اگرچه مدیران بانک‌ها، کاهش نرخ سود در بازار بین بانکی، کاهش سپرده قانونی، ساماندهی مطالبات معوق، کاهش بدهی دولت به بانک‌ها، افزایش سرمایه بانک‌ها، فروش دارایی مازاد بانک‌ها از طریق بورس کالا، اصلاح سیاست‌های بودجه‌یی و مالی دولت و کاهش فشار بر بانک‌ها و همچنین کاهش تسهیلات تکلیفی را به عنوان محورهای عمده جهت افزایش توان تسهیلات‌دهی، کاهش نرخ سود، افزایش عرضه پول و کاهش هزینه تمام شده پول اعلام کرده و خواستار نظارت بر موسسات غیرمجاز و بازار غیرمتشکل پولی، کاهش نرخ سود اوراق مشارکت، اوراق خزانه، پیش‌فروش خودروسازان و... شده‌اند تا نقدینگی کشور جذب بانک‌ها شود و جذب سوداگری در بازار مسکن و طلا و ارز و گردش در سایر بازارها نشود، اما در عین حال بخشی از مقاوم‌سازی و توانمند شدن بانک‌ها در گرو اقداماتی است که هزینه‌های بانک‌ها را کاهش می‌دهد.

کارشناسان در این زمینه معتقدند که یکی از راهکارهای اصلی کاهش هزینه بانک‌ها، ساماندهی شعب مازاد و اصلاح ساختار نیروی انسانی و هزینه‌های جاری پرسنلی، هزینه اجاره و نگهداری شعب و... است تا از این طریق با کاهش هزینه بانک‌ها، سودآوری بانک‌ها کاهش یابد و بهره‌وری و کارایی آنها افزایش یافته و شرایط را برای کاهش سود تسهیلات فراهم کند. برخی صاحب‌نظران معتقدند که حدود 80درصد هزینه بانک‌ها را سود پرداخت شده به سپرده‌گذاران تشکیل می‌دهد و از آنجا که بیش از 85درصد سپرده‌های بانک‌ها را سپرده‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت تشکیل می‌دهد در نتیجه سهم اصلی در هزینه‌ها را سود سپرده‌ها تشکیل می‌دهد و تنها حدود 20درصد هزینه‌ها را هزینه‌های پرسنلی، حقوق، نگهداری شعب، خرید تجهیزات و دستگاه‌ها، رایانه و میز و لوازم اداری، خودرو و... تشکیل می‌دهد.

در سال‌های اخیر برخی بانک‌ها به خاطر اشتباه استراتژیک خود در جذب نقدینگی بیشتر، حتی برای منابع موجود در حساب‌های جاری نیزبا ایجاد حساب پشتیبان کوتاه‌مدت، عملا هزینه‌ساز شده‌اند و با پرداخت سود به مشتری در حساب پشتیبان، به شکلی عمل کرده‌اند که منابع موجود در حساب‌های جاری نیز عملا کاهش یافته و هزینه‌ساز شده‌اند.

شعب مازاد در سراسر کشور

در سال 92 بانک مرکزی با صدور بخشنامه‌یی، بانک‌ها و موسسات اعتباری را ملزم کرد که نسبت به واگذاری کلیه شرکت‌ها اعم از صرافی، شرکت لیزینگ، مشارکت‌های حقوقی و... و واگذاری دارایی‌های غیرمنقول مازاد اقدام کنند و تعداد شعب را به میزان 20درصد کاهش دهند. در این بخشنامه تاکید شد که جز بانک‌ها و موسسات اعتباری جدیدالتاسیس که در استان‌ها فاقد شعب هستند هیچ‌گونه تقاضایی جهت توسعه شعب پذیرفته نمی‌شود.

تهران‌فر معاون نظارتی بانک مرکزی با اشاره به کاهش ۲۰۰ تا ۲۵۰ شعبه بانک‌ها معتقد است که سرعت کاهش شعب بانک‌ها بیشتر خواهد شد و با توجه به پیشرفت‌ فعالیت‌های الکترونیکی بانکی، بانک‌ها ناگزیر از کاهش تعداد شعب و استفاده از فناوری‌ها هستند. بر این اساس، افزایش تعداد شعب بانک‌ها متوقف خواهد شد.

8 بانک 18 هزار شعبه دارند

در حال حاضر، 8 بانک بزرگ کشور شامل ملی، صادرات، تجارت، کشاورزی، سپه، ملت، رفاه کارگران و مسکن در چند دهه اخیر بیش از 18هزار شعبه احداث کرده‌اند که بسیاری از آنها زیانده هستند و هزینه سنگین خرید، نگهداری، تعمیرات و اجاره را بر دوش بانک‌ها، دولت، مردم و سپرده‌گذاران تحمیل کرده و با حذف یا کاهش آنها می‌توان ضمن کاهش زیان بانک‌ها، به مقاوم‌سازی شبکه بانکی در سال اقتصاد مقاومتی، رشد بهره‌وری و کارایی، توانمندسازی بانک‌ها در ارائه تسهیلات و کاهش نرخ سود کمک کرد. شاخص‌های سرانه شعب بانک‌های ایران به ازای جمعیت، درآمد، حجم تجارت، مساحت کشور، دسترسی مردم، فاصله بین شعب و... از همه کشورهای جهان بالاتر است و سرانه شعب بانک‌ها در ایران حتی نسبت به کشورهای پیشرفته اقتصادی نیز بیشتر است.

8 بانک بزرگ کشور شامل ملی، صادرات، تجارت، کشاورزی، سپه، ملت، رفاه کارگران و مسکن در چند دهه اخیر بیش از 18هزار شعبه احداث کرده‌اند که بسیاری از آنها زیانده هستند و هزینه سنگین خرید، نگهداری، تعمیرات و اجاره را بر دوش بانک‌ها، دولت، مردم و سپرده‌گذاران تحمیل کرده و با حذف یا کاهش آنها می‌توان ضمن کاهش زیان بانک‌ها، به مقاوم‌سازی شبکه بانکی در سال اقتصاد مقاومتی، رشد بهره‌وری و کارایی، توانمندسازی بانک‌ها در ارائه تسهیلات و کاهش نرخ سود کمک کرد که هریک از بانک‌های بزرگ دولتی و خصوصی شده از جمله بانک‌های ملی، کشاورزی، سپه، صادرات، ملت، تجارت، بین 300 تا 800 شعبه مازاد و زیانده دارند و در مجموع حدود 3 هزار شعبه بانک‌های مختلف در سراسر کشور قابل اصلاح و تعدیل و تعطیلی هستند.

اگرچه در گذشته، به خاطر دیدار رو در روی بانک و مشتری، لازم بود که تعداد شعب بیشتر باشد تا نقدینگی بیشتری جذب بانک شود و نوعی رقابت شدید بین بانک‌های دولتی و خصوصی ایجاد شد و بانک‌های دولتی حتی با وجود برخورداری از سپرده وزارتخانه‌ها، شرکت‌ها و بودجه دولتی، به‌شدت شعب خود را بیش از 1800 تا 3300 شعبه افزایش دادند تا از قافله جذب نقدینگی و سپرده جا نمانند، اما امروز با رشد بانکداری الکترونیک، مردم خود آموخته‌اند که کارهای بانکی را خودشان انجام دهند و دیگر نیازی به این همه شعبه و هزینه‌های گزاف آنها نیست. در سال‌های قبل، به خاطر ارزانی زمین و ساختمان و اجاره املاک نسبت به شرایط امروز، بانک‌ها برای آنکه منابع بیشتری را از طریق دیدار حضوری مشتریان جذب کنند و در همه شهرها و روستاها، نقدینگی بیشتری را به بانک‌ها هدایت کنند، اقدام به ایجاد شعب مختلف کرده‌اند.

این موضوع باعث شده که برخی بانک‌ها بیش از 3هزار شعبه در سراسر کشور ایجاد کنند و هزینه‌های مختلف خرید، نگهداری، تعمیرات، اجاره، پرسنل، لوازم اداری و نقل و انتقال و ایاب و ذهاب را متحمل شوند.

اما در سال‌های اخیر، با گسترش شدید بانکداری الکترونیک، استفاده از دستگاه‌های پرداخت، کارتخوان‌ها، همراه بانک، اینترنت بانک، کارت‌های الکترونیکی، ایجاد شبکه شاپرک و شتاب و سحاب و... مراجعه مشتریان به بانک‌ها کاهش یافته و بسیاری از عملیات بانکی عملا توسط خود مشتریان انجام می‌شود و نیازی به مراجعه به شعب نیست.

حساب‌های آنلاین و شماره حساب‌های شبا باعث شده که انجام بسیاری از خدمات بانک‌ها از طریق سایر شعب و حتی بانک‌های دیگر انجام شود لذا نیاز مشتریان به شعبه باز‌کننده حساب و دریافت و پرداخت از طریق این شعب کاهش یافته است.

در نتیجه هر بانک می‌تواند به جای آنکه در یک شهر مثلا 10 شعبه داشته باشد، تعداد شعب خود را کاهش داده و خدمات خود به مشتریان را از طریق بانکداری الکترونیک افزایش دهد یا به جای اینکه در هر روستا یک شعبه داشته باشد، یک شعبه قابل دسترس در یک روستا برای چند روستا داشته باشد تا خدمات مشتریان خود را نیز به راحتی انجام دهد و به خاطر کاهش مراجعه مشتریان به شعبه، رفاه و رضایت مشتریان نیز تامین خواهد شد.

نظرسنجی از مردم برای کاهش تعداد شعب

روانشناسان می‌گویند که برای راحتی و رضایت مردم، باید دید که مردم از کجا عبور می‌کنند، به کجا مراجعه می‌کنند، به کجا احساس تعلق دارند و خاطرات خود را چگونه تعریف کرده و امور روزمره را چگونه انجام می‌دهند تا از این طریق شرکت‌ها و خدمات‌دهندگان دولتی و خصوصی، برنامه‌ریزی مناسب را داشته باشند و رضایت مردم را جلب کنند.

بانک‌ها می‌توانند از طریق مراجعه و نظرسنجی از مردم هر منطقه، نظر مشتریان خود را در مورد خدمات بانک‌ها، میزان دسترسی به شعب و کاهش تعداد شعب جویا شوند تا در بهترین نقطه و با بهره‌وری بالاتر، شعب مورد نظر را حفظ کرده و خدمات آن را گسترش دهند و شعب مازاد و زیانده را تعطیل کنند.

مخالفت نمایندگان مجلس و همکاری همه بانک‌ها

یکی از دلایل حفظ شعب مازاد و زیانده در سراسر کشور، انتظار نمایندگان مجلس و مخالفت آنها با تعطیلی شعب در حوزه انتخابیه آنها، مقاومت مسوولان محلی و انتظار فعالان اقتصادی برای حفظ این شعب بوده است و مدیران بانک‌ها به همین خاطر، تاکنون امکان تعطیلی آنها را نداشته‌اند. اما از آنجا که خدمات بانکی از طریق بانک‌ها و شعب مختلف و از طریق بانکداری الکترونیک قابل ارائه به مردم است و امروز مانند گذشته نیازی به حفظ همه بانک‌ها با تابلو آنها نیستیم، در نتیجه می‌توان در چند روستا یک شعبه بانک را نگه داشت و از طریق تقسیم کار بین بانک‌های بزرگ، به جای حفظ شعب همه بانک‌های ملی، صادرات، سپه، کشاورزی، تجارت و ملت، یکی از این بانک‌ها را در یک منطقه شهرستان یا برای چند روستا حفظ کرد و به مردم اطمینان داد که با برخورداری از شماره شبا و کارت‌های الکترونیکی و سیستم چکاوک وصول چک، می‌توانند از هر نقطه کشور، چک دریافت و پرداخت و خدمات خود را به راحتی انجام دهند و به خاطر امکان استفاده از خدمات جدید، به سرعت امکان انجام عملیات و خدمات بانکی انجام شده و دیگر نیازی به وجود همه بانک‌ها با همه تابلو مربوط به آنها نیست.

اگرچه به خاطر روش بانکداری سنتی در دهه‌های 1320 تا 1370، که بانکداری الکترونیک، اینترنت، همراه بانک و... وجود نداشته و حتی چک و اسناد بانکی از طریق پیک و پست به شعب مختلف منتقل می‌شد، درنتیجه بانک‌های ایران شعب گسترده و بسیاری ایجاد کردند و برای رقابت و جذب سپرده، انواع شعب را ایجاد کرده بودند و... اما امروز نام تجاری بانک، خدمات الکترونیکی، نرخ سود سپرده و تسهیلات، محصولات و خدمات، تبلیغات از طریق اینترنت و روزنامه و شبکه‌های اجتماعی، شماره تلفن، ای‌میل و نمابر و... بهترین وسایل ارتباطی را بین بانک و مشتری ایجاد کرده و نیازی به مراجعه به شعب بسیار نیست. همچنین برای دریافت و پرداخت‌های مختلف قبض و عوارض و مالیات، حق بیمه و اقساط بانکی و... نیازی به مراجعه مشتری به شعب ندارند و از طریق سایر بانک‌ها یا اینترنت نیز می‌توانند کارهای مختلف را انجام دهند. لذا وجود یک شعبه به جای 10 شعبه در مناطق مختلف کشور پاسخگوی نیاز مردم است و بانک‌ها به جای اینکه در هر روستا و شهر و خیابان، انواع شعب با نام‌های مختلف را اداره کنند، می‌توانند یک شعبه از یک بانک مشخص را اداره کنند و سایر شعب را تعطیل و هزینه‌های نظام بانکی را کاهش دهند.

به عنوان مثال در روستاهای حاشیه جاده بین شهری دو شهرستان ملایر - نهاوند یا بروجرد – خرم‌آباد یا شیراز - کازرون و... که هر بانک حدود 5 شعبه را حفظ کرده و مثلا 6 بانک بزرگ کشور روی هم 30 شعبه زیانده را اداره می‌کنند، می‌توان تنها 6 شعبه زیانده را نگه داشت و 24 شعبه را تعطیل کرد و در عین حال دسترسی مردم به بانک را حفظ کرد. زیرا مردم اکنون یاد گرفته‌اند کارهای روزمره خود را انجام دهند و انواع قبض‌ها، دریافت و پرداخت، انتقال وجه و... را با دستگاه‌ها، اینترنت، همراه بانک و... انجام می‌دهند.

تقسیم کار بانک‌های بزرگ

بانک‌های کشاورزی، سپه، تجارت، ملی، صادرات، ملت و... در روستاهایی که شعب آنها با زیان مواجه است، می‌توانند تقسیم کار داشته باشند و هر بانک به جای نگهداری 5 شعبه در بین 20 روستا، می‌تواند تنها یک شعبه خود را نگه داشته و بقیه را تعطیل کند و به جای نگهداری تمام شعب این بانک‌ها، تنها شعبه یک بانک را در یک یا چند روستا نگه داشته و بقیه شعب را تعطیل کنند و در عین حال دسترسی مردم به خدمات بانکی را همچنان ادامه دهند.

یعنی 6 بانک بزرگ هر یک با یک شعبه در 20 روستا می‌توانند 6 شعبه داشته باشند و هر سه روستا، به یک شعبه دسترسی خواهند داشت و علاوه بر رضایت مشتریان، زیان بانک‌ها نیز کاهش خواهد یافت.

این تقسیم کار باعث خواهد شد که اولا هزینه نگهداری شعب بانک‌ها بین آنها تقسیم شود و مردم نیز دسترسی کافی و مطلوب به شعبه بانک خواهند داشت و دوما کاهش تعداد شعب باعث خواهد شد که زیان شعبه موجود کاهش یابد، حتی ممکن است که به سوددهی برسد و در عین حال خدمات گسترده بانکی به مردم نیز ادامه خواهد داشت و سپرده‌های مردم نیز همچنان در سیستم بانکی و بانک مورد نظر آنها حفظ خواهد شد و به تدریج نگرانی مسوولان محلی و نمایندگان مجلس نیز کاهش خواهد یافت.

بر این اساس، لازم است که مدیران و کارشناسان بانک‌ها با تشکیل کمیته‌های تخصصی، اولا به نظرسنجی از مردم و نمایندگان مجلس پرداخته و ضرورت موضوع را توضیح دهند که اگر مقاوم‌سازی و توانمندی بانک‌ها را انتظار داریم، باید به کاهش شعب زیانده رضایت دهیم و دوما متناسب با نیاز مردم، شعبه بانک ملی یا بانک کشاورزی یا بانک صادرات را که مردم محل به آن احساس تعلق بیشتری دارند، نگه داریم. زیرا مردم علاوه بر نام بانک، به پرسنل شریف و زحمتکش و دلسوز آن، محل قرار گرفتن شعبه، خاطرات خود، راحتی رفت و آمد و... نیز توجه دارند لذا باید نظرسنجی دقیق و محترمانه‌یی با مردم هر محل انجام شود تا شعبه‌یی را نگهداری کنند که بیشترین رضایت را از سوی مردم داشته باشد و در عین حال قادر به ارائه خدمات اصلی محل و مردم باشد.