اکبر ترکان، رئیس شورای مرکزی مناطق آزاد تجاری، با تأکید بر بهره‌گیری از این مزیت‌ها، هشدار داد: چین و عراق در حال دورزدن ایران و احداث دالان رقیب ترانزیتی هستند و اگر دیر بجنبیم، ترانزیت رقیب در حال جایگزینی است. مشاور رئیس‌جمهور در حاشیه نخستین همایش تخصصی حمل‌ونقل صادراتی، در جمع خبرنگاران با تشریح جزئیات برنامه‌های توسعه‌ای مناطق آزاد و ویژه اقتصادی کشور، گفت: رئیس‌جمهور برای ایجاد پایانه دوم صادراتی کشور در جاسک دستور ویژه داده است.

جزئیات طرح‌های توسعه‌ای مناطق آزاد

مشاور رئیس‌جمهور تصریح کرد: سیاست جدی دبیرخانه شورای‌عالی مناطق آزاد و ویژه کشور، ایجاد سکوهای صادرات است که امسال دو سکوی صادراتی شلمچه و ماکو افتتاح شده‌اند و هم‌اکنون نیز پایانه صادراتی سرخس در دست ساخت و منطقه آزاد ارس نیز در حال توسعه است. انتخاب این مناطق براساس رویکرد گسترش صادرات به کشورهای همسایه است، چراکه فراورده‌های نفتی و پتروشیمی، بازارهای جهانی دارند و باید برای کالاهای صادراتی به کشورهای همسایه بازارسازی کرد. بازار کشورهای همسایه، بازار کمی نیست، بنابراین منطقه آزاد مهران به‌عنوان سکوی صادراتی به عراق تعیین شده و منطقه «بانه-مریوان» نیز برای گسترش صادرات به اقلیم کردستان طراحی شده است، ضمن اینکه منطقه آزاد اردبیل برای کار با جمهوری آذربایجان و اینچه‌برون برای کار با قزاقستان و ترکمنستان ایجاد خواهد شد.

وی، منطقه آزاد جاسک را پایانه دوم صادراتی کشور عنوان کرد و گفت: با نظر شخص رئیس‌جمهور، قرار است این منطقه آزاد، صادرات نفت در دریای عمان را ساماندهی کند. ترکان، سهم مناطق آزاد و ویژه اقتصادی را از کل صادرات کشور، ۷۰ درصد عنوان و خاطرنشان کرد: در دو سال اخیر ساخت چندین فرودگاه و بندر خشک در مناطق آزاد آغاز شده، ضمن اینکه ساخت پایانه صادراتی ماکو نیز به اتمام رسیده است. در هندورابی یک فرودگاه و بندر در حال ساخت است و در قشم نیز بندر توسعه‌ای را در دست ساخت داریم که می‌تواند تحول‌آفرین باشد؛ البته بندر کاوه در خلیج‌فارس نیز از گذشته در دست ساخت بوده است. در کیش ساخت یک بندر ۳۷‌ هزار تنی در دولت یازدهم آغاز شده و در جزیره هندورابی نیز یک فرودگاه و بندر جدید در حال ساخته‌شدن است که امسال ساخت باند فرودگاه تمام می‌شود.

در چابهار نیز به غیر از فرودگاه کُنارک، یک فرودگاه مستقل در داخل این منطقه آزاد ایجاد خواهد شد. ترکان همچنین در همایش حمل‌ونقل صادراتی با اشاره به ایجاد پارک‌های لجستیکی در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی کشور، گفت: در سیرجان و سلفچگان پارک لجستیکی ایجاد شده و البته برخی از بنادر نیز نوعی پارک لجستیکی به شمار می‌آید که نمونه آن بندر شهیدرجایی است که در خط دوم عملیاتی خود، به‌عنوان یک پارک لجستیکی عمل می‌کند. البته برخی از بنادر خط سومی هم دایر کرده‌اند که در حوزه صادرات و تولید کالاهای صادراتی فعالیت می‌کند؛ به‌نحوی‌که این نقش در سرخس و دوغارون به‌لحاظ صادراتی بسیار مؤثر است. برخی از زیربناها نیز ایجاد شده، اما متأسفانه بنگاه‌هایی که متناسب با آن وارد عمل شوند هم‌اکنون در کشور وجود ندارد که ممکن است نبود آنها ناشی از شرایط تحریم باشد؛ بنابراین در وضعیت جدید بین‌المللی ایران امیدواریم بتوانیم نقش خوبی برای پارک‌های لجستیکی تعریف کنیم؛ همان‌طور که هم‌اکنون برخی از مناطق ویژه اقتصادی چنین نقشی را به‌خوبی ایفا می‌کنند.

افتتاح ٢ سکوی صادراتی شلمچه و ماکو

به گفته ترکان، انزلی با تکمیل بندر کاسپین، این مزیت را خواهد داشت که نقش لجستیکی قابل دفاعی را ایفا کند، اما آن‌دسته از مناطق آزادی که در زنجیره صادراتی قرار دارند نیز تاکنون توانسته‌اند به‌خوبی نقش‌آفرین شوند که نمونه آن را در شلمچه و ماکو می‌توان دید که سکوهای منظم پاکیزه و با حساب و کتابی برای صادرات به وجود آورده‌اند.  مشاور عالی رئیس‌جمهور در ادامه به ایجاد یک پارک صادراتی ۱۲ هکتاری در ماکو اشاره و بیان کرد: به‌تازگی صد هکتار زمین نیز از سوی بخش خصوصی تحویل گرفته شده تا پارک‌های صادراتی را توسعه دهند، ضمن اینکه مزیت‌های جغرافیایی در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی ایران اگرچه در دنیا یک مزیت است، اما نباید صرفا به آنها متکی بود، بنابراین باید مزیت‌های جدید نیز ایجاد کنیم. رئیس دبیرخانه شورای‌عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی ادامه داد: بسیاری از سرمایه‌گذاری‌های خوب نیز در حوزه‌های مختلف حمل‌ونقلی در سال‌های گذشته انجام شده‌اند که نمونه آن خط سراسری راه‌آهن است که از سرخس تا بندرعباس کشیده شده، اما مزیتی که این خط آهن برای ما به‌وجود آورده، قطعا همیشگی نیست.

١٦٠ لکه ممنوعه هوایی در کشور

او در ادامه با اشاره به ۱۶۰ لکه و منطقه هوایی ممنوعه، گفت: به‌دلیل شرایط جنگی، برخی از کریدورهای هوایی کشور به‌لحاظ امنیتی ممنوعه اعلام شده بودند، درحالی‌که سازمان هواپیمایی کشوری با هماهنگی دستگاه‌های مربوطه، محدودیت آنها را برداشته‌اند و البته امیدواریم با کوشش خود در کنار توجه به مباحث امنیتی، به غیرممنوعه‌کردن این کریدورهای هوایی ادامه دهند. به ‌گفته ترکان بخشی از این دالان‌های ترانزیتی را دالان‌های کابلی تشکیل می‌دهند که بسیار ترانزیت سودآوری دارند و حمل‌ونقل‌ «ای‌تی» را انجام می‌دهند. ضمن اینکه حمل‌ونقل لوله‌ای نیز یکی از زمینه‌های خوب ترانزیت برای کشور است که باید توسعه یابد. همان‌طورکه خطوط نکا به جاسک و سرخس به جاسک هنوز ساخته نشده‌اند و طبق دستور رئیس‌جمهور، قرار است پایانه دوم صادرات نفت از خلیج‌فارس به دریای عمان بیاید که محل احداث این پایانه در جاسک انتخاب شده است.

هم‌اکنون، باید خطی از گره به جاسک، برای صادرات نفت بسازیم؛ ضمن اینکه هم‌زمان با این، دو کریدور مهم یکی در شرق و دیگری در غرب ایران درحال احداث است. یک کریدور رقیب برای ترانزیت ایران، کریدور گوادر- قره‌قم-کاشغر به‌شمار می‌آید که از پاکستان به چین می‌رود و با سرمایه‌گذاری ۴۶‌میلیارددلاری چینی‌ها درحال ساخت است؛ اما درعین‌حال می‌تواند رقیبی برای کریدورهای ترانزیتی ایران باشد و به نوعی ایران را دور می‌زند. کریدور دیگری که در فاو در دست ساخت است و به نوعی رقیب کریدورهای ترانزیتی ایران به شمار می‌رود، از سوی عراق در خور عبدالله تدارک دیده شده است که بندری صد‌میلیون‌تنی را در حال ساخت دارد و قرار است موج‌شکن‌هایی به طول ۱۰ و ۱۵ کیلومتر در آن ساخته شود که بر این اساس، به این کریدور کانال سوئز خشک می‌گویند. مشاور عالی رئیس‌جمهور اظهار کرد: هم‌اکنون، عراق با احداث این بندر در ساو و اتصال آن به مدیترانه عملکردی موازی کانال سوئز آغاز خواهد کرد و البته رقیب ایران هم خواهد شد. درحالی‌که باز هم تصور ما بر این است که مزیت‌های جغرافیایی ایران می‌تواند در رقابت برنده شود، اما باید به موقع پروژه‌های مربوط به آن را بسازیم.

ضرورت توجه به مدل‌های جدید حمل‌ونقل کانتینری

وی گفت: در دنیا حمل‌ونقل کانتینری تغییر شکل و کشتی‌های کانتینری TEU (واحد شمارش کانتینر) دو‌هزار جای خود را به کشتی‌های کانتینری پنج‌‌هزار TEU داده است که ایران نیز باید به تناسب این تغییر، خود را سازگار کند. ایران نیز البته باید استراتژی اقتصاد دریامحور را پیش برد و اقتصاد سواحل را احیا کند. این در شرایطی است که در دنیا مادرپورت‌هایی ایجاد شده‌ است که کار ترانزیت را با استفاده از کشتی‌های غول پیکر، ساماندهی می‌کند. بر این اساس، قرار است یک مادرپورت در سواحل مکران یا عمان ایجاد شود که هم عمان و هم ایران، در تلاش هستند تا این مادرپورت را به نام خود ایجاد کنند. پس نباید از گردونه رقابت با عمانی‌ها عقب بمانیم.

شرکت‌های حمل‌ونقل خارجی بیایند تا کرایه‌ها ارزان شود

رئیس سازمان توسعه تجارت هم در این همایش سخنرانی کرد. ولی‌الله افخمی‌راد، با بیان اینکه هزینه حمل‌ونقل در کشور ما دو برابر کشورهای صنعتی است، گفت: در ایران شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی وجود ندارد و کامیون‌ها به صورت خودمالکی اداره می‌شوند که برای رقابت‌پذیری نیازمند حضور شرکت‌های خارجی هستیم. به گزارش تسنیم، او گفت: حمل‌ونقل، تأثیر مستقیمی در قیمت تمام شده کالاهای صادراتی دارد؛ به‌طوری‌که در کشور ما هزینه حمل‌ونقل با وجود اینکه قیمت انرژی بالاست، نرخ بیشتری در مقایسه با سایر کشورها دارد.

هزینه حمل‌ونقل در ایران دو برابر کشورهای صنعتی است

افخمی‌راد گفت: سهم حمل‌ونقل از صادرات کالاهای نیمه‌فرآوری شده ١٨ تا ٢٥ درصد و کالاهای خام ٣٠ تا ٣٥ درصد است؛ درحالی‌که این کالاها در کشورهای صنعتی حداکثر ١٨ درصد هزینه‌هاست، یعنی هزینه حمل‌ونقل در کشور ما دو برابر کشورهای یاد‌شده است. پایین‌بودن توان عملیاتی بنادر ما در مقایسه با بنادر شرکای تجاری ایران مانند چین و امارات قابل‌ملاحظه است؛ به‌طوری‌که توان عملیاتی بنادر ما پنج ‌میلیون‌ و ١٦٣ ‌هزار TU، امارات ٢١‌ میلیون TU و چین ١٨٢‌ میلیون TU است که حتی کشور امارات پنج‌برابر ظرفیت ما توان عملیاتی بندری دارد.  افخمی‌راد در ادامه، با بیان اینکه حمل‌ونقل زمینی ما با مشکلات متعددی روبه‌روست، گفت: خودمالکی کامیون‌ها و اقدام شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی، ازجمله مواردی است که هزینه حمل‌ونقل را در کشور ما افزوده است.

ایران نیازمند حضور شرکت‌های خارجی بین‌المللی

وی اضافه کرد: برای منطقی‌شدن قیمت‌های حمل‌ونقل باید رقابت‌پذیری لازم صورت گیرد و شرکت‌های بین‌المللی خارجی در ایران حضور یابند. آماده‌نبودن ظرفیت‌های تولید و عدم رقابت‌پذیری کالاها، از لحاظ قیمت با نمونه‌های خارجی از جمله مواردی است که مانع توسعه صادرات شده است. ناوگان حمل‌ونقل داخلی کشور نیز بسیار ضعیف است و جا دارد که شرکت‌های حمل‌ونقل داخلی برای ارتقای کمی و کیفی کامیون‌های خود اقدامات اساسی انجام دهد. زمانی‌که در مرز بازرگان حضور می‌یابند، کیفیت کامیون‌های ایرانی با ترکیه بسیار مشخص و قابل‌ملاحظه است. هزینه هر کانتیتر در بندر شهید رجایی ٤٣ دلار است که این رقم در مقایسه با بندر رأس‌الخیمه، فجیره و سلامه‌عمان تفاوت بسیاری دارد؛ به‌طوری‌که این رقم در بنادر یاد شده، به‌ترتیب ١٣ دلار و هفت دلار است. زمان بارگیری و تخلیه در بنادر کشور، با شش کشور مقایسه شده است؛ به طوری که بارگیری در بندرعباس چهار روز و ٩ ساعت و ٤٥ دقیقه انجام می‌شود. این رقم در کشورهای مقایسه‌شده کمتر از ١٠ ساعت است.