این اتفاق از دید کارشناسان و فعالان حوزه زغال‌سنگ دلایل مختلفی دارد. کمبود نقدینگی و افزایش هزینه‌های تولید از یکسو، نداشتن سود حاصل از فروش و گاهی وصول نشدن طلب تولیدکنندگان زغال‌سنگ باعث شده تا بهره‌برداران این ماده معدنی تمایلی برای ادامه کار نداشته باشند. همچنین شنیده‌ها حاکی از آن است که قیمت زغال‌سنگ در جهان با کاهش روبه‌رو شده و تا سال ۲۰۱۷م شرایط تغییری نخواهد داشت.

کمبود نقدینگی در معادن

در این میان معادن زنگ سنگ ایران نیز در صورتی که از سوی دولت حمایت نشوند در آینده نه‌چندان دور، تعطیل می‌شوند و برای راه‌اندازی دوباره آنها با مشکلات بسیاری روبه‌رو خواهیم شد. مجری طرح معادن زغال‌سنگ طبس درباره کاهش تولید زغال‌سنگ و کنسانتره در کشور گفت: دلیل اصلی کاهش تولید زغال‌سنگ به وضعیت نقدینگی در کشور باز می‌شود زیرا شرکت‌ها منابع مالی مورد نیاز و توان کافی برای ادامه فعالیت را ندارند. از طرفی فروش زغال‌سنگ نیز در زمان حال درآمدی به همراه ندارد. به این دلیل که خریداران زغال‌سنگ همچون ذوب‌آهن اصفهان یا دیگر شرکت‌های خریدار، از طریق تامین اعتبار یا به شکل‌های دیگر بهای زغال‌سنگ خریداری شده را پرداخت می‌کنند. امید فلاح ادامه داد: معادن به‌دلیل نداشتن منابع مالی و بدون سود بودن فروش محصولات خود، امکان خرید تجهیزات و بالا بردن سطح ایمنی و بهره‌وری ندارند. حال تمامی این موارد موجب شده تا میزان تولید زغال‌سنگ و کنسانتره در کشور کاهش پیدا کند.

وی درباره راهکارهایی که می‌تواند شرایط حاکم بر معادن زغال‌سنگ را بهبود دهد نیز اظهار کرد: با توجه به شرایط فعلی کشور و برداشته شدن تحریم‌های بین‌المللی، امید است در آینده وضعیت بهتری برای اجرای فعالیت‌های مختلف ازجمله فعالیت‌های معدنی حاکم شود. یکی از مهم‌ترین مسائلی که با برداشته شدن تحریم‌ها، رفع می‌شود جابه‌جایی و انتقال منابع مالی با دیگر کشورهاست زیرا در گذشته به‌دلیل تحریم بانک‌های ایران، این اقدام به سختی انجام می‌شد. مجری طرح معادن زغال‌سنگ طبس ادامه داد: در حال حاضر معادن کشور به‌ویژه معادن خصوصی وضعیت مناسبی ندارند. به گونه‌ای که بیشتر بهره‌برداران به دلیل نداشتن منابع مالی برای تامین هزینه‌ها ترجیح می‌دهند فعالیت خود را متوقف کنند.

امید تغییر در چند ماه آینده

فلاح ابراز امیدواری کرد که با برداشته شدن تحریم‌ها در چند ماه آینده تغییراتی در وضعیت معادن کشور دیده شود و معادن برای ادامه حیات و فعالیت جانی تازه بگیرند. او همچنین درباره تامین زغال‌سنگ مورد نیاز برای تولید ۶ میلیون تن فولاد از طریق روش کوره بلند در چشم‌انداز ۱۴۰۴، بیان کرد: در حال حاضر هیچ کدام از طرح‌های تعریف شده برای تولید فولاد با روش کوره بلند، اجرایی نشده و تنها کارخانه ذوب‌آهن اصفهان در حال فعالیت است. در صورتی که برای راه‌اندازی و اجرایی شدن طرح‌های فولادی با روش کوره بلند باید برنامه‌ای برای تامین نیاز این صنعت به زغال‌سنگ تدوین کرد. مجری طرح معادن زغال‌سنگ طبس ادامه داد: زنجیره تولید فولاد دارای تعادل و توازن مناسبی نیست. معادن شرایط خوبی ندارند و کارخانه‌های کک‌سازی که برای تولید فولاد به میزان ۶میلیون تنی ایجاد شده‌اند فعالیت چندانی نداشته و با ظرفیت پایین در حال فعالیت هستند. در واقع کک تولیدی کشور به طور تقریبی مازاد نیاز است زیرا همانگونه که گفته شد کارخانه‌های فولادسازی ساخته نشده‌اند. او با اشاره به اینکه توازن موجود در این زنجیره به هم ریخته است و باید فکری به حال آن کرد در ادامه افزود: سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران برای رفع مشکلات و ایجاد توازن در این زنجیره تلاش‌های بسیاری انجام داده اما به‌دلیل مشکلاتی همچون نقدینگی و نبود سرمایه اجرای طرح‌ها را با مشکل مواجه کرده است.

فلاح گفت: در حال حاضر صنایع داخلی کشور به ۴/۵میلیون تن زغال‌سنگ نیاز دارد که از این مقدار تنها ۱/۵میلیون تن تولید می‌شود و براساس آمار موجود میزان تولید معادن با کاهش چشمگیر ۵۰درصدی روبه‌رو شده است. البته با نهایی شدن «برجام »تجارت زغال‌سنگ آزاد و از سیطره تحریم‌ها خارج شد. در این میان ممکن است که شرکت‌های مصرف‌کننده زغال‌سنگ به واردات روی بیاورند که به نفع معادن نیست و امید است که وضعیت نقدینگی در کشور بهبود یابد و بتوانیم با استفاده از فاینانس طرح‌ها را اجرایی کنیم و بهره‌برداران و فعالان معدنی نیز بتوانند خارجی‌ها را برای سرمایه‌گذاری در معادن ایران ترغیب کنند. مجری طرح معادن زغال‌سنگ طبس بر این باور است اگر فولادسازان برای ساخت کارخانه‌های فولادی با روش کوره بلند اقدام کنند، تمام زغال‌سنگ مورد نیاز هم از سوی معادن داخلی تامین می‌شود. البته رسیدن به نتیجه مطلوب در این چرخه، به رونقی که در این حوزه وجود دارد، باز می‌شود.

فرسودگی کارگران معادن زغال‌سنگ

عضو هیات‌مدیره شرکت زغال‌سنگ البرز مرکزی درباره شرایط حاکم بر معادن زغال‌سنگ کشور اظهار کرد: در سال ۹۲ و ۹۳ قیمت زغال‌سنگ ۱۰درصد افزایش یافت. این در حالی بود که معدن البرز مرکزی در سال ۱۳۹۲، قیمت زغال‌سنگ را ۲۰درصد افزایش داد و در سال ۹۳ افزایش قیمتی انجام نشد. همچنین پیمانکاران معادن زغال‌سنگ هر سال افزایش حقوق و دستمزد را برای کارگران اعمال می‌کنند که با هزینه‌های بالاسری حدود ۲۰درصد می‌شود. یعنی برای مجموعه زغالی، سالانه بالای ۲۰درصد سهم حقوق و دستمزد کارگران افزایش پیدا می‌کند و این میزان افزایش روی قیمت تمام‌شده زغال‌سنگ محاسبه نمی‌شود. خسرو فعالیان همچنین درباره کاهش ۵۶درصدی تولید زغال‌سنگ در ۹ماه امسال و گفت: بالارفتن هزینه‌های تولید زغال‌سنگ باعث شده تا میزان فعالیت معادن کاهش پیدا کرده و برخی از آنها تصمیم بگیرند تا معادن خود را تعطیل کنند.

در معادن زغال‌سنگ ایران به دلیل استفاده از روش سنتی، بهره‌وری افزایش آنچنانی ندارد بلکه این کارگر است که هرسال فرسوده شده و با عمیق‌تر شدن معادن ادامه کار سخت‌تر از قبل می‌شود.
به گفته وی، گرچه با ادامه فعالیت‌های معدنکاری، تجربه وی افزایش می‌یابد اما معادن را نمی‌توان با نیروی یدی ارتقا داد، در نتیجه ادامه روش معدنکاری به شکل سنتی که هم‌اکنون در بسیاری از معادن حکمفرماست با قیمت فعلی زغال‌سنگ، اقتصادی نخواهد بود.
او گفت: تعهد تولید زغال‌سنگ در البرز مرکزی برای امسال ۱۱۰هزار تن است که تاکنون۹۰هزار تن از این مقدار تولید شده و مابقی تولید نیز انجام خواهد شد که به قیمت فشار بالا به معدنچیان است. البته در این میان کارگران معدنی نیز اعلام کردند در صورت ادامه شرایط با این روش تمایلی به ادامه کار ندارند.

کاهش قیمت زغال‌سنگ در جهان

فعالیان اظهار کرد: قیمت جهانی زغال‌سنگ جهانی کاهش یافته است. از طرفی قیمت زغال‌سنگ «کک شو»، در گذشته بالای ۱۵۰ دلار در تهران بود هم‌اکنون به ۷۵ دلار رسیده و باعث شده تا بسیاری از خریداران زغال‌سنگ کنسانتره داخل کشور تمایلی به افزایش قیمت نداشته باشند. از طرفی شرکت ذوب‌آهن نیز به‌دلیل بالا بودن قیمت تمام‌شده محصول نهایی خود حاضر به قبول برای افزایش قیمت نیست زیرا فروش محصولات فولادی این شرکت که به‌دلیل ساخت‌وساز در مسکن مهر کاهش یافته و در نتیجه تمایلی برای افزایش قیمت زغال‌سنگ دیده نمی‌شود.

عضو هیات‌مدیره شرکت زغال‌سنگ البرز مرکزی بر این باور است که چرخه تولید زغال‌سنگ دچار مشکلات بسیاری است و باز شدن گره آن سخت است و شاید با اختصاص یارانه از سوی دولت بتوان برای رفع این مشکلات گامی برداشت. در صورتی که معادن زغال‌سنگ تعطیل شوند راه‌اندازی دوباره آنها بسیار سخت خواهد بود. آبگرفتگی معدن، تجمع گازها و ریزش در آن، در زمان توقف تولید منجر به تخریب معدن می‌شود و راه‌اندازی دوباره آن به اندازه بهره‌برداری از یک معدن جدید سخت است. او ادامه داد: در شرایط کنونی اتفاقاتی برای قیمت برخی مواد معدنی همچون سنگ‌آهن و زغال‌سنگ در جهان رخ داده و و منحنی سینوسی قیمت‌ها در پایین‌ترین نقطه قرار گرفته است. پیش‌بینی کارشناسان حاکی از آن است که تا سال ۲۰۱۷م این داستان ادامه دارد و هر شرکتی که با شرایط کنونی تا سال ۲۰۱۷م به فعالیت خود ادامه دهد، در آن دوره به بعد شرایط به مرور بهبود خواهد یافت.