‎بینی می‎شود این است که در هر دو حوزه مشکلاتی پدید آمده است و تناقضاتی در تصمیم‎گیری‎های دوگانه دیده می‎شود. درحال‌حاضر نمی‎توان یکی را موفق و دیگری را تضعیف کرد، اما هر دو به نوعی ایراداتی دارند و تا زمانی که این تناقضات وجود داشته باشد و تعاملی بین این دو برای یکسان‎سازی تصمیمات وجود نداشته باشد، قطعا ذهنیت‎هایی وجود خواهد داشت.

پس شما اختلاف نظر میان دو وزارتخانه امور اقتصادی و دارایی و تعاون، کار و رفاه را تأیید می‎کنید؟

بله، این اختلاف‎نظر دیده می‎شود، زیرا کار دو وزارتخانه با یکدیگر متفاوت است و یک موضع واحد و مشخص بین این دو وجود ندارد.

اختلاف‌نظر اشاره‌شده از سوی شما بر سر چه ابعادی از طرح سهام عدالت است؟

اختلاف‌نظر بر سر رویه این دو وزارتخانه است که هریک رویه‎ای را در پیش گرفته است، اما اینکه این ستیزها بر سر یک موضوع باشد، این‎گونه نیست. متأسفانه اختلاف نظر بر سر موضوعات زیادی وجود دارد؛ اما هیأت تحقیق‌وتفحص می‎تواند در راستای حل مشکلات به‌وجودآمده با روشن‎سازی‎ اقدام کند؛ متأسفانه هنوز شرکت‎های حامی و سهام‌دار این سهام‎ها، خود نسبت به توزیع سهام از طریق شرکت‎های‌شان معترض هستند.

‌آیا این شرکت‎های سهام‌دار، خودشان متضرر شده‎اند؟

بله زیان داده‎اند و نمی‎توانند سودی بپردازند، وقتی در این شرایط اقتصادی ذخیره‎ای ندارند؛ بنابراین باید با این نهادها، شرکت‎ها و تعاونی‎ها ارتباطاتی داشته باشیم که حرف آنها را نیز بشنویم تا ببینیم قادر به پرداخت و توزیع سود سهام عدالت هستند و آیا سهام‌داران که مردم هستند با مفاهیم این‎گونه برگه‎‎ها آشنایی دارند که در مواقع لازم حتی ضرر دهند؟ اینها مسائلی است که هنوز درباره آنها شفاف‎سازی‎های لازم صورت نگرفته است و به این دلیل این برگه‎های سهام عدالت برای خانوارهایی که دارنده آنها هستند، تبدیل به برگه‎های زینتی و زجرآوری شده که عرض‎اندام می‎کنند، اما چیزی را عاید دارنده خود نمی‎کنند.

با توجه به اینکه سود اولیه این سهام در سال ٨٦ پرداخت شد و از سال ٨٧ به این سو، سودی برای آن پرداخت نشده است، آیا برآوردی از میزان سود یا زیان این سهام‎ها وجود دارد؟

اگر سهام این شرکت‎ها را سودده در نظر بگیریم، هر سهام باید حدود هشت تا ٩‌میلیون سود داشته باشد؛ اما آنچه شواهد نشان می‎دهد با توجه به ضرر شرکت‎ها، بعید می‎دانم این رقم به دست آید. به‌هرحال همه این شرکت‎ها سودده نبوده‎اند. وقتی سوددهی وجود نداشته باشد، انتظار هم نباید داشت. بسیاری از این شرکت‎ها اکنون معترض‎اند که دولت گذشته طرحی را به ‎صورت اقدامی سیاسی و تبلیغاتی در پیش‎ گرفت، بدون اینکه برای آن آینده‎نگری داشته باشد. سهام به معنای سود و زیان است و نباید فقط به مفهوم سوددهی آنها نگاه کرد؛ اما این مفاهیم در جامعه در آن زمان جا نیفتاد. هنوز برآوردی از اینکه شرکت‎های سهام‌دار مانند خودروسازها یا کارخانه‎های دیگر در چه مقاطعی سودده یا زیان‎ده بوده‌اند و مبالغ آن چقدر بوده، انجام نگرفته است. دولت نباید به مواردی ازاین‌دست وارد شود و متعهد به انجام کاری شود که نمی‌تواند آن را انجام دهد. اکنون در حال بررسی هستیم که اصولا این رویه و اجرای سهام عدالت در کشوری مانند کشور ما معنایی دارد و می‎تواند ادامه‎دار باشد و در زمان ورود به بازار سرمایه با چه مشکلاتی روبه‌رو خواهیم بود؟

این جمله آخر شما بوی رد احتمالی این طرح و توقف آن را می‎دهد. آیا توقف این طرح مردم را دچار زیان نمی‎کند؟

به عقیده من در مسائل اقتصادی مانند همین مسئله، جلوگیری از ضرر، خود سود به شمار می‎رود و نمی‎توانیم برنامه‎ها را به هر قیمتی پیش ببریم. باید دید اجرای آن اصلا امکان‎پذیر خواهد بود یا خیر و اگر امکانش نیست باید جلوی آن را گرفت.

آیا اصلاح ساختار اجرائی طرح سهام عدالت بهتر از متوقف‌کردن آن نیست؟

چرا، اگر اصلاحات به صورت منطقی و فنی صورت گیرد، بهتر است؛ اما پیش‎بینی می‎کنم این اقدام کار بسیار سختی خواهد بود و زمانی عوارض و ایرادات آن دیده خواهد شد که وارد بازار سرمایه شود. در آن صورت هم خطرات پرشماری را متوجه اقتصاد کشور خواهد کرد و ظن قوی وجود دارد که منجر به شکل‎گیری بازار سیاه با حضور سودجویان ‎خواهد شد و این سودجویان، سهام افراد طبقات پایین‌دست را به‎گونه‎ای فریب‎کارانه به قیمت بسیار ناچیز خریده و سودهای کلانی را عاید خود می‎کنند که این می‎تواند بازار را متشنج و شرکت‎ها را دچار چالش کند. شرایط بسیار پیچیده است و به این دلیل آزادسازی سهام عدالت در این موقعیت اصلا به صلاح نیست و جامعه را با مشکلات جدیدی، به‌ویژه در حوزه افزایش حجم نقدینگی روبه‌رو خواهد کرد. در این شرایط، ظهور و بروز باندهای سیاه برای تشدید بازارهای کاذب و سیاه پس از آزادسازی سهام عدالت کاملا محتمل است؛ بنابراین باید پیش از ورود سهام عدالت به بازار سرمایه به‎صورت عاقلانه عمل کرد و نباید تصمیم نامناسبی گرفت تا ما را با مسائلی که در دولت قبل پدید آمد، مواجه کند که متأسفانه جمع‌کردن آن ساده نخواهد بود؛ بنابراین هنوز برای آزادسازی سهام عدالت زود است و باید ابتدا راهکاری برای اجرای آن یافت شود. ‫سهام عدالت را می‎توان با مدیریت حساب‌شده و با مطالعه فنی و آگاه‌کردن جامعه پیش برد.

یکی از راهکارها برای اجرای طرح سهام عدالت، حضور صندوق‎ها به‌عنوان واسط مردم در بازار سرمایه است زیرا مردم به سازوکار بازار آشنایی ندارند و ممکن است دچار چالش شوند. در این زمینه صحبتی شده؟

تعداد سهام‎داران عدالت محدود نیست و حدود ٤٥‌ میلیون نفر را دربر می‎گیرد، بنابراین ورود آنها با مبالغ اندک می‎تواند مشکلاتی را در بازار سرمایه پدید آورد. هجوم افراد به بازار بورس برای خریدوفروش سهام‎ها با ارزش اندک زیر ١٠‌ میلیون، می‎تواند آشفتگی را در این بازار پدید آورد و به مشکلات حاشیه‎ای بینجامد. اما اینکه آیا تعاونی‎ها و تشکلاتی که عهده‎دار سهام عدالت هستند می‎توانند عهده‎دار این مسئله باشند نیز باید موردارزیابی قرار گیرد. فعلا در این زمینه راهکار مشخصی مطرح نشده است.

همان‌طور که شما هم اشاره کردید این دیدگاه وجود دارد که اجرای طرح سهام عدالت در دولت محمود احمدی‎نژاد سیاسی و تبلیغاتی بود. دیدگاه شما در این زمینه چیست؟

رئیس ‎دولت قبل که کم، کارهای عجیب و غریب نکرده است و اغلب کارهایش در تاریخ منحصربه‌فرد بوده که حتی برخی از آنها می‎توانست در صورت اجرای صحیح، کارنامه درخشانی را از وی به جای بگذارد، اما انگیزه‎های تبلیغاتی، سیاسی و پوپولیستی بیشتر از مسائل واقعیت‎گرایانه در آقای احمدی‎نژاد و یارانش دیده شده است. همان‌طور طرح‎های مسکن مهر و اجرای قانون هدفمندی یارانه‎ها البته به‎صورت یارانه نقدی به همه مردم به‎عنوان دو طرح تأثیرگذاری که بد به اجرا درآمد، در دولت احمدی‎نژاد کلید خورد، طرح سهام عدالت نیز با انگیزه‎های سیاسی شکل گرفت. این سه طرح برای‌ دارودسته احمدی‎نژاد سودآوری سیاسی بالایی داشت، اما به خاطر تیم ضعیف و احساسی دولت احمدی‎نژاد بد به اجرا درآمد. احمدی‎نژاد به‌خوبی می‎دانست که اجرای طرح سهام عدالت در دولت وی مشکلی را پدید نمی‎آورد، اما برای دولت پس از وی قطعا چالش‎هایی را پدید خواهد آورد و همه کاسه کوزه‎ها سر دولت بعدی خواهد شکست. او می‎خواست از خود نام نیکی به جای بگذارد و مشکلاتی را برای دولت یازدهم که فرقی نمی‎کرد چه دولتی باشد، پدید آورد.

‌دچار چالش‌کردن دولت پس از وی برای احمدی‎نژاد چه سودی به همراه داشت؟

باید نیات وی را تحلیل کرد. پروژه‎هایی مانند مسکن مهر، سهام عدالت و قانون هدفمندی یارانه‎ها طولانی‎مدت است و شروع‎کننده معمولا موفق‎تر است، اما اگر زمان بهره‎برداری، دولت آغازگر سکان را در دست نداشته باشد و طرح به مشکل برخورد، دولت شروع‎کننده کمتر در معرض تهدید است. او نمی‎خواست تمام‎کننده این طرح‎ها باشد چون می‎دانست عمر سیاسی دولتش چنین چیزی را ایجاب نمی‎کند. این اتفاق این‌گونه تعبیر می‎شود که احمدی‎نژاد قصد دارد در عرصه انتخابات دوره دوازدهم دوباره عرض‎اندام کند و مردم آغاز و پایان طرح‎ها را با یکدیگر قیاس کنند. از آنجا که آغازگر دولت احمدی‎نژاد بوده و کار ارزشمندی را در پیش‎ گرفته اما در دولت بعد هنوز کار به انتها نرسیده، درنتیجه در اذهان باز او خواهد بود که تمام‎کننده شناخته شده و قهرمان تلقی می‎شود. درحالی‎که اگر این سه طرح از سوی کارشناسان بررسی شود، قطعا آغازگر و اجراکننده اولیه آنها که دولت احمدی‎نژاد باشد با خودکار قرمز نمره زیر پنج خواهد گرفت. او می‎خواهد کاری کند که مردم به دنبال ناجی باشند و آن‌وقت او یا یاران و هم‎فکرانش به‎عنوان ناجی دوباره وارد عرصه شوند.

دولت یازدهم در چنین شرایطی برای اجرای طرح سهام عدالت چه برنامه‎ای دارد؟

دولت یازدهم دولت معقولی است و اگر به‌درستی نگاه کنیم، جلوی بسیاری از مشکلات را که اگر دولت احمدی‎نژاد ادامه می‎یافت، فاجعه به بار می‎آورد، گرفت. به نظر می‎رسد توقف این طرح هم به لحاظ سیاسی و هم بار مالی به ضرر دولت یازدهم تمام شود، بنابراین پیش‎بینی می‎شود تیم اقتصادی دولت روحانی حتما رویه را ادامه خواهند داد اما نه به هر قیمتی. قطع به یقین با حساب و کتاب با این طرح برخورد خواهد شد و نسبت به اصلاح ساختار آن اقدام می‎شود تا رضایتمندی مردم نیز حاصل شود. به نظر من دولت یازدهم با اطلاع‎رسانی و شفاف‎سازی در جامعه درمورد واقعیت مشکلات، کار راحت‎تری را در پیش خواهد داشت، زیرا اگر مردم واقعیت‎ها را بدانند، دولت را همراهی خواهند کرد.

پیش‎بینی شما از زمان آزادسازی سهام عدالت چه زمانی است؟

به نظر می‎رسد این اتفاق تا پایان سال رخ نخواهد داد چون به انتخابات مجلس نیز برمی‎خورد و ممکن است مشکلاتی را پدید آورد. نیمه اول سال ٩٥ نیز این طرح اجرائی نمی‎شود، اما نیمه دوم سال آینده زمان مناسبی برای آزادسازی سهام عدالت خواهد بود، اما به شرطی که اشکالات آن مرتفع شود.