کشورهایی همچون افغانستان، تاجیکستان، ترکیه و... به دلیل شرایط زمین‌شناختی، ظرفیت قابل قبولی از مواد معدنی را دارند اما به‌دلیل نداشتن دانش فنی در فعالیت‌های معدنی نیازمند وارد کردن این خدمات هستند. بنابراین با توجه به این ظرفیت، ایران می‌تواند با صادر کردن خدمات فنی مهندسی به کشورهای منطقه ارز آوری خوبی داشته باشد. همچنین باید در نظر داشت که توانمندی و دانش فنی مهندسان معدنی ایران به گونه‌ای است که می‌تواند نیاز کشورهای فعال معدنی در بخش‌های مختلف را برآورده کند. حال برای رسیدن به این مهم، رایزنی سفیران ایرانی با نمایندگان دیگر کشورها می‌تواند راه را برای صادرات این دست از خدمات فنی و مهندسی فراهم کند.

پروژه مشترک مهندسان معدن و عمران

مشاور وزیر صنعت، معدن و تجارت که سابقه طولانی در بخش معدن و فعالیت‌های فنی و مهندسی دارد درباره توانایی‌هایی ایران در زمینه صادرات خدمات فنی و مهندسی معدن ایران به کشورهای همسایه به صمت گفت: از سوی مهندسان ایرانی فعالیت‌های خوبی در کشورهای همسایه در حوزه معدن انجام شده که از جمله مهم‌ترین آنها در کشورهای افغانستان، سریلانکا و تاجیکستان بوده است. البته تعدادی از این پروژه‌های موفق، به شکل مشترک با مهندسان عمران انجام شده است.

هرمز ناصرنیا در ادامه با اشاره به اینکه احداث نیروگاه و فعالیت‌های معدنی ازجمله پروژه‌های ایرانی‌ها بوده گفت: عمده فعالیت‌های معدن در بخش‌های مختلف از اکتشاف گرفته تا ساخت کارخانه برای فرآوری مواد معدنی از سوی مهندسان معدنی ایرانی در کشورهای منطقه و بیشتر در معادن فلزی مانند مس و گاه سرب و روی انجام شده است.

وی براین باور است که هم‌اکنون فرصت مناسبی است تا ایران از فضای پسابرجام استفاده کرده و زمینه را برای تقویت بخش معدن در حوزه تجهیزات و فناوری فراهم کند؛ سپس به کشورهای همسایه که از ظرفیت بالای معدنی برخوردارند اما توانمندی لازم برای برداشت ذخایر را ندارند، وارد مذاکره شده و خدمات فنی و مهندسی خود را به این کشورها صادر کنند.

به گفته مشاور وزیر صنعت، معدن و تجارت با توجه به اینکه مهندسان ایرانی توانایی بالا و از آن مهم‌تر تجربه کافی در حوزه فعالیت‌های معدنی دارند، خدمات مهندسی با ارزشی می‌توانند عرضه کنند. این در حالی است که حوزه معدن بیشتر به دنبال سرمایه‌گذار برای خود هستند تا عرضه و صادرات خدمات فنی مهندسی. با این حال شکی نیست که این ظرفیت در منطقه وجود دارد که تا به حال از آن غفلت کرده‌ایم و موقعیت مناسبی است که ایران می‌تواند از آن استفاده کرده و نیروهای مهندسی خود را به این کشورها اعزام کند. ناصرنیا درباره میزان سودآوری صادرات خدمات فنی مهندسی نیز اینچنین گفت: به‌طور مسلم، فعالیت مهندسان ایرانی در خارج از کشور با ارزآوری و سودآوری همراه خواهد بود. نباید از این مهم گذشت که توان لازم برای برعهده گرفتن پروژه‌ها به شکل مستقل برای مهندسان معدن ایران وجود دارد.

صادرات خدمات فنی و مهندسی معدن از «الف» تا «ی»

عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس نیز درباره اینکه ایران بیشتر در چه حوزه‌هایی می‌تواند صادرات خدمات فنی و مهندسی معدن داشته باشد در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: ایران توانمندی لازم برای صادرات خدمات فنی مهندسی معدن در حوزه‌های اکتشاف، استخراج، طراحی معدن و تهیه نقشه زمین‌شناسی و توپوگرافی و... دارد.

به گفته محمدحسین بصیری، مهندسان و متخصصان معدن ایران به دلیل داشتن تجربه بالا، می‌توانند نسبت به صادرات خدمات فنی مهندسی بخش معدن به کشورهای منطقه اقدام کنند اما در این راه نیاز است تا در ابتدا مطالعاتی درباره شرایط منطقه و اینکه کشورهای منطقه در کدام بخش‌ها نیازمند دانش فنی و مهندسی بخش معدن هستند، انجام شود.

عضو کمیته معدن سازمان ملل متحد بر این باور است که ایران ظرفیت بالایی در دانش و فناوری دارد و می‌تواند در کل زنجیره تولید معدن و صنایع معدنی از اکتشاف گرفته تا فرآوری و صنایع معدنی نسبت به صادرات خدمات آن وارد عمل شود. به‌عنوان مثال کشور ترکیه در برخی از فعالیت‌های معدنی از روش‌های سنتی استفاده می‌کند و نیازمند بروز کردن سیستم‌ها است و ایران می‌تواند گزینه خوبی برای ارائه این خدمات و دانش فنی باشد.

بصیری افزود: برخی کشورها نیز همچون افغانستان برای انجام فعالیت‌های معدنی خود از صفر تا ۱۰۰ نیازمند وارد کردن خدمات و دانش فنی هستند. حال با اینکه ایران می‌تواند به‌عنوان یکی از گزینه‌های حضور در فعالیت‌های معدنی این کشور باشد، شاهدیم که چین در معادن بزرگ افغانستان فعال شده و حتی در معادن کشورهای تاجیکستان، قزاقستان نیز حضور دارد و به نوعی جایگزین ایران شده است.

وی در ادامه حضور بخش خصوصی را برای صادرات خدمات فنی و مهندسی معدن به دیگر کشورها مثبت ارزیابی کرده و معتقد است برای ورود به معادن کشورهای همسایه در گام نخست باید حمایت لازم از سوی دولت وجود داشته باشد. یعنی در ابتدای امر، دولت تعاملات سیاسی و اقتصادی با کشورها را ایجاد کرده و سپس بخش خصوصی را وارد این حوزه کند. 

به عنوان مثال در کنفرانس‌های معدنی نمایندگانی از سفارتخانه‌های کشورهای مختلف حضور پیدا می‌کنند تا ضمن ایجاد ارتباط با دیگر کشورها، از نیاز آنها به صنایع مختلف همچون معدن آگاه شده و زمینه ارائه خدمات و محصولات خود را به آن کشورها فراهم می‌کنند. این در حالی است که در ایران به این موضوع آنچنان توجه نشده و دیدگاه اقتصادی قابل قبولی برای آن تعریف نشده است.

بصیری بر این باور است که سمینارها و کنفرانس‌ها موقعیت مناسبی برای پیداکردن بازارهای صادراتی است. از طرفی سفارتخانه‌های ایران باید موقعیت‌های اقتصادی، فناوری و انتقال و توسعه آنها را در کشورهای دیگر رصد کرده و آنها را به بخش‌های داخلی ایران به ویژه بخش خصوصی منتقل کنند تا بخش خصوصی نیز راحت‌تر و شفاف‌تر برای همکاری و سرمایه‌گذاری با آنها وارد عمل شود.