این سیاست‌ها زاییده ذهن محمد بن سلمان جانشین ولیعهد این کشور و تیم همراه وی است. شخصی که پیش از این در صحبت‌های خود نشان داده است که عربستان به عنوان مهم‌ترین عضو اوپک، بیش از آنکه منافع این کارتل را پیگیری کند به فکر افزایش سهم خود و کنار زدن رقبای خود است. در این بین شاید بتوان گفت بزرگ‌ترین ضربه را سایر کشورهای اوپک و خصوصا روسیه که از پایین آمدن قیمت نفت به‌شدت ضرر دیده بودند، از همراهی خود با عربستان در ماه‌های اخیر برای اجرای طرح فریز نفتی خوردند. نشست نافرجام دوحه در اواسط ماه آوریل روس‌ها را در شوک فرو برده است و با گذشت حدود یک ماه از این نشست کماکان اظهارنظرهای مقامات روسی درباره این نشست ادامه دارد. در تازه‌ترین اظهارنظر، ایگور سچین، مدیرعامل روسنفت که از ابتدا مخالفت خود را با همکاری روسیه با کشورهای عضو اوپک اعلام کرده‌ بود به‌شدت به اعضای این کارتل نفتی انتقاد وارد کرده است و مقامات روسی را از هرگونه همکاری با سازمان کشورهای صادرکننده نفت در آینده بر حذر داشته است. ایگور سچین معتقد است که اختلافات داخلی در حال نابودی اوپک و قابلیت اثرگذاری آن بر بازار است.

در ماه‌های اخیر افت قیمت جهانی نفت‌خام ضربه بزرگی را به اقتصاد روسیه وارد کرد. در نتیجه این کشور از سر ناچاری ایده همکاری با کشورهای اوپک را در پیش گرفت تا اینکه نشست دوحه شکست خورد و طرح فریز نفتی به انزوا رفت.

ایگور سچین مدیرعامل و رییس هیات‌مدیره و یکی از نزدیکان ولادیمیر پوتین رییس‌جمهور روسیه در تازه‌ترین اظهارنظر خود در گفت‌وگو با رویترز به صورت بی‌سابقه‌یی به اعضای اوپک تاخته است. وی که در فضای رسانه‌یی روسیه به ترسناک‌ترین مرد روی زمین (Darth Vador) معروف است، تنها مقام رسمی عالی‌رتبه روسی بود که از همان ابتدا به صورت شفاف از همکاری روسیه با اوپک حتی پس از اعلام رسمی کرملین انتقاد کرد.

اکنون که پیش‌بینی بدبینانه سچین در مورد سرانجام مذاکره روسیه با اوپک تحقق‌‌ یافته است، وی از مظان اتهام خارج شده است و با اعتماد به نفس بیشتری در این رابطه صحبت می‌کند. سچین قصد دارد تا به روس‌ها کمک کند تا از تکرار چنین سرافکندگی برای این کشور در آینده جلوگیری شود.

به نقل از رویترز، مدیرعامل غول نفتی روسیه اظهار می‌کند: «در حال حاضر شواهد زیادی وجود دارد که امکان دیکته‌کردن تمایلات هرگونه کارتلی را بر بازار سلب می‌کند. در مورد اوپک نیز باید اذعان کرد که عملا این کارتل موجودیت خود را به‌عنوان یک سازمان متحد از دست داده است. شرکت روسنفت از همان ابتدا نسبت به دستیابی به هرگونه توافقی با اعضای اوپک در شرایط فعلی با دیده شک و تردید می‌نگریست.»

وی افزود: «برای یادآوری شما، در پاسخ به سوالی که (در زمان مخالفت روسنفت با توافق با اوپک) بارها از ما ‌پرسیده می‌شد که «روسیه با چه کسی و چگونه باید توافق کند؟ باید عرض کنم روند اتفاقاتی که به وقوع پیوست نشان می‌دهد نظر ما درست بود.»

اما اظهارات تند و تیز سچین با عزل و نصب‌های جدید در کابینه دولت عربستان‌سعودی همزمان شده است. خالد الفاتح که روز یک‌شنبه جایگزین علی‌النعیمی کهنه‌کار شد در سال‌های گذشته به علت اظهارنظرهایش در مورد نیاز بازار نفت برای رسیدن به تعادل در قیمت‌های پایین بسیار مشهور شده‌ بود. الفاتح پیش از این اعلام کرده ‌بود که عربستان به دلیل داشتن ذخایر قابل توجه نفتی خود می‌تواند در سطح قیمت‌های پایین نیز به انتظار بنشیند. بنابراین به نظر نمی‌رسد روسیه در آینده بتواند برای حمایت از قیمت در بازار نفت بر عربستانی اتکا کند وزیر انرژی‌اش چنین ایده‌هایی را در سر داشته ‌باشد.

پیش از این محمد بن سلمان، فرزند ارشد پادشاه عربستان و کسی که در حال حاضر سیاست‌های کلان نفتی عربستان را تدوین می‌کند نیز در اظهارنظرهای خود این پیام را به جهان مخابره کرده‌ بود که در آینده قیمت نفت به جای اوپک در قالب عرضه و تقاضا تعیین خواهد شد.

ایگور سچین از مقامات روسیه می‌خواهد که از هرگونه امید برای ثابت نگهداشتن قیمت نفت توسط هر عاملی (از جمله همکاری با اوپک و خصوصا عربستان) جز تعادل مجدد بازار دست بکشد. وی معتقد است: «در حال حاضر، مسائل مالی، تکنولوژی و رگولاتوری عوامل کلیدی هستند که بر بازار نفت تاثیر می‌گذارند. شاهد این صحبت‌ها نفت شیل است که در حال حاضر تبدیل به یک ابزار قدرتمند برای تاثیرگذاری بر بازارهای جهانی شده است.»

چرا النعیمی بر کنار شد؟

تغییر وزیر نفت عربستان در روزهای گذشته ذهن کارشناسان را مشغول به خود کرده است. بسیاری معقتدند که این تحولات در کابینه دولت عربستان‌سعودی و رونمایی از طرح چشم‌انداز عربستان سعودی تا سال 2030 را باید نشانه‌یی بر تغییر سیاست‌گذاری عربستان در حوزه انرژی دانست. اما سارا وخشوری مدیرعامل شرکت مشاوره انرژی SVB Energy International در یادداشت خود که در پایگاه خبری شورای آتلانتیک منتشر شده معتقد است که تغییر وزیر انرژی عربستان به صورت سنتی پس از تغییر هر پادشاهی در این شبه‌جزیره اتفاق می‌افتد. وی معتقد است که با وجود تغییر علی‌النعیمی بعد از سال‌ها و روی کار آمدن خالد الفاتح، بسیار غیرمحتمل است که شاهد تغییر سیاست‌های انرژی عربستان‌سعودی باشیم.

به نقل از Atlantic Council، از زمان پادشاهی سلمان بن عبدالعزیز فرضیه و نگرانی‌های بسیاری در مورد سیاست‌های انرژی سعودی‌ها به وجود آمده است. نظر به مازاد عرضه موجود در بازار نفت و افت قیمت‌ جهانی این کالا، پرسشگری در مورد آینده سیاست‌های نفتی عربستان‌سعودی از اهمیت بالایی برخوردار است. اما با این وجود چند نکته باید مد نظر قرار بگیرد.

اولا، تغییر وزیر انرژی پس از تغییرات قدرت در خاندان سعودی به‌صورت سنتی انجام می‌شده است. بنابراین، این تحول غیرمنتظره نبود. از سال 1960 تا به امروز این کشور تنها 5وزیر نفت داشته است. از سال 1960 به مدت 2سال، عبدالله الطریقی به عنوان وزیر انرژی مشغول بود. در سال 1962، ملک‌فیصل پادشاه وقت عربستان، احمد زکی یمنی را جایگزین الطریقی کرد. یمنی از سال 1962 تا 1968 به مدت 24سال بر مسند وزارت انرژی نشست. پس از وی، هشام ناظر با حکم ملک‌فهد به این پست منصوب شد. ناظر نیز به مدت 9سال و تا سال 1995 عنوان وزیر انرژی پادشاهی عربستان‌سعودی را یدک می‌کشید. تا اینکه در سال 1995 ملک‌عبدالله، علی‌ النعیمی را بر کرسی وزارت انرژی نشاند که این سمت تا شنبه گذشته در اختیار النعیمی قرار داشت.

بنابراین می‌توان گفت که برکناری النعیمی به خودی خود نباید به عنوان یک شگفتی درنظر گرفته‌شود. بلکه باید این تغییرات را در چارچوب اصلاحات اساسی انرژی و اقتصاد که توسط محمد بن سلمان به پیش می‌رود، در نظر گرفت.

النعیمی 80 ساله، در مقاطع مختلف از تمایل خود برای بازنشستگی خبر داده ‌بود. در واقع می‌توان گفت با توجه به اینکه خالد الفالح، رییس هیات‌مدیره و مدیرعامل شرکت آرامکو در همان تیمی قرار دارد که رهبری آن را النعیمی بر عهده داشت، یک انتخاب بدیهی برای جایگزینی وزیر انرژی سابق بود.

نکته بعدی که باید مدنظر قرار بگیرد، این است که عربستان‌سعودی به صورت سنتی ترجیح می‌دهد تا یک فرد با مهارت‌های فنی را به جای یکی از اعضای خاندان سلطنتی بر مسند وزارت بگمارد. بنابر این معیار نیز الفالح گزینه مناسبی به نظر می‌آمد. خالد الفالح دارای پیش‌زمینه و تحصیلات در حوزه نفت و بیش از 30سال تجربه فعالیت در صنعت انرژی و شرکت آرامکوست.

سیاست‌های انرژی شبه‌جزیره به کدام سو می‌رود؟

همان‌طور که اشاره شد، الفالح یکی از اعضای تیم علی‌‌النعیمی است بنابراین محتمل است که همان سیاست‌های سابق را در پیش گیرد. به گزارش «تعادل» و به نقل از شورای آتلانتیک، سارا وخشوری بیان می‌کند که انتظار اعلام کاهش تولید عربستان‌سعودی در نشست ماه ژوئن اعضای اوپک را ندارد.

انتظار می‌رود که عربستان از سهم خود در بازار محافظت کند و قافله را به هیچ یک از رقبای خود، چه ایران، چه روسیه یا حتی نفت شیل امریکا واگذار نکند. اگرچه علی‌ النعیمی استراتژی‌ای‌ بر مبنای قیمت پایین نفت طراحی و اجرا کرده‌ بود و بر پایه آن سهم عربستان را از بازار نفت حداکثر کرده‌ بود، اما به نظر می‌رسد که رهبر جدید این کشور زیرک‌تر از آن باشد که به این سیاست ادامه دهد. محمد بن سلمان جانشین ولیعهد پادشاه عربستان، به‌طور مشخص بر باقی‌ماندن تولید این کشور در سطح فعلی و پیگیری سیاستی بر پایه این باور که بازارها (و نه اوپکی‌ها) قیمت نفت را تعیین می‌کنند، تاکید جدی دارد.

نشست ماه آوریل دوحه، برخی اختلافات بین جانشین ولیعهد و وزیر انرژی سابق عربستان در زمینه سیاست تولید نفت این کشور را برملا کرد. تصمیم عربستان در دوحه مبنی بر عدم همراهی با طرح فریز نفتی تا زمانی که ایران نیز وارد این بازی نشود، به نوعی متاثر از دیدگاه‌های محمد بن سلمان بود. بنابراین می‌توان گفت که وزیر جدید انرژی عربستان‌سعودی همان سیاست‌های قبلی عربستان‌سعودی در زمینه تولید نفت ولو با احتیاط و محافظه‌کاری بیشتری را دنبال خواهد کرد.