یکی دو سالی است که بعضا زمزمه می‌شود قرارداد سفید امضا ممنوع بوده و با کارفرمایانی که اقدام به دریافت امضای سفید از نیروی کار کنند مانند مجرم برخورد می‌شود. این هشدار در چند مرحله از سوی وزارت کار داده شده که آن هم به دلیل شرایط بسیار نامناسب قراردادهای کاری شاغلان است.

در حال حاضر، قرارداد کاری میلیون‌ها شاغل مشمول قانون کار کشور در سطوح مختلف شغلی موقت و کوتاه مدت بوده و قراردادهای ۳، ۶، ۹ ماهه و نهایتا یکساله به شدت در اقتصاد ایران رواج یافته است. علاوه بر این، نوع دیگری از قراردادهای کاری با دوره ۲۹ روزه نیز وجود دارند که حتی توسط بنگاه‌های بزرگ کشور هم منعقد می‌شوند. اینکه چرا شرایط بازار کار ایران به وضعیتی رسیده که باید بیش از ۹۳ درصد کل قراردادهای کاری شاغلان آن موقت و نهایتا یکساله باشد، سوالی است که پاسخ‌ها و دلایل گوناگونی برای آن مطرح می‌شود.

هرچند بعضی سرمایه‌گذاران و کارفرمایان صرفا با هدف تامین منافع خود به ناامن شدن بازار کار، بحرانی شدن قراردادها و عدم اجرای قانون کار درباره قراردادها دامن زده و می‌زنند، ولی برخی کارفرمایان معتقدند جرات و توان امضای قراردادهای درازمدت را ندارند چون از فردای کاری خود خبر ندارند.

رواج قراردادهای ۲۹ روزه در بازار کار

آنها می‌گویند در سایه نبود حمایت‌های دولتی، واردات بی‌رویه کالاهای مصرفی از خارج، کمبود نقدینگی و عدم حمایت لازم بانک‌ها از تولید، افزایش قیمت تمام شده تولید به دلایل نامعلوم، بالا بودن هزینه انرژی و ... نه تنها امکان جذب نیروی کاری درازمدت را ندارند، بلکه خود نیز وارد ریسک بزرگی از سرمایه‌گذاری و پذیرش تعهدات فراوان شده‌اند.

در عین حال، کارگران و شاغلان بازار کار ایران هم می‌پرسند وقتی از یکماه و یک هفته آینده خود اطلاعی ندارند، چگونه باید بهره‌وری خود را افزایش دهند، خلاقیت داشته و منافع بنگاه را منافع خود بدانند؟ برخی کارشناسان نیز عقیده دارند رواج قراردادهای کوتاه و موقت حاصل شرایطی است که در آن میلیون‌ها نیروی کار فارغ التحصیل دانشگاهی آماده به کار مرتبا از کارفرمایان تقاضای شغل می‌کنند و این مسائل باعث شده تا برخی کارفرمایان دست به اقداماتی در راستای تامین منافع خود، حتی به قیمت پایمال شدن حقوق نیروی کار بزنند و این امروز واقعیتی تلخ در اقتصاد ایران است.

کارشناسان بازار کار عقیده دارند وقتی دولت‌ها از ایجاد فرصت‌های شغلی برای جوانان ناتوانند، کارفرمایان دست به انتخاب‌های عجیب و غریب و اخراج‌های عجیب‌تر می‌زنند چون نیروی کار مورد نیاز آنها به وفور وجود دارد و آن‌ها نگران خالی ماندن خط تولید خود نیستند.

از سویی، برخی پا را از این هم فراتر گذاشته و متقاضیان کار را مجبور به امضای برگه‌ای سفید می‌کنند و می‌گویند اگر واقعا به دنبال کار هستید، برگه‌ای را امضا کنید که شرایط آن را کارفرما تعیین خواهد کرد!

اگر کار می‌خواهید قرارداد سفید امضا کنید

هرچند آمار دقیقی از میزان قراردادهای سفید امضا در بازار کار ایران وجود ندارد ولی برخی نمایندگان کارگری در هیئت‌های حل اختلاف می‌گویند، بخش قابل توجهی از شکایات و اختلافات نیروی کار با کارفرمایان مربوط به قراردادهایی می‌شود که افراد آگاهانه و یا بدون اطلاع آن را امضا کرده‌اند.

غلامرضا عباسی با تاکید بر ممنوعیت قراردادهای کار سفید امضاء گفت: معضل بزرگ قراردادهای سفید امضا برای جامعه کارگری روز به روز رو به افزایش است. رئیس کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران کشور افزود: طبق آمار سال‌های گذشته، قراردادهای موقت به بالای ۹۰ درصد رسیده و آن ۱۰ درصد باقی مانده هم کارگران دائمی بودند که در حال بازنشستگی‌اند و نیروهای جایگزین نیز به شکل قراردادی پذیرش می‌شوند.

وی ادامه داد: دو نوع قرارداد داریم؛ یکی قراردادی که بین کارگر و کارفرما امضا می‌شود که موقت است اما اعتراض ما به این است که تکلیف کارگران مستمر و غیرمستمر مشخص شود که مشاغل مستمر، کارگر دائم تلقی شود. امروز حتی در بخش‌های دولتی نیز قراردادهای موقت امضا می‌شود به ویژه در آن بخش‌هایی که کار به دست پیمانکاران سپرده می‌شود و با این اقدامات کارگران دچار ناامنی شغلی می‌شوند. عباسی افزود: اغلب کارگاه‌ها و کارخانه‌هایی که تعطیل می‌شوند با قراردادهای سفید امضا به تعهدات خود در قبال کارگران عمل نمی‌کنند.

اسماعیل ظریفی آزاد؛ مدیرکل روابط کار وزارت کار هم درباره وضعیت قراردادهای کار گفت: اجرای تبصره ماده ۱۰ قانون کار کارگری تقریبا متوقف است و بسیار کم اجرا می‌شود. قراردادهای سفید یک نوع تخلف است و پنهانی انجام می‌شود و طبیعتا آمارگیری آن مشکل است و قابل تشخیص هم نیست.

وی ادامه داد: تا زمانی که خود کارگر این ادعا را مطرح نکند و مراجع حل اختلاف طبق مکانیزم‌هایی آن را تشخیص ندهند نمی‌توان تشخیص داد. مدیرکل روابط کار وزارت کار معتقد است مهم تر از پدیده قرارداد سفید امضا، اسناد سفید امضاست که وجود دارد.

طرح جدید ممنوعیت قراردادهای سفید

ظریفی آزاد افزود: وزارت کار در این خصوص تمهیداتی اندیشیده و دستورالعملی را صادر کرده و مطابق این دستورالعمل، اسناد بعد از اینکه اثبات شد سفید امضا هستند، به آن رسیدگی می‌شود. وی گفت: البته در مواردی که نسخه‌ای از قرارداد به اداره کار ارسال شود، طبیعتا نمی‌تواند قرارداد سفید امضا باشد اما قراردادهای بسیار کم به اداره کار ارسال می‌شود که این تعداد بسیار ناچیز هستند.

مدیرکل روابط کار وزارت کار افزود: از یک طرف شرکت‌های پیمانکاری تحت نظارت هستند، از طرف دیگر این شرکت‌ها زمانی که تأیید صلاحیت می‌شوند کارگری در اختیار ندارند و در واقع بحث کارگری در آن مطرح نیست، در حالی که این تأیید صلاحیت‌ها باید سال به سال تنظیم شود و نظارت صورت گیرد.

ظریفی آزاد گفت: بالای ۸۰ درصد کارگران در صنوف و کارگاه‌های کمتر از ۱۰ نفر کار می‌کنند که بحث شرکت‌های پیمانکاری در آنجا مطرح نیست. وی با بیان اینکه اجرای تبصره ماده ۱۰ قانون کار متوقف است افزود: این قانون تقریبا اجرا نمی‌شود چون ضمانت اجرا ندارد و آن ساز و کار لازم برای جلوگیری از قراردادهای سفید امضا کارایی ندارد.

مدیرکل روابط کار وزارت کار ادامه داد: تنها بعد از اینکه دادخواستی مطرح می‌شود، در صورت اثبات شدن قرارداد سفید امضا، مورد رسیدگی قرار می‌گیرد. ظریفی آزاد گفت: اتاق فکری در معاونت روابط کار وزارتخانه شکل گرفته تا موضوع اجرای تبصره ماده ۱۰ را عملیاتی کند که آن برنامه اگر اجرایی شود، تا حدودی می‌تواند از سند یا قراردادهای سفید امضا جلوگیری کند که امیدواریم در بازه زمانی شش ماهه، آن سامانه طراحی و شروع به کار کند که البته در این خصوص نظرات جامع کارگری و کارفرمایی را قبل از اجرا شدن دریافت می‌کنیم.