با این حال کارشناسان امور بانکی معتقدند اگرچه در این مدت حداکثر انتظارات برآورده نشده و زمان‌بر خواهد بود ولی اینکه می‌گویند هیچ تغییری ایجاد نشده، کاملا دروغ است.

در حالی حدود یک سال از انجام توافقات هسته‌ای (تیرماه 1394) و حدود پنج ماه از اجرایی شدن برجام (دی ماه 1394) می گذرد که نظرات و گاهی انتقادات متفاوتی نسبت به نبود دستاوردی از برجام به ویژه در شبکه بانکی مطرح می‌شود. به طوری که شبکه بانکی شاید بیش از هر بخش دیگری در پسابرجام با حواشی همراه بوده و مسایلی همچون گشایش سوئیفت، روابط کارگزاری و یا انجام مبادلات دلاری مورد توجه قرار گرفته است.

باید به این مجموع هراس بانک‌های خارجی در برقراری ارتباط با بانک‌های ایرانی و به عبارتی ایران هراسی آن‌ها را نیز اضافه کرد که با وجود تاکیدات مکرر طرف‌های آمریکایی به این بانک‌ها و ایجاد اطمینان برای آن‌ها در نتیجه برقراری ارتباط با بانک‌های ایرانی به نظر می رسد هنوز نتوانسته گره چندانی از شبکه بانکی در عرصه بین الملل باز کند.

مجموعه شرایط شبکه بانکی در پسابرجام و آنچه که در نتیجه لغو تحریم‌ها در چند ماه گذشته بدست آمده و انتظاراتی که می تواند برآورده شود از جمله مواردی است که در گفت‌وگوی ایسنا با پویا جبل عاملی - کارشناس امور بانکی - مورد بررسی قرار گرفت.

سیگنالی ندهیم که فکر کنند برجام ادامه ندارد

جبل عاملی با بیان اینکه دستاوردهای برجام برای شبکه بانکی را می‌توان به چند مرحله تقسیم کرد به گشایش سوئیفت برای بسیاری از بانکهای ایرانی به عنوان یکی از مهمترین آنها اشاره کرد و گفت: اکنون شبکه بانکی می‌تواند به عنوان شبکه پیام رسان بانکی در سراسر دنیا از آن استفاده کند. البته چند هفته‌ای زمان نیاز بود تا ما از نظر نرم‌افزاری سیستم‌های خود را به روز رسانی کرده و پس از آن سوئیفت از سوی بانک‌ها و بانک مرکزی مورد استفاده قرار گرفت.

وی ایجاد تحول قابل توجه در روابط کارگزاری بانکی در پساتحریم را نیز مورد اشاره قرار داد و با طرح این سوال اصلی که شرایط پیش از برجام چگونه بود و بعد از آن چه تغییر کرد؟ توضیح داد: از نظر بسیاری از کارشناسانی که روابط کارگزاری بانکی را پیگیری می‌کنند کاملا مشهود است که کارهایی که تا پیش از این سیستم بانکی ما نمی‌توانست انجام دهد و یا روابط کارگزاری که نداشته و از آن محروم بود، ایجاد شد. به ویژه روابط کارگزاری در آسیا و اروپا نظیر آلمان، ایتالیا، اتریش و بلژیک. هرچند آنچه که اتفاق افتاده با بانک‌های کوچک و متوسط اروپایی است و هنوز بانک‌های بزرگ نیامده‌اند.

به گفته جبل عاملی در سوی دیگر باید جنبه‌های دیگری را در نظر گرفت به طوری که آنچه را که تاکنون اتفاق افتاده پیش از برجام متصور نبودیم که بتوانیم انجام دهیم. با این حال با اجرایی شدن برجام روابط کارگزاری گسترده و تعمیق یافته و این روند اگر همین‌طور ادامه پیدا کند امیدواریم به زودی با بانک‌های بزرگ نیز وارد مذاکره شویم.

این کارشناس امور بانکی از برخی مشکلات موجود در داخل نیز سخن گفت و یادآور شد: مشکلاتی از نظر به‌روز کردن قوانین به ویژه در موضوعات ضد تروریستی، مبارزه با پولشویی، قانون مالیات آمریکا که در حال حاضر تمام دنیا آن را اعمال می‌کنند نیز در داخل کشور وجود دارد که ما باید در نهایت این قوانین را اجرایی کنیم و اگر انجام شود، تصور بر این است که روابط کارگزاری بانک‌های ایرانی حتی می‌تواند بهتر از زمانی باشد که تحریم نبودیم.

اما در شرایطی هنوز به اذعان مدیران ارشد بانکی و حتی مسئولان وزارت امور خارجه، هراس بانک‌های بزرگ خارجی و به گونه‌ای بی اعتمادی آنها موجب عدم ورود آنها به مذاکره با بانکها ایرانی شده که در مدت اخیر بارها در نتیجه مذاکرات طرف‌های ایرانی و آمریکایی، وزیر امور خارجه آمریکا اعلام کرده که بانک‌های خارجی با اطمینان نسبت به برقرار ارتباط با بانک‌های ایرانی اقدام کنند و از این موضوع نهراسند که منتقدان و حتی گاهی مدیران بانکی اعلام می‌کنند که با وجود اجرایی شدن برجام هنوز تغییرات قابل توجهی در شبکه بانکی رخ نداده است.

اکنون زمان تنش نیست/بانک‌های بزرگ منتظر سیگنال مثبت‌اند

جبل عاملی در این باره معتقد است که وقتی عنوان می‌شود هنوز اتفاق خاصی در پسابرجام نیفتاده است برای آن است که این انتظار وجود داشته که بلافاصله بعد از برجام بتوان با بانک‌های بزرگ اروپایی ارتباط برقرار کرد. این در حالی است که هنوز نتوانستیم با آنها وارد رابطه شویم که بخشی از آن به دلایل داخلی مرتبط است و بخشی دیگر به این بستگی دارد که بانک‌های بزرگ نیاز به تضمین‌های کتبی بیشتر و همچنین سیگنال‌های قوی‌تری دارند که مطمئن باشند برجام پابرجا می‌ماند؛ بنابراین اگر در داخل شرایطی رقم بخورد که این سیگنال‌ها داده شود که ممکن است برجام تداوم پیدا نکند، آنگاه بانک‌های بزرگ تمایلی به این ندارند که با ایران وارد مذاکره شوند.

وی همچنین نسبت به برخی مواضع تند در ارزیابی نتایج برجام در مدت گذشته هشدار داد و گفت: باید توجه داشت که تا زمانی که ما پای میز مذاکرات بودیم می توانستیم برای دریافت امتیاز بالاتر، انتقادات بیشتری نسبت به مذاکرات مطرح کنیم اما با اجرایی شدن برجام و ورود طرفین برای اجرای آن، اگر همان تنش های قبلی در طول مذاکرات همچنان در داخل نیز وجود داشته باشد، آنگاه این سیگنال به طرف های خارجی داده می‌شود که ممکن است به دلیل انتقادات شدیدی که وجود دارد برجام در ایران ادامه پیدا نکند که این موضوع می تواند موجب دلسردی سرمایه گذار خارجی شده و طرف‌های تجاری ما شود.

جبل عاملی با بیان اینکه در نگاه حداکثری به کسب منافع در پسابرجام در مجموع، باید این را تایید کرد که در این مدت اندک گذشته حداکثر آنچه می‌توانستیم بدست آوریم محقق نشده و انتظارات باقی است ادامه داد: ولی از سویی دیگر اگر موضوع این باشد که آیا تغییری ایجاد شده یا خیر، این کاملا دروغ است که بگوییم هیچ تغییری وجود نداشته است. یعنی کسانی که قبل و بعد از برجام روابط کارگزاری را رصد کرده اند، به خوبی می‌دانند که کاملا ملموس است که تغییرات زیادی در روابط بانکی ایجاد شده است.

بانک‌های ایرانی جزیره‌ای شده بودند

این کارشناس امور بانکی در ادامه درباره فضای شبکه بانکی برای ورود به عرصه بین الملل و همچنین نقش آنها در جلب اعتماد بانک‌های خارجی نیز توضیحاتی ارائه کرد و گفت: یکی از مسایل این است که به دلیل تحریم‌های چند سال گذشته، فضای بانکی ما از دنیا دور و جزیره‌ای شده بود. این در حالی است که در این 10 سال، تغییرات شگرفی به خاطر رکودی که به دلیل بی‌ثباتی‌های مالی در دنیا رخ داد و تغییراتی که در قوانین و نظارت ایجاد شد، دور بودیم که اکنون با باز شدن درها و گسترش روابط، مشخص می شود که چه نیازهایی داریم و تا پیش از این نسبت به این مسایل آگاهی کاملی نداشتیم.

به نظر می رسد که اکنون سیستم بانکی و بانک مرکزی در حال ایجاد پل‌های ارتباطی بوده تا بتوانند به مسائلی که نیاز دارد از جمله قوانین بانکی و مباحث نظارتی آگاهی پیدا کند. بنابراین فعلا در حال یادگیری بوده و در مرحله بعد باید برای آنها نهادسازی کنیم.

سفر سیف چگونه بود؟

موضوع دیگر مورد بررسی، سفرهای اخیر رییس کل بانک مرکزی به ویژه به آمریکا و انگلیس و اظهارات وی در رابطه با پایبندی طرف های غربی به تعهدات خود در مذاکرات بود که البته با واکنش‌ها و بازخوردهای متفاوتی در داخل همراه شد.

جبل عاملی ارزیابی خود از این جریان را اینگونه اعلام کرد که به هر حال باید ملاقات رییس کل بانک مرکزی با وزیر خزانه‌داری آمریکا اتفاق می‌افتاد و باید کانال ارتباطی مداومی بین بانک مرکزی ایران و خزانه‌داری آمریکا ایجاد و موکدا به آنها اعلام و تذکر داده شود که چه کارها و تضمین‌هایی را برای ایران ایجاد کنند تا به آن تعهداتی که در برجام داده‌اند، عمل کنند.

وی ادامه داد: نکته دیگر این است که باید توجه داشت اظهارات رییس کل بانک مرکزی در آمریکا به چه دلیل بود و مخاطب آن چه کسی بود و در چه موقعیت جغرافیایی عنوان شد؟ این موضوع در فضایی عنوان شده که بنا بر این بود تا طرف خارجی تحت فشار قرار گرفته تا هدف‌های تعیین شده برای ملت به نتیجه برسد.

این کارشناس این راهم تاکید کرد که منتقدان به جای این‌که شرایط سخنرانی را بسنجند این را به حربه‌ای برای فشار آوردن به دولت تبدیل کردند، در حالی که معتقدیم این نمی‌تواند عاملی برای فشار به دولت باشد، چرا که پایان این جریان می‌تواند خسران ملی را به همراه داشته باشد، و نتیجه ادامه این وضعیت، جز این نیست که سرمایه‌گذاران و اتباع خارجی فکر می‌کنند که نمی‌توان برجام را سندی بلندمدت قلمداد کرد و از ورود سرمایه به ایران خودداری خواهند کرد.

اما و اگرهای مبادلات دلار

اما یکی دیگر از مشکلات موجود در حوزه بانکی بین الملل برای ایران ادامه تحریم مبادلات بر پایه دلار است که ظاهرا با تحریم‌های هسته‌ای ارتباطی ندارد. با این وجود در حال حاضر طرف آمریکایی اقدامی برای لغو این تحریم انجام نداده آن هم در شرایطی که آزادسازی مبادلات بر پایه دلار از اهمیت ویژه‌ای برای شبکه بانکی و تجاری ایران برخوردار است.

جبل عاملی در این رابطه نیز با بیان اینکه انجام معاملات بر پایه دلار موضوعی است که با طرف آمریکایی مورد مذاکره قرار گرفت و باید در نظر داشت که آمریکا مجبور است هر اقدامی را برای دست یابی ایران به منافع برجام انجام دهد ادامه داد: اما لغو تحریم مبادلات دلاری به طور خاص در موضوع برجام مورد اشاره قرار نگرفت چون این هراس وجود داشت که پول ایران وارد سیستم بانکی آمریکا شود و به نحو دیگری این دارایی بلوکه شود. همانطوری که دو میلیارد دلار از دارایی ما توقیف شد.

وی افزود: لغو تحریم مبادلات دلار هوشمندانه در برجام گنجانده نشد ولی به صورت کلی این عنوان شده که اگر قرار است نقل و انتقالات ارزی و سیستم بانکی ما آزاد باشد، طرف مقابل نیز باید تمام موارد و ضرورت‌هایی مرتبط با این تعهد را انجام دهد. پس اگر نیاز داریم که دلار آمریکا در خارج از آن تسویه شود، طرف آمریکایی نیز متعهد به ایجاد این شرایط برای ایران است.

اما این اقتصاددان در مجموع معتقد است که برای رسیدن به اهداف حداکثری از اجرای برجام باید به یک اجماع راجع به سند امضاء شده برسیم. از سویی دیگر باید سیستم بانکی و بانک مرکزی به تلاش خود ادامه داده و مدیران با شجاعت بیشتری کار کنند تا موانع موجود برداشته شود. اگر این اجماع ایجاد شود می‌توان حدس زد که حداقل تا چند ماه آینده بتوان شاهد حضور سرمایه‌گذاران خارجی در ایران بود.