در سال‌های اخیر، اهمیت برزیل چیزی بیش از میزبانی جام جهانی قبلی (۲۰۱۴) و المپیک بعدی (۲۰۱۶) در فرآیند توسعه منطقه‌یی و بین‌المللی برآورد شده است.برزیل یک اقتصاد رو به رشد و براساس گزارش‌های اخیر سازمان‌های آماری خاستگاه بسیاری از شرکت‌های چلنجر دنیا مثل Embraer، Marcopolo و Natura است. بعد از ارزیابی کسب و کار خرد در کشورهایی مانند «مالزی»، «ترکیه» و «تایوان» در این شماره، ایده‌های اجرایی و اقتصادی برزیل در حوزه توسعه بنگاه‌های کوچک و متوسط را روی میز ارزیابی‌های‌مان قرار می‌دهیم تا از دل خاکستر مباحث مطرح شده، تصویری از توسعه بنگاه‌های کوچک و متوسط در کشورمان نمایان شود. این گزارش با بهره‌مندی از اطلاعات سایت سفارت ایران در برزیل به دنبال پاسخگویی به این پرسش کلیدی است که از چه طریقی برزیل در طول 20سال گذشته توانسته از یک کشور بدهکار و بحران زده به یک کشور نوظهور و موثر در اقتصاد جهانی تبدیل شود؟

بازخوانی تاریخچه اقتصادی برزیل

در فضای پس از تحریم ها و در شرایطی که اقتصاد ایران بلافاصله پس از عملیاتی شدن برجام با حجم بلندبالایی از درخواست‌های اقتصادی و تجاری روبه‌رو شده، باید با ارزیابی دقیق ویژگی‌های اقتصادی کشورهای مختلف، زمینه طراحی مراودات اقتصادی موثر با این کشورها را تدارک دید. برزیل هم ازجمله کشورهایی است که طی ماه‌های اخیر برنامه‌ریزی‌های اجرایی گسترده‌یی برای سرمایه‌گذاری مشترک در زمینه صادرات و گشایش بازارهای جدید صادراتی درآن صورت گرفته است. دیدار مقامات بانک توسعه صادرات ایران با مسوولان برزیلی و بازدید هیات‌های تجاری برزیل از کشورمان ازجمله برنامه‌هایی است که برای دوران پساتحریم برنامه‌ریزی شده است. اما قبل از هر همکاری مشترک، اقتصاد ایران باید درک درستی از ویژگی‌های تولیدی و صادراتی این کشور داشته باشد تا براساس آن بتوان از فرصت‌های سرمایه‌گذاری مشترک استفاده کرد. برزیل بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین کشور در امریکای جنوبی است و جز شیلی و اکوادور با همه کشورهای امریکای لاتین هم‌مرز است. تاریخچه پرفراز و نشیب اقتصادی و سیاسی برزیل نشان می‌دهد که توجه به تولید و توسعه کسب و کار کوچک برای رونق صادرات ازجمله مهم‌ترین عواملی است که توانسته اقتصاد برزیل را به یک وضعیت تثبیت‌شده سوق دهد. بعد از روی کار آمدن حزب چپ‌گرای کارگر در برزیل این کشور پس از سال 1985 با تداوم و تغییری معنادار، روند توسعه را در بعد اقتصادی، با اتخاذ سیاست‌های اقتصاد حمایتی در داخل و در بعد سیاسی، اتخاذ سیاست چندجانبه‌گرایی منطقه‌یی در خارج را دنبال کرد. اما پس از روی کار آمدن داسیلوا و پیگیری این سیاست‌ها در چارچوب افزایش توان صادراتی از طریق بنگاه‌های کوچک و متوسط و توجه به افزایش توان رقابتی این بنگاه‌ها، برزیل را در آستانه یک جهش اقتصادی و تبدیل شدن به یک قدرت اقتصادی منطقه‌یی و جهانی قرار داد.

برزیل ریسک‌پذیرترین کشور در زمینه بنگاهداری

کسب و کارها در کدام کشورها ریسک‌پذیرتر هستند؟ این پرسشی است که برای تحلیل اقتصادهای پویا رسیدن به پاسخ آن ضروری است. بر اساس تحقیق جدیدی که روی ۱۱هزار شرکت در سراسر جهان انجام شده، این کشور ایالات متحده نیست که عنوان ریسک‌پذیرترین را به خود اختصاص داده، ، بلکه برزیل است. هرچند برخی تحلیلگران کشور برزیل را ازجمله اقتصادهایی قلمداد می‌کنند که بدون سپری کردن مراحل توسعه به رشد اقتصادی دست پیدا کرده، اما عملکرد اکثر بنگاه‌های کوچک و متوسط (SME) برزیل گویای این واقعیت است که ریسک‌پذیرتر از بنگاه‌های کشورهای ایالات متحده، آلمان، آفریقای شمالی و ۱۲کشور دیگر این رنکینگ هستند. همچنین SME‌های ریسک‌گریز (بنگاه‌های کوچک ومتوسط) در برزیل نسبت به کشورهای دیگر کمترند. بر اساس نتایج نظرسنجی مشترکی که توسط Sageو شرکت نظرسنجی  Populusصورت گرفته است، شرکت‌های برزیلی نسبت به آینده خود خوشبین‌تر هستند.

این مساله نشان می‌دهد، روحیه کارآفرینی در این کشور به‌شدت جریان دارد. افراد ترجیح می‌دهند همه‌چیز را خودشان امتحان کنند. حدود ۳۱۶هزار شرکت با مسوولیت محدود سال‌های ابتدایی دهه اخیر در برزیل ثبت شده که طبق آمار بانک جهانی، بعد از بریتانیا بیشتر از تمامی کشورهای دیگر است و حدود ۷۳درصد از این شرکت‌ها بیش از دو سال دوام می‌آورند.

نقش استارتاپ‌ها در توسعه صادرات برزیل

بخشی از این ریسک‌پذیری بالا نتیجه مشکل بودن راه‌اندازی و اداره کسب و کار در برزیل است. بر اساس شاخص آسانی انجام کسب و کار بانک جهانی، برزیل بین ۱۸۵کشور در رتبه۱۳۰ قرار دارد؛ بنابراین کارآفرینان برزیلی مجبورند ریسک‌پذیر باشند. این مساله خوشبینی آنها را نیز کمی توجیه می‌کند. راه‌اندازی یک کسب و کار در برزیل حدود ۱۲۰روز طول می‌کشد؛ این زمان دو برابر میانگین در امریکای لاتین و دریای کاراییب و بسیار بدتر از کشورهای توسعه‌یافته است.  برزیل گام‌های فعالانه‌یی به سوی ارتقای کارآفرینی و استارتاپ‌های نوآورانه برداشته است. به عنوان مثال بانک توسعه قاره امریکا و سرویس پشتیبانی کسب و کار‌ها و بنگاه‌های کوچک برزیل (SEBRAE) به‌طور مشترک حدود 1.5میلیون برنامه همکاری فنی برای کمک به بازگشت برزیلی‌ها از ژاپن و شروع کسب و کارهای جدید مشارکت داشته‌اند. برزیلی‌ها سومین و بزرگ‌ترین گروه مهاجران در ژاپن هستند. خوشبختانه دانشگاه‌ها نیز نقش مهمی در توسعه کارآفرینی و نوآوری برای خود دارند و انکوباتورهای دانشگاهی در حال ظهور هستند و بر اساس آمار بانک جهانی ۷۵درصد از شرکت‌هایی که توسط انکوباتورها (ساختارهای حمایت‌کننده کسب و کار کوچک) پشتیبانی می‌شوند بعد از سه سال هنوز فعالند.

اشتیاق مردم برزیل برای کارآفرینی

لی جاکوبز، بنیانگذار استارتاپ آموزش زبان Colingo که یک کارآفرین امریکایی مقیم برزیل است، می‌گوید که برزیلی‌ها یکی از پرشورترین، خوشبین‌ترین و پرانرژی‌ترین افرادی هستند که تاکنون ملاقات کرده است. مراحل اولیه راه‌اندازی یک استارتاپ نیازمند چنین شور و اشتیاقی است و مطمئنا در چند سال آینده استارتاپ‌های بزرگی را از برزیل شاهد خواهیم بود. آقای لی در خاطره‌یی از یک ضیافت شام با چند نفر از کارآفرین‌های برزیلی در سائوپائلو تعریف می‌کند که این کارآفرین‌ها راجع به راه‌اندازی شرکت برای خرید کشور پرتغال صحبت می‌کردند. بحث بر سر این مساله بود که با توجه به رشد سریع اقتصاد برزیل و جنجال بدهی‌های آن سال‌های پرتغال (و با توجه به معکوس شدن تاریخ، چراکه بسیاری از پرتغالی‌ها برای یافتن شغل به برزیل سفر می‌کنند)، زمان این رسیده که برزیل یک انتقام کوچک از کشورهایی که برزیل زمانی مستعمره آنها بود بگیرد.

تولید محصولات صادرات‌گرا

تولید ناخالص داخلی برزیل در سال2014 برابر با 2/517 تریلیون دلار است. بر اساس آخرین اطلاعات موجود، خدمات این کشور با 67درصد، بزرگ‌ترین بخش تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهد. بخش کشاورزی هم در این دهه شاهد رشد چشمگیری بوده؛ طبق آمارهای سال2012، 5/8 درصد تولید ناخالص داخلی این کشور را بخش کشاورزی تشکیل می‌دهد.

در چند سال گذشته بخش صنعت برزیل با تولید کالاهای پیچیده‌یی چون ماهواره، خودرو، فولاد، لکوموتیو و هواپیما رشد قابل ملاحظه‌یی را تجربه کرده است. 27/5 درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور امریکای لاتین را صنایع کوچک و خانگی تامین می‌کنند. بخش صادرات این کشور هم در سال‌های اخیر دو تحول اساسی داشته است؛ نخست شروع روند گسترش صادرات به بازارهای غیرسنتی یعنی آفریقا و خاورمیانه و دوم افزایش تنوع کالاهای صادراتی؛ به گونه‌یی که در سال2014 معادل 60درصد صادرات برزیل به بخش تولیدات صنعتی بنگاه‌ها تعلق داشته است.

هرچند بازتاب تمام زوایای توسعه صادرات برزیل در قالب یک گزارش 1500کلمه‌یی امکان‌پذیر به نظر نمی‌رسد، اما در جریان تهیه این گزارش تلاش شد تا با بررسی اعداد و ارقام اقتصادی برزیل، طرحی از برنامه‌ریزی‌های اجرایی این کشور برای حمایت از کسب و کار کوچک را تصویر‌سازی کند.