نفت بعد از 12 سال برای اولین بار کف 30 دلاری خود را شکست و به محدوده 20 دلاری وارد شد، شاید تا چندی پیش، پیش‌بینی رسیدن قیمت‌ها به این محدوده باورناپذیر به نظر می‌رسید، اما به نظر می‌رسد با گذشت زمان کارشناسان نفت نیز در حال رسیدن به اجماع درخصوص بازار نفت هستند و این اجماع چیزی نیست جز پیش‌بینی حال خراب نفت در چند ماه پیش‌رو. با این وجود بعد از گذشت حداقل 6 ماه پیش‌بینی می‌شود قیمت‌ها در مسیر صعودی قرار گیرند، چراکه افت قیمت نفت نه تنها میزان تولید نفت شیل و دیگر نفت‌های گران را کاهش خواهد داد، بلکه ممکن است تولید‌کنندگان نفت ارزان از جمله بسیاری از کشورهای عضو اوپک را به مرز غیر اقتصادی بودن تولید بکشاند.

گذشت نفت از مرز 30 دلار

نفت بعد از عبور از کف 30 دلاری و معامله شدن در قیمت‌های 29/93 دلار به ازای هر بشکه در روز سه‌شنبه، روز گذشته قدری از کف قیمتی خود فاصله و در فاز اصلاح قیمت قرار گرفت. روز گذشته تا لحظه تنظیم این گزارش ، نفت خام آمریکا با رشد 2/7 درصدی معادل بیش از 80 سنت نسبت به آخرین قیمت معامله شده در روز سه‌شنبه، به 31/27 دلار به ازای هر بشکه رسید. نفت برنت نیز رشد مشابهی را تجربه کرد و هر بشکه از این نفت در معاملات آتی بازار لندن 31/72 دلار به فروش رسید اما بر اساس آخرین به‌روز‌رسانی سایت رسمی اوپک، بهای سبد نفتی این سازمان در روز سه‌شنبه با افت 1/3 دلاری نسبت به روز قبل از آن به مرز 25 دلار به ازای هر بشکه رسید. در حال حاضر نفت در کف 12 ساله خود معامله می‌شود. اما کارشناسان افت 10 درصدی قیمت نفت در هفته گذشته و تداوم این روند در هفته جاری را به چند عامل ربط داده‌اند. اول سیگنال افزایش اختلاف بین اعضای اوپک در پی تنش‌های بین ایران و عربستان است، با اتفاقات اخیر احتمال اجماع در اوپک بر سر کاهش تولید و کمک به بازار نفت دور‌دست‌تر از هر زمان دیگری شده است.

اما عامل مهم دیگری که علاوه بر افت هفته‌های اخیر طی یک سال گذشته سهم بسزایی در روند کاهشی قیمت نفت داشته است، ضعف اقتصادی بزرگ‌ترین واردکننده نفت است. به گزارش وال‌استریت ژورنال، طی یک سال گذشته معامله‌گران شاهد سیگنال‌های افت قیمت نفت از جمله افزایش حجم ذخایر و میزان تولید بودند و حال تشدید سیگنال‌های افت قیمت از سوی چین نگرانی مضاعفی برای بازارایجاد کرده است. بر اساس این گزارش، با وجود آمار ضعیف اقتصادی چین طی یک سال گذشته اما رشد واردات نفت‌خام این کشور موجب افزایش تقاضای جهانی نفت خام به بیشترین مقدار ظرف 5‌سال اخیر شده بود، حال شاهد کم فروغ شدن این کورسوی امید هستیم. در واقع آنچه در آمار اخیر چین جدید است، به کاهش تقاضای نفت این کشور بر‌می‌گردد. بر اساس آخرین آمار منتشر شده از چین، تقاضای نفت ‌خام این کشور در ماه نوامبر 4/9 درصد نسبت به ماه قبل از آن و حدود 2 درصد نسبت به نوامبر سال 2014 کاهش داشته است.

گذشته از این عوامل که بیشترین تاثیر را در روزهای اخیر بر افت قیمت نفت داشته‌اند، در بازار علائمی وجود دارد که موجب شده اغلب کارشناسان و موسسات بین‌المللی پیش‌بینی خود را از قیمت نفت کاهش دهند. اولین سیگنال به بازگشت نفت ایران به بازارهای بین‌المللی باز می‌گردد، بلومبرگ به تازگی طی گزارشی با اعلام اینکه ایران پس از لغو تحریم‌ ها فروش درجه جدیدی از نفت خام خود را در ماه مارس یا آوریل شروع خواهد کرد، از قول ویکتور شام، رئیس تحقیقات بازار نفت در موسسه IHS نوشت: ایران برای ورود یک ترکیب جدید نفتی به بازار اشباع شده جهانی باید به خریداران تخفیف دهد. به گفته ویکتور شام ترکیب جدید نفت ایران احتمالا با نفت سنگین بصره عراق در آسیا رقابت خواهد کرد و ایران باید در ابتدا آن را با قیمت کمتری نسبت به نفت عراق بفروشد. اما عامل دیگری که ممکن است افت قیمت‌ها را تشدید کند به افزایش ارزش دلار که بر قیمت نفت و دیگر کالاهای معامله شده با این ارز اثر منفی دارد، باز می‌گردد. در حال حاضر آمریکا در حال افزایش نرخ بهره بانکی خود است و در اولین گام ماه پیش 0/25 واحد درصد نرخ بهره بانک‌های خود را افزایش داد و این افزایش نرخ بهره تا پایان سال و رسیدن نرخ بهره در این کشور به 2 درصد ادامه خواهد داشت که به افزایش ارزش دلار خواهد انجامید.

اجماع بر سر افت قیمت‌ها

از اولین باری که گلدمن ساکس پیش‌بینی کرد نفت به 20 دلار برسد، بیش از چهار ماه می‌گذرد، در آن زمان بسیاری از کارشناسان و فعالان بازار نفت این برآورد قیمتی را غیر واقع بینانه و بدبینانه می‌دانستند اما افت قیمت نفت در یک ماه اخیر و رسیدن نفت به 20 دلار را بیش از هر قیمتی در دسترس و امکان پذیر کرده است، به‌طوری‌که دیگر موسسات بین‌المللی انرژی نیز در حال تن دادن به این گونه برآوردها هستند، بر این اساس به نظر می‌رسد بعد از گذشت بیش از یک سال و نیم از شروع افت قیمت نفت، بالاخره معامله‌گران و کارشناسان در حال رسیدن به اجماع درخصوص آینده بازار نفت هستند.

در ابتدای شروع سال میلادی جدید رویترز گزارشی منتشر کرد و با اعلام نتیجه نظرسنجی که از 31 کارشناس نفتی به عمل آورده بود، درخصوص احتمال تکرار خطای استراتژیک کارشناسان نفتی و تحقق نیافتن پیش‌بینی‌ آنها هشدار داد. بر اساس گزارش رویترز، میانگین قیمتی که این تعداد کارشناس برای قیمت نفت در سال 2016 برآورد کرده بودند روی 58 دلار قرار داشت و رویترز با خوش‌بینانه خواندن این برآورد قیمتی اعلام کرد که کارشناسان مانند ابتدای سال 2015 همچنان روی افت تولید نفت‌های گران زیادی حساب باز کرده‌اند و اگر آنها در پیش‌بینی قیمتی خود تعدیلی ایجاد نکنند، مانند سال 2015 با تحقق نیافتن پیش‌بینی‌شان مواجه خواهند شد. رویترز در ادامه این گزارش اعلام می‌کند که در ابتدای سال گذشته زمانی که کارشناسان سودای افزایش قیمت‌ها را داشتند، معامله‌گران اقدام به معاملات کوتاه مدت (انتظار افت قیمت نفت) می‌کردند، چراکه آنها باور نداشتند افت قیمت نفت تولیدکنندگان نفت شیل را از میدان خارج کند و حال بعد از گذشت یک سال شاهد تحقق پیش‌بینی معامله‎گران بودیم نه آنچه کارشناسان نفتی برآورد می‌کردند! حال بعد از گذشت تنها دو هفته از انتشار گزارش رویترز شواهدی در دست است که نشان از تغییر نگاه کارشناسان و موسسات نفتی به آینده کوتاه مدت نفت دارد، این در حالی است که معامله‌گران نیز بیشترین تعداد معاملات خود را در موقعیت کوتاه مدت(انتظار برای افت قیمت نفت) انجام می‌دهند و این به معنای نزدیک شدن نگاه کارشناسان نفتی و معامله‌گران بازار برخلاف سال قبل است.

از نظر سنجی جدید رویترز می‌توان به‌عنوان اولین شاهد در تغییر نگاه کارشناسان نفتی یاد کرد. رویترز به تازگی از انجام نظر‌سنجی جدیدی خبر داد که در آن نظر 20 کارشناس نفتی درخصوص قیمت نفت در سال جاری میلادی را جویا شده بود، میانگین قیمتی که این افراد اعلام کرده بودند در محدوده 52 دلار قرار داشت، هرچند که این قیمت ممکن است همچنان بالا باشد اما از قیمت اعلام شده در ماه قبل بیش از 5 دلار کمتر است. اما مورگان استنلی نیز به‌تازگی به جرگه پیش‌بینی‌های افت قیمت نفت و شکسته شدن مرز 20 دلاری قیمت‌ها پیوسته است، این بانک افزایش ارزش دلار آمریکا در سال ۲۰۱۶ را عامل افت قیمت‌ها و رسیدن به مرز ۲۰ دلار در هر بشکه دانست. علاوه بر این وال‌استریت ژورنال نیز طی گزارشی به پیش‌بینی 12 بانک از بهای نفت در سال 2016 اشاره و اعلام کرد که بانک‌ها در تابستان گذشته اعلام کردند که قیمت نفت در سال 2016 افزایش می‌یابد و حتی به بیش از 70 دلار در هر بشکه خواهد رسید، اما از ماه آگوست تا کنون یعنی برای 6 ماه پیاپی پیش‌بینی خود را کاهش داده‌اند و با اعلام اینکه قیمت نفت در سال جاری میلادی در سطوح پایین کنونی باقی خواهد ماند پیش‌بینی کردند که حتی در سال 2017 نیز نفت برنت به بیش از 70 دلار نخواهد رسید و به میانگین 67 دلار می‌رسد. بر اساس گزارش این نشریه، میانگین آخرین پیش‌بینی 12 بانک بین‌المللی از قیمت هر بشکه نفت برنت حدود 50 دلار بوده که از میانگین پیش‌بینی این بانک‌ها در ماه قبل 7 دلار کمتر است. علاوه بر این کارشناسان احتمال رسیدن نفت به 20 دلار ظرف چند هفته آینده را بسیار محتمل می‌دانند و حتی بانک استاندارد چارتر از رسیدن قیمت‌ها به 10 دلار گفته است.

تولید اقتصادی نفت تنها برای 4 کشور

اما افت قیمت نفت تا کی ادامه ‌خواهد داشت و تا چه زمانی شاهد معامله شدن نفت در قیمت‌های پایین خواهیم بود؟ اکونومیست در آخرین شماره خود نموداری منتشر کرد، که بر اساس آن می‌توان گفت در قیمت‌های کنونی طرح‌ها و پروژه‌های نفتی تنها در 4 کشور ایران، عربستان، عراق و کویت اقتصادی است. در واقع هرچند هزینه تولید نفت در ایران یا دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس کم (زیر 10 دلار به ازای هربشکه) اعلام می‌شود اما با احتساب سرمایه‌گذاری اولیه در این پروژه‌های نفتی می‌توان گفت تولید نفت در بسیاری از کشورهای جهان، غیر اقتصادی شده است. در این نمودار که قیمت سر به سر تولید یا قیمتی که در آن تولید همچنان سود دهی دارد (هزینه متغیر به علاوه هزینه ثابت اولیه)در آن لحاظ شده، تنها هزینه سر به سر این چهار کشور زیر قیمت‌های کنونی نفت قرار دارد، بر این اساس می‌توان گفت در شرایط کنونی سرمایه‌گذاری برای تولیدات جدید در بیشتر کشورهای جهان صرفه اقتصادی ندارد، بنابراین در صورت تداوم این شرایط در آینده با موج عظیمی از کاهش سرمایه‌گذاری در نفت مواجه خواهیم شد که به کاهش تولید نفت منجر خواهد شد و شاید این موضوع بتواند منجی بازار نفت و متعادل شدن قیمت‌ها در آینده شود.

اما به یقین همان‌طور که در یک سال اخیر در میادین نفتی شیل شاهد بودیم با وجود غیر اقتصادی شدن تولید در این میادین، تولیدکنندگان با روش‌های مختلف در برابر افت قیمت نفت مقاومت کرده و افت تولید خود را به تعویق انداختند. چراکه تولیدکنندگان برآن بودند که با تولید حداکثری با استفاده از سوددهی جاری هزینه‌های خود را جبران کرده و از توقف کلی پروژه جلوگیری کنند. با این حساب افت تولید نفت در پی غیراقتصادی شدن تولید امری است اجتناب ناپذیر اما زمانبر که دیر یا زود به افزایش قیمت نفت منجر خواهد شد. بر این اساس باید گفت نفت چند ماه بسیار تلخ و سیاه پیش‌رو خواهد داشت و از آن پس با شروع افت تولید نفت از کشورهای با هزینه بالای تولید آرام آرام به نقطه تعادل بازار نزدیک خواهد شد و اگر افت قیمت نفت آنقدر به طول انجامد که تولیدکنندگان نفت ارزان را نیز با کاهش تولید مواجه کند شاهد رشد قیمت‌ها خواهیم بود.